بررسی و نقد تفسیر غزالی از نظریه ابن سینا در کیفیت علم خداوند به جزئیات
محورهای موضوعی : کاوش های عقلی"
1 - استادیار گروه معارف اسلامی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
کلید واژه: ابن سینا, صور مرتسمه, علم به جزئیات, علم علی نحو کلی, غزالی ,
چکیده مقاله :
آنچه در این مقاله مورد پژوهش واقع شده یکی از مراتب علم خداوند است که بین دو اندیشمند بزرگ فلسفه و کلام اسلامی ابن سینا و غزالی مورد اختلاف است و آن مسأله کیفیت علم الهی به جزییات و پدیده های مادی است. شیخ الرئیس این علم را حصولی و بواسطه ی صور مرتسمه در ذات خداوند دانسته اما غزالی معتقد است که علم به امور جزیی اضافه ی محض هستند و می تواند در معلوم تغییر ایجاد کند و نسبت به دیدگاه ابن سینا در این زمینه معترض است تا جائیکه حکم تکفیر وی را صادر می کند. در این نوشتار با روشی توصیفی- انتقادی تلاش می شود تا منشأ این اتهام با مراجعه به آثار ابن سینا بررسی و نسبت ناروای کفر وی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. نگارنده در پایان با ارائه شواهدی به این نتیجه می رسد که نه تنها ابن سینا علم حق تعالی را انکار نکرده بلکه به جهت حساسیت خاص وی که نشان از پایبندی او به تنزه ذات الهی از شائبه کثرت دارد؛ با تمسک به آیه شریفه ای از قرآن کریم به شیوه خاص خود علم خدا به جزئیات را علی نحو کلی اثبات و تبیین نموده است؛ شیوه ای که متکلمی چون غزالی از درک درست آن ناتوان بوده است.
What is researched in this article is one of the levels of God's knowledge, which is disputed between the two great thinkers of Islamic philosophy and literature, Ibn Sina and Ghazali, and that issue is the quality of God's knowledge of details and material phenomena. Sheikh Al-Raees considered this knowledge to be an achievement and through the forms of the seal in God's essence, but Ghazali believes that the knowledge of partial matters is a pure addition and can change the known, and he objects to Ibn Sina's view in this regard as far as the ruling is concerned. He is excommunicated. In this article, with a descriptive-critical method, an attempt is made to investigate the origin of this accusation by referring to Ibn Sina's works and to criticize and investigate the unreasonable proportion of his disbelief. In the end, the author comes to the conclusion by presenting evidence that not only Ibn Sina did not deny the knowledge of the Almighty, but because of his special sensitivity, which shows his adherence to the divine essence, there are many doubts; By adhering to a noble verse from the Holy Quran, in his own way, he has proved and explained God's knowledge in detail in a general way; A way that a theologian like Ghazali was unable to understand correctly.
۱- قرآن کریم
۲-آشتیانی، سید جلال الدین (۱۳۸۷)، نقدی بر تهافت الفلاسفه غزالی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
۳- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۹)، النجات من الغرق فی البحر الضلالات، به کوشش محمدتقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
۴-ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۱۰)، التعلیقات، به کوشش عبدالرحمن بدوی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
۵- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۳)، الاشارات و التنبیهات، چاپ اول، تهران، دفتر نشر کتاب.
۶- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۶)، الالهیات شفاء، به کوشش حسن زاده آملی، قم، دفتر انتشارات تبلیغات اسلامی.
۷- ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۱)، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدار، قم، انتشارات بیدار.
۸- ابن سینا، حسین بن عبدالله (بی تا)، الرسائل(الرساله العرشیه)، قم، انتشارات بیدار.
۹- ابن سینا، حسین بن عبدالله (بی تا)، الشفاء الالهیات، به کوشش ابراهیم مدکور و دیگران، قاهره.
۱۰-ابن رشد، محمدبن ولید (۱۳۸۴)، تهافت التهافت الفلاسفه، علی اصغر حلبی، تهران، انتشارات جامی.
۱۱-ابراهیمی دینانی، غلامحسین (۱۳۷۶)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، انتشارات طرح نو.
۱۲- ابراهیمی دینانی، غلامحسین (۱۳۷۵)، منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
۱۳-بهشتی، احمد (۱۳۸۵)، تجرید، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
۱۴-رازی، فخرالدین (۱۴۰۷)، المطالب العالیه من العلم الهی، به کوشش احمد مجازی الصفا، بیروت، دارالکتب العرب.
۱۵-صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۴۱۰)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۱۶-صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۸۱)، مبدأ و معاد، تحقیق و تصحیح محمد ذبیحی، جعفر شانظری، به اشراف سید محمد خامنه ای، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
۱۷-طوسی، نصیرالدین (۱۳۸۳)، شرح الاشارات و التنبیهات، به کوشش حسن زاده آملی، قم، مرکز نشر اعلام اسلامی.
۱۸-عبودیت، عبدالرسول (۱۳۸۶)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران، انتشارات سمت.
۱۹-غزالی، ابوحامد محمد (۱۳۶۱)، تهافت الفلاسفه، علی اصغر حلبی، تهران، انتشارات زوار.
۲۰- غزالی، ابوحامد محمد (۱۹۶۱)، مقاصدالفلاسفه، به کوشش سلیمان دنیا، مصر، دارالمعارف.
۲۱- غزالی، ابوحامد محمد (۱۹۹۳)، معیار العلم فی فن المنطق، به کوشش علی بو ملحم، بیروت، دارالمکتبه الهلال.
۲۲- غزالی، ابوحامد محمد (۱۳۷۳)، احیاء علوم الدین، محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
۲۳- غزالی، ابوحامد محمد (۱۳۸۴)، قواعد العقاید یا اعتقادنامه غزالی، علی اصغر حلبی، تهران، انتشارات جامی.
۲۴- غزالی، ابو حامد محمد (۱۳۶۳)، مشکاه الانوار، زین الدین کیایی نژاد، تهران، مؤسسه مطبوعات عطایی.
۲۵-فلوطین، (۱۳۶۶)، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمد حسن لطقی، تهران، خوارزمی.
۲۶-الفاخوری، حنا، الجر، الخلیل( ۱۳۸۵)، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، عبدالمحمد آیتی، انتشارات فرانکلین سابق.
