تحلیل ابعاد کیفیت زندگی در نواحی شهری ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

امــین فرجــی ملائــی ¹ (دانشــجوی دکتــری جغرافیــا و برنامــهریــزی شــهری، دانشــگاه تهــران، ایــران)
آزاده عظیمــــــــی ² (کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، از دانشـگاه تربیـت معلـم، تهـران، ایـران)
کرامــت الــه زیــاری ³ (اســــتاد جغرافیــــا و برنامــــه ریــــزی شــــهری، دانشــــگاه تهــــران، ایــــران)

تاریخ دریافت : 1394/10/15 تاریخ پذیرش : 1394/10/15 تاریخ انتشار : 1389/07/01

کلید واژه: کیفیت زندگی, برخورداری, الگوی موریس, محرومیت, نواحی شهری ایران,

چکیده مقاله :

شهر به عنوان بستر زیست انسان شهرنشین، نیازمند تامین استانداردهایی است که در یک نگاه می‌توان آن را استانداردهای کیفیت زندگی نامید. کیفیت زندگی در واقع مفهومی چندبعدی و پیچیده است که از سوی متفکران علوم شهری و سایر اندیشمندان علوم مختلف مطرح و مورد پژوهش قرار گرفته است. برای سنجش کیفیت زندگی از روش‌های مختلفی در سطوح جغرافیایی مختلفی استفاده می‌کنند که یکی از این روش‌ها روش موریس است. در این مقاله، هدف بررسی نواحی مختلف شهری ایران بر اساس شاخص‌های تعریف شده در رابطه با کیفیت زندگی است. روش این تحقیق، از انواع روشهای توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری داده‌ها به صورت اسنادی است. حجم نمونه مورد مطالعه دراین پژوهش شامل 253 ناحیه شهری است. برای بررسی و تحلیل ابعاد کیفیت زندگی از آمارها و اطلاعات موجود در مرکز آمار ایران استفاده شده است. فرایند محاسبات در این مقاله بر اساس الگوی موریس است. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در این مقاله، می‌توان دریافت که نواحی مختلف شهری ایران دارای شکاف بارزی از منظر شاخص‌های کیفیت زندگی شهری است. از 253 شهر مورد بررسی تنها 24 شهر؛ یعنی 9.5درصد در سطح برخوردار قرار دارند. نزدیک به 50 درصد از نواحی شهری مورد مطالعه به عنوان نواحی محروم هستند. تهران به عنوان یک ناحیه شهری ناهمگن خود را از سایر نواحی شهری مجزا ساخته است.   

منابع و مأخذ:

1- آســایش، حســین و اســتعلاجی، علیرضــا،(1382)، اصــول و روشهــای برنامــهریــزی ناحیــه-ای(مدلها، روشها و فنـون)، تهران،انتشـارات دانشـگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری.

2- جباری، حبیـب، (1381)، توسـعه اجتمـاعی واقتصادی دو روی یک سکه، فصلنامه رفـاه اجتمـاعی، ویژه سیاست اجتماعی.

3- حسینزاده دلیر، کـریم، (1385)، برنامـهریـزی ناحیهای، تهران، انتشارات سمت، چاپ پنجم.

4- حکمــتنیــا، حســن و موســوی، میرنجــف، (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تاکیـد بـر برنامـه- ریزی شهری و ناحیهای، انتشارات علـم نـوین، چـاپ اول.

5- خوارزمی، شهیندخت(1387)، کیفیت زندگی والزامات عصر دیجیتـال در ایران،پایگـاه اطـلاعرسـانی علوم ارتباطات در ایران.

6- زیاری، کرامت الـه، (1385)، اصـول و روش- های برنامهریزی منطقهای، انتشارات دانشگاه یزد. 

7- فرجی ملائی، امین، (1389)، تحلیل شـاخص-های کیفیت زندگی شهری و برنامهریزی بـرای بهبـود آن مورد شهر بابلسر، پایاننامه کارشناسی ارشد رشـته جغرافیــــا و برنامــــهریــــزی شــــهری، اســــتاد راهنمـا:دکترمحمـدتقی رهنمـایی، دانشـکده جغرافیـا، دانشگاه تهران.

8- فرجی ملائی، امین، (1389)، تحلیلی بر مفهـوم کیفیت زندگی شهری، دومین همایش علمی سراسـری دانشجویی جغرافیا، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

9- مرصوصی، نفیسه، (1383)، توسـعه یـافتگی وعدالت اجتماعی شهر تهران،فصـلنامه پـژوهش_هـای اقتصادی، شماره .14

10- مرکـز آمـار ایـران، (1385)، نتـایج تفضـیلی سرشماری نفوس و مسکن.

11- معمارزاده، قدرت االله،(1374)، گزارش توسعه انسانی 1994، سازمان برنامه و بودجه، تهران.

12- مهدیزاده، جـواد و دیگـران، (1385)، برنامـه ریزی راهبردی توسعه شهری (تجربیات اخیر جهـانی و جایگاه آن در ایـران)، مرکـز مطالعـات و تحقیقـات شهرسازی و معماری ایران، تهران، چاپ دوم (پاییز)

 

13- Davidson-Arad, B., Kaznelson, H.,(2010), Comparison of parents' and socialworkers' assessments of the quality of life ofchildren at risk, Children and Youth ServicesReview 32, (2010), 711–719, 0190-7409/$ –see front matter © 2010 Elsevier Ltd. All rightsreserved.

14- Ekins, P., Max-Neef, M., (1992), ReallifeEconomics: Understanding WealthCreation. Routledge, London, 460 pp.

15- E.M. de Hollander, A., A.M. Staatsen,B.,(2003), Health, environment and quality oflife: an epidemiological perspective on urbandevelopment, Landscape and Urban Planning65 (2003) 53–62, 0169-2046/02/$20.00 © 2002Elsevier Science B.V. All rights reserved.

16- Godefroid, s., (2001), Temporal analysisof the Brussels ¯ora as indicator for changingenvironmental quality, Landscape and UrbanPlanning 52, (2001), 203±224, 0169-2046/01/$20.00 # 2001 Elsevier Science B.V.All rights reserved.

17- Habib, R.R., Mahfoud, Z., Fawaz, M.,Basma, S.H., Yeretzian, J.S., (2009), Housingquality and ill health in a disadvantaged urbancommunity, Public Health 123, (2009), 174–181, 0033-3506/$ – see front matter _ 2008 TheRoyal Society for Public Health. Published byElsevier Ltd. All rights reserved.

18- Henderson, H., Lickerman, J., Flynn, P.(Eds.), (2000), Calvert– Henderson Quality ofLife Indicators. Calvert Group, Bethesda, 391pp.

19- J. Mason, M., W. Valente, T.,Coatsworth, J.D., Mennis, J., Lawrence, F.,Zelenak,P.,(2010), Place based social networkquality and correlates of substance use amongurban adolescents, Journal of Adolescence 33(2010) 419–427, 0140-1971/$ – see frontmatter _ 2009 The Association forProfessionals in Services for Adolescents.

Published by Elsevier Ltd. All rights reserved.20- J. ROGERSON, R., (1995),ENVIRONMENTAL ANDHEALTHRELATEDQUALITY OF LIFE:CONCEPTUAL AND METHODOLOGICALSIMILARITIES, Soc. Sci. Med. Vol. 41, No.10, pp. 1373 1382, 1995 Copyright © 1995Elsevier Science Ltd Printed in Great Britain.All rights reserved.

21- Moser, G., (2009), Quality of life andsustainability: Toward person–environment congruity, Journal of EnvironmentalPsychology 29, (2009), 351–357, 0272-4944/$– see front matter _ 2009 Elsevier Ltd. Allrights reserved.

22- Lercher, p, (2003), Which healthoutcomes should be measured in health relatedenvironmental quality of life studies?,Landscape and Urban Planning 65, (2003), 63–72, 0169-2046/02/$20.00 © 2002 ElsevierScience B.V. All rights reserved.

23- M.J. Geelen, L., A.J. Huijbregts, M.,den Hollander, H., M.J. Ragas, A., vanJaarsveld, H.A., de Zwart, D.,(2009),Confronting environmental pressure,environmental quality and human health impactindicators of priority air emissions,Atmospheric Environment 43, (2009), 1613–1621, 1352-2310/$ – see front matter _ 2008Elsevier Ltd. All rights reserved.

24- Pacione, M., (2003a), Introduction onurban environmental quality and humanwellbeing, Landscape and Urban Planning 65,(2003), 1–3, 0169-2046/02/$20.00 © 2002Elsevier Science B.V. All rights reserved.

25- Pacione, M.,(2003b), Urbanenvironmental quality and human wellbeing—asocial geographical perspective, Landscape andUrban Planning 65, (2003), 19–30, 0169-2046/03/$20.00 © 2003 Elsevier Science B.V.All rights reserved.

26- Raphael, D., Renwick, R., Brown, I.,Rootman, I., (1996), Quality of life indicatorsand health: current status and emergingconceptions. Soc. Indicators Res. 39 (1), 65–88.

27- RIVM, (2000), De Hollander A.E.M., etal. 5e Nationale Milieu Verkenningen. RIVM,2000. National Outlook, Summary in English,ISBN: Check

28- Ryashchenko, S. V., Gukalova, I.V.,(2010), Public health in the system of regionalindicators of the quality of life in Russia andUkraine, Geography and Natural Resources 31(2010) 11–17, Copyright © 2010 IG SB,Siberian Branch of RAS. Published by ElsevierB.V. All rights reserved.

29- S. Westaway, M., (2006), A longitudinalinvestigation of satisfaction with personal andenvironmental quality of life in an informalSouth African housing settlement, Doornkop,Soweto, Habitat International 30, (2006), 175–189, 0197-3975/$ - see front matter r 2004Elsevier Ltd. All rights reserved.

30- S. Williams, A., C. Jobes, P.,(1990),Economic and Quality-of-Life Considerationsin Urban-Rural Migration, Journal of RuralStudies, Vol. 6, No. 2, pp. 187-194.1990Printed in Great Britain, 0743-0167DO $3.00 +0.00 Pergamon Press plc

31- van Kamp I, Leidelmeijer K, MarsmanaG, de Hollander AEM, ( 2003), Urbanenvironmental quality and human wellbeingtowards a conceptual framework anddemarcation of concepts; a literature study.

Landscape and Urban Planning;65(2003):5–18.32- Preuss,I., W. Vemuri., A, (2004),“Smart growth” and dynamic modeling:implications for quality of life in MontgomeryCounty, Maryland, Ecological Modelling 171,(2004) 415–432.

33- Wang, B., Li, X., Stanton, B., Fang,X.,(2010), The influence of social stigma anddiscriminatory experience on psychologicaldistress and quality of life among rural-to-urbanmigrants in China, Social Science & Medicinexxx, (2010) 1-9, 0277-9536/$ e see front matterPublished by Elsevier Ltd., this article in press.

34- Whitehead,T., Simmonds, D., Preston.,J,(2006), The effect of urban qualityimprovements on economic activity, Journal ofEnvironmental Management 80, (2006), 1–12,0301-4797/$ - see front matter q 2005 ElsevierLtd. All rights reserved.

35- Wish NB, ( 1986), Are we reallymeasuring the quality of life? Well-being has

subjective dimensions, as well as objective ones. American Journal of Economics andSociology;45(1):93–9.

36- Wong, C.,(2001), The RelationshipBetween Quality of Life and Local EconomicDevelopment: An Empirical Study ofLocalAuthority Areas in England, Cities, Vol. 18,No. 1, pp. 25–32, 2001, Ó 2001 ElsevierScience Ltd. All rights reserved Printed inGreat Britain 0264-2751/01 $ - see front matter.