تحلیل الگوی استقراری محوطههای مس‌وسنگ اسلام‌آباد غرب با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخهوشیار صالحی 1 , امیرصادق نقشینه 2 , محمدرضا سعیدی 3
1 - دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی و احد ابهر، ابهر، ایران.
3 - دانشیار، گروه پژوهشی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، سازمان سمت، تهران، ایران.
کلید واژه: الگوی استقراری, زاگرس مرکزی, عصر مس‌وسنگ, اسلام‌آباد غرب, سیستم اطلاعات جغرافیایی.,
چکیده مقاله :
عصر مس‌وسنگ از ادوار پیش‌ازتاریخ مهم ایران است. تحولات این دوره در زاگرس مرکزی در ادامه عصر نوسنگی ظهور نموده است. از مناطق مهم زا گرس مرکزی که دارای استقرارگاههای زیادی در رابطه با عصر مس‌وسنگ بوده، دشت اسلام‌آباد غرب در غرب کرمانشاه است. با وجود غنای فرهنگی دشت اسلام‌آباد غرب در عصر مس‌وسنگ، تا کنون مطالعه هدفمندی به منظور روشن نمودن وضعیت محوطههای عصر مس‌وسنگ این ناحیه صورت نگرفته است. نگارندگان در این پژوهش سعی در یافتن پاسخ پرسشهای ذیل داشته است: الگوهای استقراری دشت اسلام‌آباد غرب در عصر مس‌وسنگ به چه صورت بوده است؟ تغییرات الگوهای استقراری در ادوار قدیم، میانی و جدید عصر مس‌وسنگ دشت اسلام‌آباد غرب را چگونه میتوان تحلیل نمود؟ به نظر میرسد، چند عامل منابع آبی، ارتفاع از سطح دشت و راههای ارتباطی در شکل‌گیری استقرارگاههای این ناحیه در عصر مس‌وسنگ مؤثر بوده است. طی بررسی‌ها و مطالعات باستان‌شناسی انجام شده در این دشت تاکنون 65 محوطه باستانی متعلق به عصر مس‌وسنگ شناسایی شده است. برخی از این محوطه‌ها دارای هر سه مرحلة قدیم، میانی و جدید عصر مس‌وسنگ هستند. اطلاعات مکانی گردآوری شده در این پژوهش، توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در نرم‌افزار ArcGIS مورد مطالعه قرار گرفتهاند. مبنای این مطالعات، فاصله هر محوطه استقراری با نزدیکترین رودخانه یا منبع آب و سطح ارتفاع آن نسبت به دشت اسلام‌آباد و دیگر آیتم‌های مؤثر است.
The Chalcolithic period is one of the significant prehistoric phases in Iran, emerging as a continuation of Neolithic developments. The Central Zagros, particularly the Eslamabad-e Gharb Plain in western Kermanshah, contains numerous Chalcolithic settlements. Despite the cultural richness of this region during the Chalcolithic, no systematic study has been conducted to clarify the status of its settlements from this period. This research seeks to answer the following questions: What were the settlement patterns of the Eslamabad-e Gharb Plain during the Chalcolithic? How can the changes in settlement patterns across the Early, Middle, and Late Chalcolithic phases be analyzed? It appears that several factors, including water resources, elevation above the plain, and communication routes, influenced the formation of settlements in this region during the Chalcolithic. Surveys and studies conducted in this plain have identified 65 archaeological sites associated with the Chalcolithic period. Some of these sites contain evidence from all three phases: Early, Middle, and Late Chalcolithic. The spatial data collected in this study were analyzed using Geographic Information System (GIS) methodologies and processed in ArcGIS software. The analysis was based on the distance of each settlement from the nearest river or water source, its elevation relative to the Islamabad Plain, and other influential factors. All sites were incorporated into analytical maps, which were generated for each of the three Chalcolithic phases in the Islamabad Plain.
رهبر. مهدی، و یانگ، کایلر (1353). بررسی باستان¬شناسی دشت کنگاور. آرشیو اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشرنشده).
طلایی، حسن، چایچی امیرخیز، احمد، و سعیدی هرسینی، محمدرضا (1385). گزارش مقدماتی بررسی الگوهای استقراری عصر مفرغ دشت نهاوند (سرچشمه گاماسیاب) . دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)، 57(2(180))، 47-65.
ملک‌شهمیرزادی، صادق (1378). ایران در پیش از تاریخ باستان¬شناسی ایران از آغاز تا سپیده¬دم شهرنشینی. تهران: انتشارات معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی.
عبدی، کامیار (1380). پژوهش¬های باستان¬شناسی در دشت اسلام¬آباد غرب. گزارش مقدماتی فصل یکم 1377 و فصل دوم 1378، مجله باستان¬شناسی و تاریخ، ۱۳-۱۴(۲۶-۲۷)، ۴۷-۶۰.
علیزاده، عباس (۱۳۸۷). شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان/عباس علیزاده. تهران: سازمان مدیریت فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهار محال و بختیاری.
علیزاده، عباس (1383). الگوهای استقرار و فرهنگ¬های پیش¬ازتاریخی دشت شوشان بر اساس تحلیل مجموعه¬ی حاصل از بررسی ف. ج. ل گرملیزا، ترجمه¬ لیلا پاپلی یزدی و عمران گاراژیان. تهران: انتشارات پژوهشكده¬ باستان‌شناسی ـ معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی كشور.
Allen, J. R. M., Long, A. J., Ottley, C. J., Pearson, D. G., & Huntley, B. (2007). Holocene climate variability in northernmost Europe. Quaternary Science Reviews, 26(9-10), 1432-1453.
Abdi, K., Nokandeh, G., Azadi, A., Biglari, F., Heydari, S., Farmani, D., Rezaii, A., & Mashkour, M. (2002). Tuwah Khoshkeh: A Middle Chalcolithic pastoralist campsite in Islamabad Plain, west-central Zagros Mountains, Iran. Iran, 40, 43-74.
Abdi, K. (1999). Archaeological research in the Islamabad Plain, central western Zagros Mountain: Preliminary results from the first season, summer 1996. Iran, 37, 33-44.
Abdi, K. (2002). Strategies of herding: Pastoralism in the Middle Chalcolithic period of the west central Zagros Mountains, Iran (Doctoral dissertation). University of Michigan.
Abdi, K. (2003). The early development of pastoralism in the central Zagros Mountains. Journal of World Prehistory, 17(4), 395-448.
Braidwood, R. J. (1960a). Seeking the world’s first farmers in Persian Kurdistan. Illustrated London News, 237, 42-45.
Braidwood, R. J. (1960b). Preliminary investigation concerning the origins of food production in Iranian Kurdistan. British Association for the Advancement of Science, 17, 214-218.
Braidwood, R. J., Howe, B., & Reed, C. A. (1961). The Iranian Prehistoric Project. Science, 133(3469), 2008-2010.
Binford, L. R. (1962). Archaeology as anthropology. American Antiquity, 28(2), 217-225.
Greenfield, H. J., Bonsall, C., Boroneanţ, V., & Radovanović, I. (2008). Subsistence systems during the Early Neolithic of the Central Balkans: A faunal taphonomic perspective. In C. Bonsall, V. Boroneanţ, & I. Radovanović (Eds.), The Iron Gates in Prehistory (pp. 103-114). Oxford: Archaeopress.
Henrickson, E. F. (1992). The Chalcolithic period in the central Zagros highlands. In E. Yarshater (Ed.), Encyclopaedia Iranica (Vol. 5, pp. 278-282). Costa Mesa, CA: Mazda Publishers.
Henrickson, E. F. (1985). An updated chronology of the central Zagros Chalcolithic. Iran, 23, 63-123.
Henrickson, E. F. (1983). Ceramic styles and cultural interaction in the Early and Middle Chalcolithic of central Zagros, Iran (Doctoral dissertation). University of Toronto.
Howell, R. (1979). Survey of excavations in Iran: Survey of the Malayer Plain, David Stronach 1978. Iran, 17, 143-159.
Levine, L. D., & Young, T. C. Jr. (1987). A summary of ceramic assemblages of the central western Zagros from the middle Neolithic to the late third millennium B.C. In J. L. Huot, L. G. Edwards, & F. Vallat (Eds.), Préhistoire de la Mésopotamie: La Mésopotamie préhistorique et l'exploration récente du Djebel Hamrin (pp. 15-53). Paris: Éditions du Centre National de la Recherche Scientifique.
Levine, L. D., & McDonald, M. M. A. (1977). The Neolithic and Chalcolithic periods in the Mahidasht. Iran, 15, 39-50.
Levine, L. D. (1974). Archaeological investigations in the Mahidasht, western Iran—1975. Paléorient, 2(2), 487-490.
Potts, D. T. (2004). The archaeology of Elam: Formation and transformation of an ancient Iranian state. Cambridge: Cambridge University Press.
Schmidt, E. F. (1940). Flight over ancient cities of Iran. Chicago: University of Chicago Press.
Stein, A. (1940). Old routes of western Iran: Narrative of an archaeological journey carried out and recorded. New York: Greenwood Press.
Willey, G. R. (1953). A Survey of South American Archaeology. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 83(1), 58-64.
Young, T. C. Jr. (1975). An archaeological survey in Kangavar Valley. In F. Bagherzadeh (Ed.), Proceedings of the III Annual Symposium on Archaeological Research in Iran (pp. 23-30). Tehran: Iranian Center for Archaeological Research.
Young, T. C. Jr. (1966). Survey in western Iran, 1961. Journal of Near Eastern Studies, 25(4), 228-239.
