شناسایی مؤلفه های برنامه درسی مبتنی بر سواد زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه اول شهرستان ورامین
محورهای موضوعی : آموزش و پرورشافسانه صابر کرگانی 1 , علیرضا تاجیک 2 , علاءالدین اعتماد اهری 3
1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
2 - علوم تربیتی،دانشکده علوم تربیتی،دانشگاه آزاد اسلامی ،رودهن، ایران
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
کلید واژه:
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش شناسایی مؤلفه‌های برنامه درسی مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس مقطع متوسطه اول بود. پژوهش حاضر از نوع آمیخته (کیفی-کمی) بود. مرحله کیفی پژوهش براساس روش داده بنیاد و از روش گراندد تئوری و گلیزر اشترواس انجام شد. جامعه آماری بخش کیفی 10 نفر از خبرگان و اساتید عضو هیات علمی‌دانشگاه با تحصیلات دکتری در رشته برنامه ریزی درسی و رشته محیط زیست با روش نمونه گیری نظری تا رسیدن به اشباع ،با انجام مصاحبه نیم ساختار یافته مجموعه ای از مضامین اولیه طی فرآیند کدگذاری باز گردآوری شدند و از دل آنها مقوله هایی استخراج گردید؛ سپس در مرحله کدگذاری محوری و انتخابی، پیوند میان این مقوله ها ذیل عناوین شرایط علی، پدیده محوری، راهبردها ، بستر، شرایط مداخله گر و پیامدهای آن در قالب پارادایم کدگذاری تعیین شد. جامعه آماری بخش کمی کلیه معلمان و کارشناسان مقطع متوسطه اول شهرستان ورامین سال تحصیلی 1400-1399 بوده ( 569 نفر)و براساس فرمول کوکران 229 نفر نمونه با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. ابزار تحقیق در بخش کیفی مصاحبه نیم ساختاریافته و در بخش کمی پرسشنامه محقق ساخته بود که با مرور مبانی نظری و نیز نتایج مصاحبه‌ها تدوین شده است. نتایج پژوهش حاضر منجر به شناسایی یک مقوله اصلی و 14 مقوله فرعی شد که در قالب مدل پاردایمی شامل برنامه درسی مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی به‌عنوان مقوله اصلی ، عناصر برنامه ریزی درسی به عنوان شرایط علی (هدف برنامه درسی ، محتوای برنامه درسی،فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی و ارزشیابی برنامه درسی)، عوامل زمینه‌ای (آموزش معلمان و فرهنگ سازی)، شرایط مداخله‌گر (سیاست گذاری آموزش محیط زیست، بودجه بندی مساله محیط زیست در کتب درسی، میزان نگرش و آکاهی معلمان درباره موضوعات زیست محیطی، ارزشیابی مسائل زیست محیطی) ، راهبردها (برنامه ریزی استراتژیک، غنی سازی زیر ساخت) و پیامدها (بهینه سازی فرهنگ،بهینه سازی تصمیم گیری و بهبود عملکرد زیست محیطی) قرار گرفت.
The purpose of this study was to identify the components of the curriculum based on increasing environmental literacy in junior high schools. The present study was a mixed (qualitative-quantitative) type. The qualitative stage of the research was based on the data method of the foundation and the grounded theory and Glazer-Strauss method. Statistical population of the qualitative section of 10 experts and faculty members of the university with doctoral studies in the field of curriculum planning and environment with theoretical sampling method until saturation, by conducting a semi-structured interview with a set of basic topics during the open coding process Were collected and categories were extracted from their hearts; Then, in the axial and selective coding stage, the relationship between these categories was determined under the headings of causal conditions, axial phenomena, strategies, context, intervening conditions and its consequences in the form of coding paradigm. The statistical population of the quantitative section was all teachers and experts of the first secondary school of Varamin city in the academic year 1399-1400 (569 people) and based on Cochran's formula, 229 people were selected by cluster random sampling method. The research tool was semi-structured in the qualitative part of the interview and a researcher-made questionnaire in the quantitative part, which was compiled by reviewing the theoretical foundations and the results of the interviews. The results of the present study led to the identification of a main category and 14 sub-categories in the form of a paradigm model including a curriculum based on increasing environmental literacy as the main category, elements of curriculum planning as causal conditions (curriculum goal, curriculum content, process Teaching curriculum learning and curriculum evaluation), contextual factors (teacher education and culture building), intervening conditions (environmental education policy-making, environmental budgeting in textbooks, teachers' attitudes and knowledge about environmental issues, evaluation of issues Strategies (strategic planning, infrastructure enrichment) and consequences (culture optimization, decision optimization and environmental performance improvement) were analyzed.
|
ISSN (Print): 2008-6369- ISSN (Online): 2423-723X
Research Paper
Identifying curriculum components based on increasing environmental literacy of first grade high school students in Varamin city
Abstract Introduction: The purpose of this study was to identify the components of the curriculum based on increasing environmental literacy in junior high schools. research methodology: The present study was a mixed (qualitative-quantitative) type. The qualitative stage of the research was based on the data method of the foundation and the grounded theory and Glazer-Strauss method. Statistical population of the qualitative section of 10 experts and faculty members of the university with doctoral studies in the field of curriculum planning and environment with theoretical sampling method until saturation, by conducting a semi-structured interview with a set of basic topics during the open coding process Were collected and categories were extracted from their hearts; Then, in the axial and selective coding stage, the relationship between these categories was determined under the headings of causal conditions, axial phenomena, strategies, context, intervening conditions and its consequences in the form of coding paradigm. The statistical population of the quantitative section was all teachers and experts of the first secondary school of Varamin city in the academic year 1399-1400 (569 people) and based on Cochran's formula, 229 people were selected by cluster random sampling method. The research tool was semi-structured in the qualitative part of the interview and a researcher-made questionnaire in the quantitative part, which was compiled by reviewing the theoretical foundations and the results of the interviews. Findings: The results of the present study led to the identification of the main category and 14 sub-categories in the form of a paradigm model including a curriculum based on increasing environmental literacy as the main category, elements of curriculum planning as causal conditions (curriculum goal, curriculum content, teaching process Curriculum learning and curriculum evaluation), contextual factors (teacher education and culture building), intervening conditions (environmental education policy-making, budgeting for environmental issues in textbooks, teachers' attitudes and knowledge about environmental issues, environmental assessment Strategies (strategic planning, infrastructure enrichment) and consequences (culture optimization, decision optimization and environmental performance improvement) were analyzed. Conclusion: It seems to pay attention to the textbook curriculum on environmental literacy of knowledge Students can be effective in increasing students' motivation and interest in the environment.
|
Citation: Identifying curriculum components based on increasing environmental literacy of first grade high school students in Varamin.Students, Bimonthly Scientific-Research New Approach in Educational Management.
|
|
Received: Accepted: PP:
Use your device to scan and read the article online
DOI:
Keywords: Environmental Curriculum, Environmental Literacy, Environmental Knowledge, Environmental Attitude, Environmental Skills and Performance |
Extended Abstract
Introduction:
The environmental curriculum is a means of implementing environmental teachings so that students can develop concepts of their environment and, through this perception of the environment, communicate with their daily lives. Students should demonstrate what they know about key environmental concepts, what skills they have acquired, and how and with what attitude they approach environmental issues.
Context:
Incorporating the concept of environment into the curriculum allows students to find information about concepts related to the environment and students to respect the environment without harming it.
Goal:
The goal of this study was to identify the components of the curriculum based on increasing environmental literacy in junior high schools.
Method:
The present study was a mixed (qualitative-quantitative) type. The qualitative stage of the research was based on the data method of the foundation and the method of grounded theory and Glazer Strauss. Statistical population of the qualitative section of 10 experts and faculty members of the university with doctoral studies in the field of curriculum planning and environment with theoretical sampling method until saturation, by conducting a semi-structured interview with a set of basic topics during the open coding process Were collected and categories were extracted from their hearts; Then, in the axial and selective coding stage, the relationship between these categories was determined under the headings of causal conditions, axial phenomena, strategies, context, intervening conditions and its consequences in the form of coding paradigm. The statistical population of the quantitative section was all teachers and experts of the first secondary school of Varamin city in the academic year 1399-1400 (569 people) and based on Cochran's formula, 229 people were selected by cluster random sampling method. The research tool was semi-structured in the qualitative part of the interview and a researcher-made questionnaire in the quantitative part, which was compiled by reviewing the theoretical foundations and the results of the interviews.
Findings:
The results of the present study led to the identification of the main category and 14 sub-categories in the form of a paradigm model including a curriculum based on increasing environmental literacy as the main category, elements of curriculum planning as causal conditions (curriculum goal, curriculum content, teaching process Curriculum learning and curriculum evaluation), contextual factors (teacher education and culture building), intervening conditions (environmental education policy-making, budgeting for environmental issues in textbooks, teachers' attitudes and knowledge about environmental issues, environmental assessment Strategies (strategic planning, infrastructure enrichment) and consequences (culture optimization, decision optimization and environmental performance improvement) were analyzed. Results:
In explaining the research findings, educational institutions, by incorporating concepts related to the environment, cause students to consider environmental protection not only as a lesson but also as a human duty and responsibility from the time of personality development. . Therefore, the mentioned goals should be prepared and adjusted in such a way that it is possible to expand the capabilities of adolescents in three areas of knowledge, attitudes and environmental skills in order to provide what is necessary for their current life and adulthood. In this regard, students can gain the necessary skills to solve environmental problems and feel responsible for the environment while gaining the ability to identify and describe environmental issues. In order to achieve the above goals, it is necessary to develop appropriate and desirable content.
|
|
شاپا چاپی: 2008-6369- شاپا الکترونیکی: x2423-723
مقاله پژوهشی
شناسایی مؤلفه های برنامه درسی مبتنی بر سواد زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه اول شهرستان ورامین
علیرضا تاجیک 1، افسانه صابر گرکانی *2، علاءالدین اعتماد اهری 3
1 . دانش آموخته گروه علوم تربیتی و مشاوره، دانشگاه آزاد رودهن، ایران
2 . استادیار گروه علوم تربیتی و مشاوره، دانشگاه آزاد رودهن، ایران
3. استادیار گروه علوم تربیتی و مشاوره، دانشگاه آزاد رودهن، ایران
چکیده مقدمه و هدف: برنامه درسي زیست محیطی، وسيله اي جهت اجراي آموزه هاي زيست محيطي است تا از این راه، دانش آموزان بتوانند مفاهيم زيست محيطي خود را توسعه دهند و از طريق اين ادراك بتوانند با زندگي روزمره خود، ارتباط برقرار كنند. دانش آموزان باید نشان دهند که از مفاهیم کلیدی محیط زیست چه دانشی دارند، چه مهارت هایی به دست آورده اند و چگونه و با چه نگرشی با مسائل زیست محیطی رو به رو می شوند. هدف این پژوهش شناسايي مؤلفه‌هاي برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس مقطع متوسطه اول بود روش شناسی پژوهش: پژوهش حاضر از نوع آمیخته (کیفی-کمی) بود. مرحله کیفی پژوهش براساس روش داده بنیاد و از روش گراندد تئوری و گلیزر اشترواس انجام شد. جامعه آماری بخش کیفی 10 نفر از خبرگان و اساتید عضو هیات علمی‌دانشگاه با تحصیلات دکتری در رشته برنامه ریزی درسی و رشته محیط زیست با روش نمونه گیری نظری تا رسیدن به اشباع ،با انجام مصاحبه نیم ساختار یافته مجموعه ای از مضامین اولیه طی فرآیند کدگذاری باز گردآوری شدند و از دل آنها مقوله هایی استخراج گردید؛ سپس در مرحله کدگذاری محوری و انتخابی، پیوند میان این مقوله ها ذیل عناوین شرایط علی، پدیده محوری، راهبردها ، بستر، شرایط مداخله گر و پیامدهای آن در قالب پارادایم کدگذاری تعیین شد. جامعه آماری بخش کمی کلیه معلمان و کارشناسان مقطع متوسطه اول شهرستان ورامین سال تحصیلی 1400-1399 بوده ( 569 نفر)و براساس فرمول کوکران 229 نفر نمونه با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. ابزار تحقیق در بخش کیفی مصاحبه نیم ساختاریافته و در بخش کمی پرسشنامه محقق ساخته بود که با مرور مبانی نظری و نیز نتایج مصاحبه‌ها تدوین شده است. یافتهها: نتایج پژوهش حاضر منجر به شناسایی یک مقوله اصلی و 14 مقوله فرعی شد که در قالب مدل پاردایمی شامل برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی به‌عنوان مقوله اصلی ، عناصر برنامه ریزی درسی به عنوان شرایط علی (هدف برنامه درسی ، محتوای برنامه درسی،فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی و ارزشیابی برنامه درسی)، عوامل زمینه‌ای (آموزش معلمان و فرهنگ سازی)، شرایط مداخله‌گر (سیاست گذاری آموزش محیط زیست، بودجه بندی مساله محیط زیست در کتب درسی، میزان نگرش و آکاهی معلمان درباره موضوعات زیست محیطی، ارزشیابی مسائل زیست محیطی) ، راهبردها (برنامه ریزی استراتژیک، غنی سازی زیر ساخت) و پیامدها (بهینه سازی فرهنگ،بهینه سازی تصمیم گیری و بهبود عملکرد زیست محیطی) قرار گرفت. بحث و نتیجهگیری: به نظر میرسد توجه به برنامه درسی منتنی بر سواد زیست محیطی دانش آموزان می تواند درافزایش انگیزه و علاقمندی دانش آموزان نسبت به محیط زیست موثر باشد.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
DOI:
واژههای کلیدی: برنامه درسی زیست محیطی،سواد زیست محیطی، دانش زیست محیطی، نگرش زیست محیطی، مهارت و عملکرد زیست‌محیطی |
استناد: شناسایی مؤلفه های برنامه درسی مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه اول شهرستان ورامین،دوماهنامه علمی- پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی.
مقدمه
در مبانی حقوقی تربیت رسمی و عمومی سند چشم انداز ملی، یکی از حقوق تربیتی شهروندان، حق برخورداری از محیط سالم، ایمن و بهداشتی تربیتی است. در این سند، همچنین در ساحت اهداف تربیت زیستی و بدنی به محیط زیست توجه شده است. این ساحت، ناظر به حفظ و ارتقای سلامت و بهداشت جسمی و روانی خود و دیگران، تقویت قوای جسمانی و روانی، مبارزه با عوامل ضعف و بیماری، حفاظت از محیط زیست و احترام به طبیعت است که رویکردی تلفیقی قلمداد می شود. درک ویژگی های زیستی، تلاش برای حفظ و ارتقای سلامت و ایمنی افراد جامعه در سطح محلی، ملی و جهانی، کوشش مداوم جهت حفاظت از محیط زیست و احترام به طبیعت بر اساس نظام معیار از مواردی هستند که می توان به آن اشاره کرد (سند ملی آموزش و پرورش National Education Document ، 2010).
امروزه دانش آموزان باید بتوانند به شکلی قابل مشاهده و ملموس نشان دهند که از مفاهیم کلیدی محیط زیست چه دانشی دارند، چه مهارت هایی به دست آورده اند، و چگونه و با چه نگرشی با مسائل زیست محیطی رو به رو می شوند. سواد زیست محیطی درجات متنوعی از مؤلفه‌های دانشی و شناخت طیف گسترده ای از مفاهیم زیست محیطی، مشکلات و مسائل زیست محیطی، مجموعه ای از ابعاد ارزشی و عاطفی، مجموعه ای از مهارت‌ها و توانایی‌های شناختی و استراتژی‌های رفتاری مناسب برای اعمال آن و اتخاذ تصمیمات موثر در طیف وسیعی از زمینه‌های زیست محیطی را در بر می‌گیرد و فرد باید بداند چگونه توانایی‌هایش را برای تغییرات در جامعه و هوشیار ساختن دیگران و قضاوت و تصمیمات آگاهانه به کار گیرد(Saribas et al ، 2017).
متخصصان و برنامه ريزان آموزش محيط زيست در سراسر جهان بر اين اعتقاد هستند كه مشکل اساسي محيط زيست، نازل بودن سطح آگاهي ها و نگرش های مردم درباره محيط زيست و عدم اطلاع رساني كافي در اين مورد است. دانش آموزان در مدارس در نقش سفیرانی قرار می‌گیرند که این آموزه‌های زیست محیطی را با خود به خانواده و جامعه انتقال می‌دهند. از این رو توجه به آموزش زیست محیطی و سواد زیست محیطی به عنوان نیاز اساسی قرن بیست و یکم مطرح است(farmihani farahani،2018).
شناخت محیط زیست از ابعاد سواد علمی، هنری و فناورانه و مشارکت مسئولانه در حفظ و آموزش آن، ضرورتی انکار ناپذیر است. آموزش سواد زیست محیطی نیز مانند سایر آموزشها، نیازمند برنامه ریزی از دوران کودکی و نوجوانی است. سواد زیست محیطی که از آن به عنوان سواد اکولوژیک نیز یاد می‌شود، به شناخت و آشنایی نزدیک با چشم اندازهاي طبیعی و انس با حیات طبیعی اشاره دارد. این انس و آشنایی مستلزم نگرشی کل نگر به مسایل محیطی پیرامون است. سواد زیست محیطی در برگیرنده شیوه‌ها، فعالیت‌ها و احساساتی است که ریشه در آشنایی با محیط و شناخت دقیق نسبت به آن دارد. همان طور که براي افراد باسواد، توانایی خواندن و نوشتن، هویت نفع محیط زیست را در خود درونی می‌سازند(zokayi ، 2009).
اگرچه آموزش در تمامی‌مراحل زندگی انسانها حائز اهمیت است، ولی بسیاری از محققان حوزة علوم تربیتی بر این باورند که یکی از دوره های تحصیلی که ضرورت آموزش مهارت های زندگی، که بخشی از آن شامل چگونگی رفتار نسبت به محیط زیست است، در آن به شدت احساس می گردد، دورة متوسطه اول است. در این دوره انتظار جامعه از مدرسه آن است که نسل فردای جامعه را در ایفای نقش شهروندی سبز بپرورانند و به بهبود شرایط زیست محیطی کمك کنند و دارای دانش و آگاهی زیست محیطی باشند.
دل‌نگرانی‌های انسانها در مورد چالش‌‌‌های زیست محیطی او را وادار می‌سازد که به این موضوع بیشتر اهمیت داده و برای رفع معضلات محیط‌زیست قوانین و مقرراتی تصویب نماید، دراین راستا آموزش و پرورش با اجرای دقیق برنامه‌های آموزشی و درسی می‌تواند نقش مهمی در تحقق این فرهنگ ایفاء نماید و به تربیت نسلی اقدام نماید که حفاظت از محیط‌زیست بخشی از دغدغه‌هایشان باشند و بتوانند بین برآورده کردن نیازهایشان و حفاظت از محیط‌زیست تعادل برقرار کنند.
2013) (Taghieh, Narjes Khatoon; Abbas Qaltash and Vida Fallahi,
سواد زیست محیطی که گاه از آن به سواد اکولوژیک نیز یاد می‌شود، به شناخت و آشنایی نزدیک با چشم‌اندازهای طبیعی و اُنس با حیات طبیعی اشاره دارد. این اُنس و آشنایی مستلزم نگرشی کل نگر به مسائل محیطی پیرامون است. کل‌نگری در مسائل محیطی بدین معناست که مشکلات را منتزع از متن کلان و بدون ارتباط با دیگر مسائل نمی توان مورد بررسی قرار داد. اگر چه جدا دیدن مشکلات محیطی از زنجیره کل زیست بوم جهانی به خاطر وضوح و سادگی جاذب به نظر می رسد، با این وجود این سادگی فریبنده است و آموزش آن کارآیی چندانی نخواهد داشت. بدین ترتیب سواد محیطی در برگیرنده شیوه‌ها، فعالیت‌ها و احساساتی است که ریشه در آشنایی با محیط و شناخت دقیق نسبت به آن دارد. همانطور که برای افراد باسواد توانایی خواندن و نوشتن هویت آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، شهروندان دارای سواد محیطی نیز توانایی تفسیر و اقدام به نفع محیط زیست را در خود درونی می‌سازند(Mohammadjani et al ، 2019).
با توجه به اینکه بیشترین نقاط ضعف را مربوط به ناکافی و ناکارآمدی مطالب درسی موجود در زمینه محیط زیست و توجه نداشتن به اهمیت مسایل محیط زیستی و نقش آن در پرورش نسل ها، و در نهایت عدم وجود برنامه ریزی و سیاست گذاری منسجم در رابطه با مسایل محیط زیست در دوره متوسطه اول ، ضرورت دارد آموزش محیط زیست در برنامه درسی این دوره تحصیلی قرار گیرد و برنامه درسی باید بیش از پیش به توسعه دانش زیست محیطی، حفظ و حراست از محیط زیست و میراث طبیعی توجه نشان دهد.
در این مقاله با ملاحظه اینکه ناآگاهی یا بی توجهی انسانها به محیط زیست، به دلیل کمبود آموزشهای علمی‌و کارشناسانه، داشتن نگرش‌ها و رفتارهای نادرست با محیط زیست، عدم مسئولیت در قبال محیط زیست و به طور کلی نداشتن دانش و سواد زیست محیطی از علل‌های مهم و تاثیرگذار در آلودگی و تخریب محیط زیست، ضمن تأکید بر یادگیری آموزشهای محیط زیستی در مدارس به ایجاد انگیزه و نو آوری از طریق برنامه درسی زیست محیطی خواهد پرداخت. آنچه مسأله پژوهش حاضر را تشکیل می دهد این است که مؤلفه‌هاي برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس مقطع متوسطه اول کدامند؟
پیشینه پژوهش:
خواجوی و همکاران (Khajavi et al،2020) به بررسی تطبیقی آموزش محیط‌زیست در برنامه‌درسی دوره ابتدایی ایران و کشورهای منتخب پرداختند و عنوان کردند که اهداف و محتوای برنامه درسی آموزش محیط‌زیست ایران به خوبی تبیین گردیده اند و تفاوت چندانی با اهداف و محتوای برنامه درسی آموزش محیط‌زیست کشورهای منتخب ندارند. همچنین، استفاده از روش‌های تدریس شبیه سازی، بارش مغزی و منابع چندرسانه‌ای و فاوا مورد غفلت قرارگرفته است.
سلیمیان ریزی و همکاران(Salimian Rizzi et al،2020) در پژوهشی به ارزیابی سواد زیست محیطی دانش آموزان و چالش های اجرایی آموزش محیط زیست در مدارس متوسطه پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که که دانش آموزان مقطع متوسطه اگرچه در بعد عاطفی سواد زیست محیطی دارای وضعیت مناسبی هستند ولی به لحاظ شناخت زیست محیطی و نیز مهارت ها و عملکردهای مربوط به آن از شرایط و شاخص های لازم برخوردار نیستند. به علاوه، این پژوهش نشان داد که مهم ترین مشکلات اجرایی مدارس متوسطه در حوزه آموزش محیط زیست فقدان تجهیزات لازم، کمبود زمان و عدم وجود ارتباط و تعامل مراکز آموزشی با نهادها و مراکز زیست محیطی جامعه می باشد.
تقی پور، بهنام(Taghipour, Behnam،2019) در پژوهشی تحت عنوان ارتقا و بهبود آگاهی‌های زیست محیطی از طریق آموزشهای رسمی‌امروزه در تمام کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، آموزشهای محیط زیستی واندیشه‌های حفاظت از محیط زیست به سطح مدارس کشیده شده واعتقاد بر این است که اگر رفتار ومهارت‌های محیط زیستی در ذهن واعتقادات کودکان نهادینه شود، بسیاری از مسائل و معضلات محیط زیست مهار خواهد شد.
پورمعصوم و همکاران (Poor Masoom et al،2018) در پژوهشی به شکل گیری سواد زیست محیطی کودکان براساس برنامه درسی راهبردی، برنامه ریزی چند بعدی و بسته یادگیری چندرسانه ای پرداخته اند. نتایج تجزیه و تحلیل میزان سواد زیست محیطی کودکان پیش از این آموزش بر اساس ارزیابی دانش، نگرش و رفتار آنها، برخورداری از دوره آموزشی مبتنی بر دیدگاه، کنترل کیفیت و مستند سازی فرآیند آموزش و بررسی شاخصهای سواد زیست محیطی پس از آموزش، بیانگر تأثیر قابل توجه این آموزش بوده است.
مورر و بوگنر (Moorer and Bogner،2020)در پژوهشی با عنوان "مدلسازی سواد زیست محیطی با توجه به دانش زیست محیطی" مطرح می کنند که سواد محیط زیستی با دانش زیست محیطی گره خورده است و در واقع، دانش زیست محیطی از عوامل اصلی سواد زیست محیطی است.
ژانگ و دیگران (Zhang et al،2020)به بررسی تاثیر آموزش زیست محیطی بر سواد زیست محیطی پرداخته و نشان دادند که آموزش زیست محیطی در دنیای امروز لازم است و در این پژوهش مشخص شد که آموزشهای مناسب بر بهبود سواد رسانه ای دانش آموزان تاثیر معناداری دارد.
میکائیله و مورر (Michael and Moorer،2020) در پژوهشی تحت عنوان "مدل سازی سواد زیست محیطی با دانش محیط زیست، ارزش‌ها و رفتار" بیان کرده است که سواد زیست محیطی متغیرهای دانش شناختی، ارزش های محیطی و رفتارهای زیست محیطی را بهم پیوسته است.
سوالات پژوهش:
1- مؤلفه‌هاي برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول کدامند ؟
2- شرایط زمینه ای برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول کدامند ؟
3- شرایط مداخله گر برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول کدامند؟
4- استراتژی های برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول کدامند؟
5- پیامدهای برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول کدامند؟
6- چه مدل برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول می‌توان ارائه كرد؟
7- درجه تناسب مدل برنامه درسی زیست محیطی در مدارس متوسطه اول چگونه است؟
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع آمیخته (کیفی-کمی) بود. مرحله کیفی پژوهش براساس روش داده بنیاد و به روش گراندد تئوری گلیزر اشترواس انجام شد .
در بخش کیفی با مراجعه به كتب و مقالات فارسي و لاتين و منابع اينترنتی، داده‌های لازم جمعآوري شد. نتیجه این مطالعات منجر به شناسایی مبانی نظری، مؤلفه‌های مربوط به موضوع مورد پژوهش و کسب دانش در مورد اقدامات و سوابق پژوهشی انجام گرفته در زمینه تحقیق شد. در بخش کمی جمع بندی مطالب، خلاصه سازی و تدوین پرسشنامه محقق ساخته جهت کسب اطلاعات نهایی برای بررسی نحوه و میزان ارتباط عوامل مؤلفه‌های مورد پژوهش صورت گرفت.
منابع اطلاعاتی برای کسب اطلاعات در بخش کیفی پژوهش عبارت بودند از:
اسناد ، کتاب ها، مقالات، منابع اینترنتی، پایان نامه‌ها و مجلات مطالعه شده، مقالات و متون تخصصی که فیش برداری از آنها صورت گرفت.
جامعه آماری بخش کیفی پژوهش شامل خبرگان و صاحب نظران بود و مصاحبه با آنان(استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته) تا حد اشباع نظری داده‌ها، ادامه داشت. این خبرگان و صاحب نظران شامل اساتید عضو هیات علمی‌دانشگاه با تحصیلات دکتری در رشته برنامه ریزی درسی و رشته های زیست محیطی می‌باشند. در این پژوهش با 10 نفر متخصص (زیست محیطی و برنامه درسی) مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت پذیرفت.
جامعه آماری در بخش کمی پژوهش حاضر را معلمان و کارشناسان دوره متوسطه اول شهرستان ورامین سال تحصیلی 1400-1399 تشکیل دادندکه تعداد آنها 569 نفر و شامل303 نفر زن و 266 نفر مرد بود. با استفاده از فرمول حجم نمونه گیری از جوامع محدود(فرمول کوکران ) تعداد نمونه‌ها 229 نفرمشخص شد.
روش نمونه گیری در بخش کیفی با توجه به اينكه در اين مطالعه، مبنای تحقيق بر اساس روش كيفي نظريه پردازی داده بنياد استفاده شد ،نمونه گيری نيز تابع قواعد همين روش بوده و به شيوهء نظری انجام شد. در بخش کمی‌پژوهش حاضر، نمونه گیری تصادفی خوشه ای بود.
تحلیل کیفی از طریق کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام می‌گیرد. کدگذاری عملیاتی است که طی آن داده‌ها تجزیه، مفهوم سازی و به شکل تازه ای کنار یکدیگر قرار داده می‌شوند و طی آن نظریه بر اساس داده‌ها تدوین شد.
تحلیل داده‌ها در بخش کمی از آمار توصیفی برای تحلیل داده‌های حاصل از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد و یافته‌هادرقالب نمایش گرافیکی و شاخصهای عددی گرایش مرکزی ارائه شد.
در این پژوهش برای تحلیل داده‌های بدست آمده از روش‌های آماری زیر استفاده شد:
الف-آمار توصیفی: برای تحلیل سوالات جمعیت شناسی پرسشنامه‌ها تحقیق با استفاده از روش‌های آمار توصیفی سعي شد تا ويژگي هاي نمونه آماري به صورت توصيفي و با استفاده از جداول و نمودارها ارائه شود.
ب- آمار استنباطی: برای بررسی توزیع داده های تحقیق از آزمون کولموگروف – اسمیرنوف (KS) برای آزمونهای پارامتریک و ناپارمتریک(حسب توزیع داده‌ها)،آزمون T ،تکنیک تحلیل عاملی(تاییدی) جهت تعیین درجه تناسب و مدلسازی معادلات ساختاری استفاده می‌شود که جهت این آزمونها از نرم افزار SPSS v=22 و MAXQDA استفاده شد.
یافته ها
برای جمع آوری داده های بخش کیفی با 10 نفر از اساتید عضو هیات علمی‌دانشگاه با تحصیلات دکتری در رشته برنامه ریزی درسی و همچنین محیط زیست بودند، مصاحبه شد. در جدول زیر اطلاعات جمعیت‌شناختی این افراد آورده شده است.
جدول 1: آمار جمعیت شناختی بخش کیفی
متغیر | طبقه | فراوانی | |
سن | 40 تا 45 سال | 3 | |
46 تا 50 سال | 5 | ||
بالای 50 سال | 2 | ||
سابقه کار | 10 تا 15 سال | 6 | |
16 تا 20 سال | 2 | ||
بالای 20 | 2 | ||
جمع: 10نفر | |||
در بخش اطلاعات جمعیت‌شناختی آزمودنیها در بخش کمی براساس گروه تحصیلی، سن، جنسیت، و سابقه کار توصیف شد.
در قسمت جنسیت، آزمودنیها بر اساس جنسیت طبقه‌بندی می‌شوند و فراوانی مربوط به هر دسته به همراه درصد آن نمایش داده شد که در جدول زیر آورده شده است.
جنسیت | فراوانی | درصد |
زن | 124 | 2/54 |
مرد | 105 | 8/45 |
کل | 229 | 100 |
براساس اطلاعات جدول بالا، 2/54 درصد از آزمودنیها زن و 8/45 درصد مرد هستند.
در قسمت سن ، اطلاعات آزمودنیها بر اساس سن در جدول زیر آورده شده است.
جدول 3: توزیع دامنه‌ی سنی آزمودنیها
انحراف استاندارد | میانگین سن | سن ماکزیمم | سن مینیمم | تعداد کل |
5529/7 | 9417/39 | 59 | 30 | 229 |
براساس اطلاعات جدول بالا میانگین سن 9417/39 تقریبا 40 سال بوده است .
در قسمت سابقه خدمت، آزمودنیها بر اساس سابقه خدمت طبقه‌بندی می‌شوند و فراوانی مربوط به هر دسته به همراه درصد آن نمایش داده می‌شود که در جدول زیر آورده شده است.
جدول 4: توزیع سابقه خدمت آزمودنیها
سابقه خدمت | فراوانی | درصد |
زیر 10سال | 10 | 2/4 |
بین 10 تا 15 سال | 131 | 5/57 |
بالاتر از 15 سال | 88 | 3/38 |
کل | 229 | 100 |
براساس اطلاعات جدول بالا، 2/4 درصد از آزمودنیها کمتر از 10 سال، 5/57 درصد بین 10 تا 15سال، 3/38درصد بالاتر از 15 سال سابقه کار را دارند. این نتایج در نمودار دایره ای زیر خلاصه شده است.
تبیین سوال یک پژوهش:مؤلفه‌هاي برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی کدامند؟
نتایج پژوهش حاضر منجر به شناسایی یک مقوله اصلی و 14 مقوله فرعی شد که در قالب مدل پاردایمی شامل برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی به‌عنوان مقوله اصلی ، عناصر برنامه ریزی درسی به عنوان شرایط علی (هدف برنامه درسی ، محتوای برنامه درسی،فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی و ارزشیابی برنامه درسی)، عوامل زمینه‌ای (آموزش معلمان و فرهنگ سازی)، شرایط مداخله‌گر (سیاست گذاری آمورش محیط زیست، بودجه بندی مساله محیط زیست در کتب درسی، میزان نگرش و آکاهی معلمان درباره موضوعات زیست محیطی، ارزشیابی مسائل زیست محیطی) ، راهبردها (برنامه ریزی استراتژیک،غنی سازی زیر ساخت) و پیامدها (بهینه سازی فرهنگ،بهینه سازی تصمیم گیری و بهبود عملکرد زیست محیطی) قرار گرفت.
تبیین سوال دو پژوهش: شرایط زمینه ای برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی کدامند؟
فرهنگ سازی و آموزش معلمان به‌عنوان دو مقوله زمینه ای شناسایی گردید.
در زمینه ایجاد فرهنگ زیست محیطی می توان گفت از بالاترین اهداف در ارتقاي فرهنگ زيست‌محيطي افراد جامعه، ايجاد شناخت در مورد تعامل انسان با محيط زيست و تأثير عملكرد وي به صورت منفي يا مثبت برمحيط است.
ایجاد فرهنگ زيست محيطي در واقع ایجاد نوعي رفتار و روش زندگي است كه نه‌تنها طبيعت و منابع آن را راهي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي مي‌داند بلكه آن را لازمه رسيدن به آن دو و همچنين ضرورتي براي حفظ بقاي خود انسان است.
از طرفی با آموزش و ايجاد باورهاي زيست‌محيطي و آموزش اخلاق زيست‌محيطي به معلمان به بالا بردن دانش و آکاهی محيط زيست آنها منجر مي شود .
تبیین سوال سه پژوهش: شرایط مداخله گر برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی کدامند؟
سیاست گذاری آموزش محیط زیست، بودجه بندی مساله محیط زیست در کتب درسی ، میزان نگرش و آکاهی معلمان درباره موضوعات زیست محیطی، ارزشیابی مسائل زیست محیطی به‌عنوان چهارمقوله مداخله گر شناسایی گردید.
سیاست گذاران آموزش محیط زیست و تدوین برنامه درسی می‌بایست نقشه‌راهی برای سواد محیط‌زیستی با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت علوم و آموزش‌وپرورش تهیه کنند که دارای برنامه‌های آموزشی مناسب، توسعه حرفه‌ای، چارچوب‌های آموزشی و روش‌های ارزیابی باشد تا به‌واسطه آن بتوان جامعه‌ای باسواد محیط‌زیستی در ایران متصور بود.
همانطور که در سوال قبل بیان شد با آموزش معلمان میزان نگرش و آکاهی معلمان درباره موضوعات زیست محیطی را بالا می بریم.
تبیین سوال چهار پژوهش: استراتژی های برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی کدامند؟
در این پژوهش تدوین استراتژی(برنامه ریزی استراتژیک) و اجرا(غنی سازی زیرساختها) به‌عنوان راهبردهای شناخته شد.
کتب درسی مهم ترین منبع آموزشی برای دانش‌آموزان در تمام نظام‌ها هستند و با توجه به نگرانی‌های زیست محیطی و بروز مشکلات اساسی در این زمینه، ایجاد زیر ساخت و داشتن برنامه ریزی استراتژیک برای آموزش مفاهیم زیست‌محیطی اهمیت بسیار دارد.
زیر ساخت های آموزش محیط زیست باید درصدد ارتقای دانش و ادارک و علاقه و گرایش مثبت دانش آموزان نسبت به محیط بوده و به دنبال رشد و پرورش قدرت فهم، تجارب عملی و ارزشگذاری دانش آموزان نسبت به نظامهای مادی و زیستی موجود در زمین، وابستگی متقابل آنها، ابعاد علمی و انسانی مسائل محیط زیستی و ارزشیابی نتایج مثبت و منفی ناشی از تعامل نظامات انسانی و طبیعی شود.
تبیین سوال پنج پژوهش: پیامدهای برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی کدامند؟
بعد نگرش با مولفه های بهینه سازی تصمیم گیری و بهینه سازی فرهنگ و بعد رفتاربا مولفه بهبود عملکرد زیست محیطی شناسایی گردید. بسیاری از مشکلات محیط زیستی در فقدان آگاهی و ضعف فرهنگی می باشد که از مدارس شروع می شود .در این جهان به سرعت درحال تغییر، یکی از تغییرات بسیار مهم در تفکر معاصر، بازنگری در درک افراد از رابطة بین انسان و طبیعت و در نتیجه بهبود عملکرد زیست محیطی است.
جدول 5- بررسی توزیعنرمال‌‌بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف اسمیرنوف
متغیر | مقدار Z | سطح معنی‌‌داری | نتیجه |
هدف برنامه درسی | 422/1 | 035/0 | توزیع نرمال نیست. |
محتوای برنامه درسی | 177/1 | 047/0 | توزیع نرمال نیست. |
فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی | 633/1 | 010/0 | توزیع نرمال نیست. |
ارزشیابی برنامه درسی | 570/1 | 014/0 | توزیع نرمال نیست. |
راهبردهای برنامه درسی | 287/2 | 000/0 | توزیع نرمال نیست. |
برنامه درسی مبتنی بر عوامل زیست محیطی | 762/1 | 004/0 | توزیع نرمال نیست. |
شرایط زمینه ای | 713/1 | 006/0 | توزیع نرمال نیست. |
شرایط مداخله گر | 971/1 | 029/0 | توزیع نرمال نیست |
شرایط پیامدی | 352/2 | 000/0 | توزیع نرمال نیست |
جدول6 - تحلیل عاملی مدل برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی
بعد | بارعاملی | مولفه ها | ضریب مسیر |
هدف برنامه درسی | 324/0 | دانش | 569/0 |
نگرش | |||
مهارت | |||
عملکرد | |||
محتوای برنامه درسی | 724/0 | آگاهی | 851/0 |
تغییر دیدگاه | |||
محتوای مهارتی | |||
رفتار | |||
فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی | 596/0 | انتشار دانش | 772/0 |
نگرش مثبت | |||
مهارت آموزی | |||
ارزشیابی برنامه درسی | 605/0 | ارزشیابی دانش | 778/0 |
ارزشیابی نگرش | |||
ارزشیابی عملکرد |
بار عاملی مقداری بین صفر و یک است. اگر بار عاملی کمتر از 3/0 باشد رابطه ضعیف درنظر گرفته شده و از آن صرف‌نظر می‌شود. بارعاملی بین 3/0 تا 6/0 قابل قبول است و اگر بزرگتر از 6/0 باشد خیلی مطلوب است. (kelain، 1994).
همانطور که در جدول فوق نشان داده شده است، از بین 14مولفه همه ی مولفه‌ها بارعاملی بالاتر از 3/0داشته لذا از روند تحلیل عاملی حذف نمی‌گردند ودر روند تحلیل باقی می‌مانند.
سوال شش پژوهش: چه مدل برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی در مدارس متوسطه اول می‌توان ارائه كرد؟ (مدل نهایی تحقیق)
شکل1 مدل نهایی تحقیق
تبیین سوال هفت پژوهش: درجه تناسب مدل برنامه درسی زیست محیطی چگونه است؟
نتایج حاصل از محاسبه ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده نشان می‌دهد که مدل حداکثر تغییرپذیری داده‌های پاسخ در اطراف میانگین آن را تبیین می‌کند. سه مقدار 19/0 ، 33/0 و 67/0به عنوان مقدار ملاک برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی بودن برازش بخش ساختاری مدل به وسیله معیار ضریب تعیین می باشد.
جدول 7- ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده
شاخص | ضریب تعیین (R-Square) | ضریب تعیین تعدیل شده (R-Square Adjusted) |
هدف برنامه درسی | 605/0 | 601/0 |
محتوای برنامه درسی | 724/0 | 721/0 |
فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی | 324/0 | 317/0 |
ارزشیابی برنامه درسی | 596/0 | 592/0 |
مقوله برنامه درسی مبتنی بر سواد زیست محیطی | 429/0 | 432/0 |
شرایط زمینه ای | 452/0 | 462/0 |
شرایط مداخله گر | 252/0 | 256/0 |
شرایط راهبردی | 386/0 | 391/0 |
شرایط پیامدی | 295/0 | 301/0 |
از جمع‌بندی مطالعات و پژوهش‌های پیشین عوامل، ابعاد و مولفه‌های مدل برنامه درسی مبتنی بر سواد زیست محیطی به دست آمد. وجود X2 پایین و نسبت کاي دو به درجه آزادي کمتر از سه نشان‌دهنده برازش مناسب مدل است. در این پژوهش با توجه به خروجی Smart Pls، نسبت X2 محاسبه شده به درجه آزادي براي کل سازه در جدول ذیل آمده است:
شاخص | دامنه قابل قبول | مدل برنامه درسی مبتنی بر سواد زیست محیطی |
خی دو (X2) | - | 830/8 |
درجه آزادی | - | 30 |
X2/df | ≤ 3 | 294/0 |
RMSEA | ≤ 08/0 | 038/0 |
RMR | ≤ 08/0 | 019/0 |
NFI | نزدیک به 1 | 93/0 |
CFI | نزدیک به 1 | 96/0 |
GFI | نزدیک به 1 | 97/0 |
AGFI | نزدیک به 1 | 93/0 |
RMSEA، RMR، NFI، CFI و در نهایت AGFI محاسبه شده براي کل مدل، نشان از برازش مدل دارد. در پایان لازم به توضیح است که مقدار RMRوRMSEA کمتر از 8/0، GFIوAGFI بالای 90% و نزدیک به یک، همگی نشان‌دهنده اعتبار مدل هستند. همه این شاخص‌ها از مقادیر مطلوبی برخوردارند.
اعتباریابی الگوی نهایی:
برای ارزیابی نظریه پردازی داده بنیاد گلیسر و اشتراوس در سال 1970، چهار معیار اصلی را در نظر گرفته اند :
1-تطبیق 2- قابلیت فهم 3- قابلیت تعمیم 4- کنترل
برای تعیین صحت یافته های کیفی از چندین راهبرد استفاده می شود مثل همسو سازی ، بررسی توسط اعضا، توصیف انبوه و غنی و...که در این تحقیق برای تعیین صحت یافته ها از راهبرد " بررسی توسط اعضا " استفاده شد .
بر این اساس مدل نهایی به شرکت کنندگان (متخصصان شرکت کننده در مصاحبه ) برگردانده شد وپرسشنامه ای با ابعاد مختلف در مقیاس لیکرت طراحی گردید و از شرکت کنندگان خواسته شد درستی نتایج را موردبررسی قرار دهند.
پس از ارسال پرسشنامه به خبرگان برنامه درسی و محیط زیست نتایج به شرح زیر بدست آمد:
جدول 9- آزمون T
نوع اعتباریابی | میانگین جامعه = 3 | |||||||||||
مؤلفه | اختلاف میانگین | انحراف استاندارد | T | df | Sig | |||||||
درونی | تطبیق | 17/1 | 909/0 | 96/4 | 19 | 000/0 | ||||||
قابلیت فهم | 23/1 | 857/0 | 23/5 | 19 | 000/0 | |||||||
قابلیت تعمیم | 13/1 | 784/0 | 00/4 | 19 | 000/0 | |||||||
کنترل | 76/0 | 546/0 | 03/5 | 19 | 000/0 | |||||||
برای تعیین اعتبار درونی مدل پيشنهادي ، به نظرخواهی از متخصصان این حوزه به‌واسطه پرسشنامه سنجش مدل پرداخته شد. با توجه به مقیاس پرسشنامه که 5 درجه‌ای لیکرت بود، مبنای تصمیم‌گیری بر اساس میانگین جامعه نمره 3 و T فرض صفر= 96/1در نظر گرفته شد و همانطور که نتایج به دست آمده از جدول بالا نشان مي‌دهد:
1- در مولفه تطبیق ، آماره T محاسبه شده 96/4 = Tدر سطح 01/0 معنادار است. مقایسه میانگین سوال تطبیق 17/4 = M با میانگین جامعه و همچنین T بدست آمده در مقایسه با T فرض صفر نشان می دهد که T بدست آمده بزرگ تر است در نتیجه مشخص شد که این مؤلفه از نظر متخصصین دارای اعتبار بالا بوده و با اطمینان 99 درصد مورد تائید قرار گرفته است.
2- در مولفه قابلیت فهم ، آماره Tمحاسبه شده 23/ 5 = Tدر سطح 01/0 معنادار است. مقایسه میانگین قابلیت فهم 23/4 = M با میانگین جامعه و همچنین T بدست آمدهدر مقایسه با T فرض صفر نشان می دهد که T بدست آمده بزرگ تر است در نتیجه مشخص شد که این مؤلفه از نظر متخصصین دارای اعتبار بالا بوده و با اطمینان 99 درصد مورد تائید قرار گرفته است.
3- در قابلیت تعمیم ، آماره T محاسبه شده 00/4 = Tدر سطح 01/0 معنادار است. مقایسه میانگین قابلیت تعمیم 123/4 = M با میانگین جامعه و همچنین T بدست آمده در مقایسه با T فرض صفر نشان می دهد که T بدست آمده بزرگ تر است در نتیجه مشخص شد که این مؤلفه از نظر متخصصین دارای اعتبار بالا بوده و با اطمینان 99 درصد مورد تائید قرار گرفته است.
4- در مولفه کنترل ، آماره T محاسبه شده 03/ 5 = T در سطح 01/0 معنادار است. مقایسه میانگین مولفه کنترل 76/3= M با میانگین جامعه نشان می‌دهد و همچنین T بدست آمده در مقایسه با T فرض صفر نشان می دهد که T بدست آمده بزرگ تر است در نتیجه مشخص شد که این مؤلفه از نظر متخصصین دارای اعتبار بالا بوده و با اطمینان 99 درصد مورد تائید قرار گرفته است.
نتیجه گیری
نتایج پژوهش حاضر منجر به شناسایی برنامه درسي مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی به‌عنوان مقوله اصلی و مقوله های فرعی عناصر برنامه ریزی درسی به عنوان شرایط علی (هدف برنامه درسی ، محتوای برنامه درسی،فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی و ارزشیابی برنامه درسی)، عوامل زمینه‌ای (آموزش معلمان و فرهنگ سازی)، شرایط مداخله‌گر (سیاست گذاری آموزش محیط زیست، بودجه بندی مساله محیط زیست در کتب درسی، میزان نگرش و آکاهی معلمان درباره موضوعات زیست محیطی، ارزشیابی مسائل زیست محیطی) ، راهبردها (برنامه ریزی استراتژیک، غنی سازی زیر ساخت) و پیامدها (بهینه سازی فرهنگ،بهینه سازی تصمیم گیری و بهبود عملکرد زیست محیطی) بودند. در پايان با توجه به يافته هاي تحقيق حاضر مي توان نتيجه گيري کرد نهادهاي آموزشی با قراردادن مفـاهیم مرتبط با محیط زیست باعث شوند تا دانش آموزان از همان زمان تکوین و شـکل گیـري شخصیت، حفاظت از محیط زیست را نه فقط به عنوان یک درس بلکه به عنوان یک وظیفه و مسئولیت انسانی تلقی کنند. از ایـن رو، اهداف ذکرشده به گونه اي تهیـه و تنظـیم شود که امکان گسترش توانمنديهاي نوجوانان را در سـه حیطه دانش، نگرش و مهارتهاي محیط زیسـتی مـدنظر قـرار داده تا بتواند آنچه را که لازمه زندگی کنونی و بزرگسالی آنـان است، فراهم نماید. در این راستا دانش آموزان میتوانند ضـمن کسب قـدرت تشـخیص و توصـیف مسـائل زیسـت محـیط از مهارت لازم براي حل معضلات محیط زیستی بهره مند شوند و نسبت به محیط زیست احساس مسئولیت داشته باشند.
پیشنهادهای پژوهش
- با توجه به بعد هدف برنامه درسی شناسایی شده پیشنهادات زیر ارائه می گردد:
با حمایت مالی و معنوی در زمینه قرار دادن افزایش سواد زیست محیطی در اهداف برنامه درسی باورهای مثبت و سطح علاقه دانش آموزان تقویت شود.
قرار دادن استقلال عمل به دانش آموزان در اهداف برنامه درسی برای مشارکت و تصمیم گیری در طرح های مهم پژوهشی در زمینه محیط زیست که سواد زیست محیطی آنها را افزایش خواهد داد.
قرار گرفتن برنامه بهبود صلاحیت های حرفه ای معلمان در اهداف برنامه درسی برای افزایش توانمندی های علمی و پژوهشی آنها در زمینه زیست محیطی
- با توجه به بعد محتوای برنامه درسی شناسایی شده پیشنهاد می شود:
در مدارس و در کتب درسی زمینه های لازم برای همکاری معلمان و دانش آموزان در پروژه های علمی و پژوهشی زیست محیطی فراهم گردد.
به منظور بهبود سطح علمی کتب درسی در زمینه زیست محیطی، بسترهای لازم برای همکاری اساتید داخلی و خارجی فراهم گردد.
در تصمیم گیری های مهم علمی و پژوهشی در زمینه محتوای زیست محیطی برنامه درسی از نظرات اساتید خبره بهره گرفته شود.
ارزشیابی عملکرد معلمان به صورت دوره ای و مستمر انجام شود و از ابزارها و معیارهای ارزشیابی مناسب برای ارزیابی عملکرد آنان در زمینه افزایش سواد زیست محیطی استفاده شود.
با تحولات ساختاری و محتوایی در آیین نامه ها و قوانین موجود، شرایط مطلوب برای ارتقای سواد زیست محیطی معلمان فراهم گردد.
- با توجه به بعد فرایند یاددهی یادگیری برنامه درسی شناسایی شده پیشنهاد می شود:
زمینه فرصت های مطالعاتی و حضور دانش آموزاندر همایش های زیست محیطی فراهم گردد.
در کشور زمینه برگزاری سمینارها و همایش هایی برای آشنایی دانش آموزان با دستاوردهای علمی در زمینه زیست محیطی فراهم گردد.
- با توجه به بعد ارزشیابی برنامه درسی شناسایی شده پیشنهاد می شود:
مشوق ها و پاداش های لازم برای انجام کارهای علمی و پژوهشی انجام شود که انگیزه دانش آموزان را در جهت بهبود سطح توانمندی هایشان، افزایش خواهد داد.
- با توجه به پیامد های برنامه درسی مبتنی بر افزایش سواد زیست محیطی پیشنهاد می شود :
اسـتفاده از الگوهـای آموزشـی صحیـح و دقیـق بینالمللـی بـرای برنامه هـای آموزشـی زیسـت محیطـ
تحـول در پایه هـای آموزشـی و پژوهشـی جهـت درک درسـت از مفاهیـم و مبانـی حفـظ محیـط زیسـت در کتب درسی دانش آموزان
افزایـش قـدرت و نقـش آموزشهـای زیسـت محیطـی در برنامه هـای درسـی مدارس بـا رفتارهـای حمایـت آمیـز از محیـط زیسـت و توسـعه پایـدار در سـطح ملـی و جهانـی
ایجاد زیر ساخت های مناسـب علمـی جهـت توسـعه برنامه هـای زیسـت محیطـی در مدارس
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی
هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
References
1. Farmahini Farahani, Mohsen. (2016). Quarterly Journal of Environmental Education and Sustainable Development, Volume 8, Number 15.
2. Khajavi, Ehsan, Asmi, Keramat and Soltani, Asghar. (2020). A comparative study of environmental education in the primary school curriculum of Iran and selected countries. Environmental Education and Sustainable Development, 22, 9-24
3. Pourmasoom, Maryam, Fayyaz, Irandokht and Bazargan, Simin (2017) The formation of children's environmental literacy based on strategic curriculum, multidimensional planning and multimedia educational package. Education Quarterly, 92, 9-32
4. Maurer, M., & Bogner, F. X. (2020). Modelling Environmental Literacy with environmental knowledge, values and (reported) behaviour. Studies in Educational Evaluation, 65.
5. Michaela Maurer, Modelling environmental literacy with environmental knowledge, values and (reported) behaviour, Studies in Educational Evaluation, Volume 65, 2020.
6. Mohammadjani Ebrahim, Safarnavadeh Maryam, Hashemi Heshmatollah, Ghaedi Mehdi. (2017). The effect of information and communication technology (ICT) on environmental literacy of primary school students, a new approach in educational management, Volume 9, Number 1
7. Saribas, D., Kucuk, Z. D., & Ertepinar, H. (2017). Implementation of an environmental education course to improve pre-service elementary teachers’ environmental literacy and self-efficacy beliefs. International Research in Geographical and Environmental Education, 26(4), 311-326.
8. Salimian Rizi, Mina, Amini, Mohammad, Madani, Seyed Ahmad (2020). Assessing Students' Environmental Literacy and the Executive Challenges of Environmental Education in Secondary Schools, Curriculum Research, Volume 9, Number 2.
9. Taghieh, Narjes Khatoon and Qaltash, Abbas and Fallahi, Vida. (2012). Environmental education and its place in the middle school curriculum, the second conference on environmental planning and management, Tehran
10. Taghipour, Behnam. (2018). Promoting and Improving Environmental Awareness through Formal Education, Fifth National Conference on New Research in the Field of Educational Sciences and Psychology of Iran (with Participatory Culture Approach), Tehran, Iran Participatory Culture House
11. Zokai, M. S. (2009). What is environmental literacy? Knowledge andcommunication. Published by Education and Research Center of CitizenshipInstitute.
12. ZHENG, Q., ZHENG, Y., ZHENG, Q., & Xiaofeng, S. U. (2020). Effects of Environmental Education and Environmental Facilities on Visitors’ Environmental Literacy-A Case of Rural Tourism. Revista de Cercetare si Interventie Sociala, 69.
