تحلیل پیشرانهای کلیدی مؤثر بر تغییر کاربری اراضی سکونتگاه‌های پیراشهری کلان‌شهر مشهد با رویکرد آینده‌پژوهی

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

علی اکبر عنابستانی ¹ (استاد گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران و هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
فهیمه جعفری ² (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/07/20 تاریخ پذیرش : 1398/10/01 تاریخ انتشار : 1399/11/01

کلید واژه: کاربری اراضی, کلانشهر مشهد, آینده پژوهی, سکونتگاه‌های پیراشهری, نرم‌افزار میک مک,

چکیده مقاله :

امروزه بر اثر گسترش ارتباطات میان شهرها و روستاها شاهد تاثیرپذیری سکونتگاه­های واقع در حریم شهرها از کلانشهرها هستیم، تغییرات کاربری اراضی سکونتگاه­های پیراشهری کلانشهرها نمودی از آن می­باشد که شاهد افزایش آن هستیم و این روند می تواند نتایج جبران ناپذیری برای کلانشهرها و سکونتگاه های واقع در حریم آن ها در برداشته باشد. براین اساس هدف پژوهش حاضر تعیین عوامل کلیدی مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی سکونتگاه­های پیراشهری با استفاده از رویکرد آینده پژوهی می­باشد. روش تحقیق به صورت کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل سکونتگاه­های پیراشهری کلانشهر مشهد می­باشد که با استفاده از نرم­افزار GIS و دستور Buffer سکونتگاه­های واقع در حریم 3 کیلومتری شهر مشهد مشخص شدند که در این حریم تعداد 34 سکونتگاه قرار گرفتند و به عنوان جامعه آماری مشخص شدند. جهت تعیین عوامل موثر بر تغییرات کاربری اراضی نخست عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی با روش مشاهده اسنادی استخراج شدند سپس با استفاده از تکنیک دلفی مدیران (دهیاران)، ماتریس اثرات متقاطع مولفه ها تشکیل شد و در مرحله بعد با کمک نرم افزار MicMak عوامل کلیدی مؤثر در تغییرات کاربری اراضی سکونتگاه­های پیراشهری در سه دسته عوامل درونی، عوامل بیرونی و عوامل ناشی از همجواری دسته بندی شد. نتایج نشان می­دهد که از 35 عامل اولیه استخراج شده، متغیرهای اشتغال و الگوی بهره­برداری از اراضی با امتیاز 82 دارای بیشترین ضریب تأثیرگذاری بر دیگر متغیرها بوده است. درنهایت 14 عامل الگوی بهره­برداری از اراضی، اشتغال، تغییر در الگوهای بهره­برداری از فضا، تحولات جمعیتی، تغییر ساختار معیشت روستایی تحت تأثیر هم‌جواری با شهر، تغییر استانداردهای زندگی، تغییر ارزش زمین و مسکن، نزدیکی روستا به شهر، جریان‌ها و پیوندهای روستا- شهری، توسعه و خزش شهری بر اثر تصمیمات مدیریت شهری، رونق سوداگری زمین، رشد بی‌رویه جمعیت حاشیه‌ای کلان‌شهر، ضعف در نظارت بر حرایم ‌و عرصه‌های ممنوعه در ساخت‌وسازها، تغییر ابزار و منابع تولید، براساس نیروهای مستقیم و غیرمستقیم تأثیرگذار و تأثیرپذیر، مهم­ترین عوامل کلیدی مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی سکونتگاه­های پیراشهری محسوب می­شود.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to determine the key factors affecting land use changes in the pre-urban settlements using a Future study approach. The research method is applied and its method is descriptive-analytical. The statistical population of the research consisted of Mashhad metropolitan settlements. 34 settlements were selected using GIS software. To Determine Factors Affecting Land Use Changes First, the factors affecting land use changes were extracted by document observation method. To determine the factors affecting land use changes first, the factors affecting land use changes were extracted by document observation method then, using the Delphi technique of the managers (dehyaran), the cross-effects matrix of the components was formed. In the next step, with the help of MicMak software, key factors affecting land use changes in suburban settlements are identified and analyzed. The results show that of the 35 primary factors extracted, 14 factors Land use pattern, Employment, Changes in space utilization patterns, Population changes, Rural livelihoods change, Neighborhood change, Living standards, Land and housing change, Rural proximity to towns, rural flows and links - Urbanization, urban development and creep due to urban management decisions, land speculation boom, unnecessary metropolitan marginal population growth, weak supervision of banned lands and areas in construction, change of tools and production resources the most important key factors affecting land use changes in the pre-urban settlements are considered.

منابع و مأخذ:

1. Afarakht, H. & M. Hajipour, (2013). Urban crawl and its consequences in sustainable rural development. Geography - Iranian Geographical Association Scientific Journal, 11(39), 158-185.


2. Afarakht, H., Azizpour, F. & M. Zamani, (2015). Metropolitan links and physical-spatial developments of rural areas case study: Mohammad Abad village of Karaj. Housing and Rural Environment, 32(150), 1-6.


3. Ahmadian, M. A. & M. Ghasemi, (2013). An analysis of the integration of populations in the physical-spatial structure of cities (Case study: Mashhad Holy). Journal of Rural Research and Planning, 3(3), 23-58.


4. Amini, S., Rahmani, B. & B. Majidi Khamenei, (2016). Economic consequences of land use changes in pirashari villages case: Jie Village in Isfahan City. Journal of Space Economy and Rural Development, 6(20), 17-40.


5. Anabestani, A. & O. A. Kharazmi, (2019). Challenges and opportunities for the Mashhad Metropolitan Area. Mashhad: Shahrara Publication.


6. Anabestani, A. & M. Javanshiri, (2018). The impact of Mashhad Metropolis on spatial physical transformations of surrounding villages, First International Conference and Eighth National Conference on Urban Planning and Management, Mashhad, Islamic Council of Mashhad- Ferdowsi University of Mashhad Islamic Council of Mashhad.


7. Asghari Zamani, A., Bakhshzadeh, P. A., Zadouli Khajeh, S. & F. Zadouli, (2016). Evaluation of land use changes in villages adjacent to Tabriz Motherland during the Period of 2002-2012 (Case Study: Akmalaqiyeh), Journal of Science Geographical, (24), 22-39.


8. Berkpour, N., Asadi, I. & M. Basirat, (2012). The typology of privacy and its global planning and management experiences, Shahrnegar Monthly, (56 & 57).


9. Bianca, M., et al, (2012): Post-communist land use changes related to urban sprawl in the romanian metropolitan areas.  Journal of Studies and Research in Human Geography, 6(1):35-46. Available from: www.humangeographies.org.ro. Accessed date: 2013/08/29.


10. Caldas, M., Simmons, C., Walker, R., Perz, S., Aldrich, S., Pereira, R., :eite, F., and Arima, E. )2010(: Settlement Formation and Land Cover and Land Use Change: A Case Study in the Brazilian Amazon, Journal of American Latin Geography, 9(1), 125-144.


11. Clock, P. J. (2013): An Introduction to Rural Settlement Planning. USA, New York.


12. Darban Astana, A., Razvani, M.R. & S. Sedighi, (2016). Investigation of economic and social factors of land use changes (Case study: Mahmoudabad City), Journal of Rural Research and Planning, 5(15), 127– 143.


13. Dempsey, Judith A., Andrew J. Plantinga, Jeffrey D. Kline, Joshua J. Lawler, Sebastian Martinuzzi, Volker C. Radeloff, and Daniel P. Bigelow, (2017): Effects of local land-use planning on development and disturbance in riparian areas. Land Use Policy, 60, 16-25.


14. Eppler, Ulrike, Fritsche, Uwe R. & Laaks, Sabine, (2015): Urban-Rural Linkages and Global Sustainable Land Use, Berlin, Globalands, IINAS (international institute for sustainability analysis and strategy), Berlin, Darmstadt, May 2015, No:4-75.


15. Geist, H. J. and E. F. Lambin, (2006): Proximate causes and underlying driving forces of tropical deforestation tropical forests are disappearing as the result of many pressures, both local and regional, acting in various combinations in different geographical locations. BioScience, 52(2), pp: 143-150.


16. Ghadermazi, H. & M. Afshari, (2008). Physical transformations of pirashari villages in the process of village-urban interaction; A case study of Hassanabad and Nayser Sanandaj Villages, Housing and Revolution Journal, (121), 64-75.


17. Gharagozloo, H., Isiello, A. & F. Gravand, (2014). Evaluation of physical-spatial effects of displacement in rural settlements (Case study: Malawi District, Poldokhtar County), Regional Planning Research Journal, 4(16), 135 - 136.


18. Hall, P. & Pfeiffer, U, )2000(: Urban feature global agenda for twenty first century cities. London: Earthscan.


19. Iran Statistical Center, (2019). Yearbooks of Abadi 2016, Mashhad: Razavi Khorasan Province.


20. Jansen, M. & A. Digregorio, (2002): Parametric land cover and land-use classifications as tools for environmental change detection. agriculture. Ecosystems and Environment, 91, pp: 89–100.


21. Javanshiri, M. Anabestani, A. & H. Sajasi Qeidari, (2019): Analysis of the impact of physical-spatial changes of pirashari rural settlements on internal and external factors in Mashhad Urban Complex, Geography (Iranian Geographical Society Journal, (60), 46-71.


22. Khakpour, B., Velayati, S. & Q. Kianjad, (2007). Land use change pattern of Babol, Journal of Geography and Regional Development, (9), 1-20.


23. Liu, J., Zhang Z., Xu X., Kuang W., Zhou W., Zhang S., Li R., Yan C., Yu D., Wu S. & Jiang N, (2010): Spatial Patterns and Driving Forces of Land use Change in China during the Early 21st Century, Journal of Geographical Sciences, 20(4), 483-494.


24. Loffe, G., Nefedova, T, (2001):  Land use changes in the environs of Moscow. Area. 33(3): 273- 286.


25. Mahdavi, M. & A. Baranjkar, (2014). Khazarshahr and rural land use change (Case Study of Bandar Anzali City in the Past 45 Years), Geographical Perspective on Human Studies, (27), 1-17.


26. Mcloughlint. J. b, (1973): Urban and regional planning a system approach. New York: Praeger publishers.


27. Mohammadi, Ma., Malekipour, E. & A. Saheghghrani, (2013). Modeling urban development in suburban lands using automated cells (CA) and hierarchical analysis process (AHP) case study: Isfahan Region 7, Regional Urban Studies and Research, 5(18), 175–192.


28. Naimi, K. & M.R. Pourmohammadi, (2016). Identification of key factors influencing the future status of downtown Sanandaj settlements with emphasis on future research, Urban Studies Quarterly, 5(20), 53-64.


29. Nazarian, A, (2002). Cities of the Future World: The Center of Human Tragedy with the Basis of Cultural Interaction, Proceedings of the International Conference on Cultural Approaches to Geography: A Basis for the Dialogue of Civilizations, by Mohammad Hossein Papeli Yazdi, First Edition, Ferdowsi University Press, Mashhad.


30. Ningal, T., Hartemink, A.E. & A. K. Bregt, (2008): Land use change and population growth in the morobe province of papua new guinea between 1975 and 2000. Journal of Environmental Management, 87(1), 117-124.


31. Pensuk, A. & P. R. Shrestha, (2007): Effect of land use change on rural livelihoods: a case study of phatthalung watershed, southern thailand. GMSARN International Conference on Sustainable Development: Challenges and Opportunities for GMS 12-14 Dec. 2007.


32. Pourahmad, A., Seif al-Dini, F. & Z.  Prenon, (2011). Migration and land use change in Islamshahr, Journal of Geographical Studies of Dry Areas, (5), 131-150.


33. Saeedi, A. & R. Soltani, (2004). The role of metropolitan links in physical-spatial evolution of peripheral villages, example: Fence villages in Mashhad Metropolitan Area, Geography Journal, 2(3), 49-35.


34. Saeedi, A. & S. Hosseini Hasel, (2007). Metropolitan integration of rural settlements with a look at the Metropolis of Tehran and its suburbs, Geography, Iranian Journal of Geographical Society, 5(12 & 13), 7-18.


35. Saeedi, A., Rahmani Fazli, A. & M. Ahmadi, (2014). Urban integration of rural settlements around Zanjan (Case of Sayan and Gavazang villages), Housing and Rural Environment, 30(145), 16-3.


36. Sojasi Qeidari, H. & A. Sadralsadat, (2015). Identification of factors affecting land use change in Mashhad Metropolitan villages, Journal of Rural Studies, 6(4), 851- 825.