تحلیل جامعه شناختی پایگاه اقتصادی- اجتماعی و عود در افراد مبتلا به اعتیاد

محورهای موضوعی : در این فصلنامه موضوعات جامعه شناختی در اولویت چاپ هستند و موضوعات نزدیک به جامعه شناسی در اولویتهای بعد قرار می گیرند

حمید رضا یزدانی ¹ , باقر ساروخانی ² , منصور وثوقی ³

1 - دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
2 - استاد گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران ( نویسنده مسئول )

تاریخ دریافت : 1403/06/14 تاریخ پذیرش : 1403/07/20 تاریخ انتشار : 1403/10/17

کلید واژه: عود, پایگاه اقتصادی, پایگاه اجتماعی, اعتیاد, ,

چکیده مقاله :

اهمیت پایگاه اقتصادی- اجتماعی  در زندگی افراد درگیر اعتیاد به­خصوص در فرایند ترک و بازگشت به اعتیاد، شایان توجه است. این افراد بعد‌از ترک، برای بازگشت به زیست‌اجتماعی نیاز به بازسازی و کسب پایگاه اقتصادی- اجتماعی دارند تا بتوانند در فرایند هم‌کنشی اجتماعی، مورد پذیرش قرار گیرند. این پژوهش که بخشی از یک مطالعه‌ در باره عوامل اجتماعی مؤثر بر بازگشت به اعتیاد است، به تبیین نقش جامعه‌شناختی پایگاه اقتصادی- اجتماعی در بازگشت به اعتیاد می‌پردازد. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تئوری زمینه‌ای انجام گرفته، جامعه مشارکت‌کننده‌ آن از میان افراد معتاد دارای سابقه‌بازگشت به اعتیاد با استفاده از روش نمونه‎‌گیری هدف‌مند انتخاب شده­است و گرد‌آوری داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته با 21 نفر از این افراد صورت گرفت و تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها هم‌زمان شروع شد و تا رسیدن به مرحله‌ اشباع‌نظری ادامه یافت. در نهایت مفهوم ناکامی در بازسازی و بازیابی پایگاه اقتصادی- اجتماعی به­عنوان پدیده اصلی انتخاب شد و سایر مقولات جزئی مانند: پنج مؤلفه در شرایط زمینه‌ای، چهار مؤلفه عوامل‌علّی، سه مؤلفه به عنوان شرایط مداخله‌گر ، چهار مؤلفه در بخش راهبردها و هشت مؤلفه به­عنوان پیامدهای ناشی از پدیده را پوشش می­دهد. نتیجه این پژوهش نشان داد که بازسازی پایگاه اقتصادی و بازیابی پایگاه اجتماعی نقش به‌سزایی در جلوگیری از بازگشت به اعتیاد دارد. عدم توجه به این عوامل، افراد را در دوران پس ‌از ترک در فشار مضاعفی قرار می­دهد و ناکامی در این مسیر، گرایش به مصرف مجدد از نوع مصرف تسکینی و مصرف خلاصی را به­دنبال دارد و در ادامه منجر به بازگشت به اعتیاد می‌شود.

چکیده انگلیسی:

The importance of The socio-economic state in  the lives of the addicted people, especially in the process of quitting and relapse, is worth noting..This research, which is a part of a study on social factors on relapse, is a sociological explanation of the role of the economic-social state  and relapse.The research was conducted using a qualitative approach  with a grounded theory method, the participating community of drug addicts with a history of relapse was selected using a targeted sampling method, and data collection was done through a semi-structured interview. Interviews were conducted with 21 of these people, and data analysis started at the same time as data collection and continued until the theoretical saturation stage was reached. Finally, the concept of failure to rebuild and restore the economic-social state was chosen as the main phenomenon that covered other subcategories. The result of this research showed that the issue of rebuilding the economic state, as well as recovering the social state plays a significant role in relapse, and the lack of attention to this issue has put people under a double pressure to solve this problem in the post-quit period, and failure in this direction leads to the tendency of people to drug use again in the form of soothing and relief use. and then relapse occurs".

منابع و مأخذ:

ازکیا، مصطفی و ایمانی جاجرمی، حسین .(۱۳۹۰). روش‌های کاربردی تحقیق کاربرد نظریه‌ی زمینه‌ای ، جلد دوم ، چاپ اول ، تهران ، شرکت انتشارات کیهان.
بودون ، ریمون و بوریکو ، فرانسوا .( ۱۳۸۵ ) . فرهنگ جامعه شناسی انتقادی ، ترجمه : عبد الحسین نیک گهر ، چاپ اول ، تهران ، فرهنگ معاصر .
توده‌رنجبر،‌محسن.(۱۳۹۷).‌شناخت عوامل اجتماعی و اقتصادي و فرهنگی مؤثر بر اعتیاد،‌فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی،‌ پنجمین کنفرانس بین المللی روانشناسی علوم تربیتی و سبک زندگی، تابستان 1397، صص ۱۰۴- ۱۲۴.
خمر‌نیا، محمد و پیوند، مصطفی.(۱۳۹۷). «علل بازگشت به اعتیاد به مواد مخدر و راهکارهاي پیشنهادي در مراجعه کنندگان به مراکز ترك اعتیاد» ، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان ، شهریور 1397، دوره هفدهم صص ، 523-538.
زکریایی، محمد علی .(1382). جامعه شناسی مصرف مواد مخدر ، نشریه اعتیاد پژوهی، زمستان ۱۳۸۲، شماره پنج.
ساروخانی ، باقر.(۱۳۹۵). دانشنامه ارتباطات 1جامعه شناسی ارتباطات اصول و مبانی، چاپ سی و یکم، تهران ، انتشارات اطلاعات.
ستوده ، هدایت الله.(1389).آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات)،چاپ بیست‌و‌یکم،ویرایش سوم، تهران، انتشارات آوای نور.
شرق، علی و همکاران . (1388). «بررسی عوامل موثر بر بازگشت به اعتیاد اعتیاد از دیدگاه معتادین مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد استان آذربایجان غربی» ، مجله پزشکی ارومیه ، خرداد و تیر ۱۳۹۰، شماره دوم صص ، ۱۲۹-۱۳۶.
شکری ، کیوان و همکاران.(1395). « پیشگیری از بازگشت به اعتیاد رفتار اعتیادی در معتادان» ، فصلنامه سلامت اجتماعی و اعتیاد، بهار 1395، شماره نهم صص، 161-194.
صدیق سروستانی،رحمت اله.(۱۳۹۰).آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات)،چاپ هفتم، تهران، سمت.
صفری حاجت آقایی، سعیده و همکاران.(1393).«فرا تحلیل مقایسه عوامل فردی و محیطی موثر بر بازگشت مجدد به اعتیاد بعد از ترک مواد مخدر» ، فصلنامه اعتیاد پزوهی سوء مصرف ،تابستان 1393، شماره سی‌ام صص، 35-52.
قادری بگه جان،کاوه و همکاران.(1394).«اثر بخشی درمان راه‌حل مدار موتاه مدت بر پیشگیری از بازگشت به اعتیاد اعتیاد» ، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی ، بهار 1394، شماره سه صص،75-108.
کوئن،‌ بروس.(1373).‌مبانی جامعه‌شناسی،‌ترجمه غلامعباس توسلی و غلامرضا فاضل،چاپ دوم، تهران، سمت.
گورینگ، ویویانگ.(۱۴۰۱). همه‌چیز را می‌شود تحمل کرد، به‌جز تحقیر، فصلنامه ترجمان علوم انسانی، بهار ۱۴۰۱، شماره بیست و دوم.
میرزایی،‌خلیل. (۱۳۹۳).فرهنگ توصیفی علوم اجتماعی،‌چاپ اول،‌تهران،‌نشر فوژان.
نیک‌ منش، زهرا، بلوچی ،محمد حسین و پیراسته مطلق ، علی اکبر.(۲۰۱۵). « نقش باورهای خودکارامدی و حمایت اجتماعی در پیش بینی بازگشت به اعتیاد اعتیاد» ، نشریه پژوهش علوم سلامت و نظامی ، تابستان ۲۰۱۵ شماره 3 ص ، ۹۸.
میر‌ساردو، ‌طاهره، دولتخواه اجبرلو،‌قادر و ادهمی،‌ عبدالرضا.(۱۴۰۰).‌»تببین جامعه‌شناختی موانع توسعه با تأکید بر توسعه اجتماعی- فرهنگی». فصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناختی، سال پانزدهم، زمستان ۱۴۰۰، شماره چهارم صص ۲۵-۴۹.
یازرلو‌،‌‌رضا(۱۴۰۱).‌ تحلیل جامعه‌شناختی گرایش به اعتیاد و تأثیر آن بر سلامت اجتماعی،فصلنامه علمی- پژوهشی سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت،‌زمستان ۱۴۰۱، دوره ۶ ، شماره ۴ صص ۴۵۷-۴۶۸.
Dennis C Daley. (2013).Family and social aspects of substance use disorders and treatment, Food Drug Anal, . 2013 Dec;21(4):S73-S76.
Haiyan Xiong and Jidong Jia .(2018). Situational Social Support and Relapse: An Exploration of Compulsory Drug Abuse Treatment Effect in China, International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, First published online December 3, 2018.