تحلیلی بر نابرابری‌های اجتماعی- اقتصادی مبتنی بر مدل‌های VIKOR و SAW در استان آذربایجان شرقی مطالعه موردی: خدمات بهداشتی درمانی

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

رحیم حیدری چیانه ¹ (دانشگاه تبریز)
شاهین علیزاده زنوزی ² (دانشگاه تبریز)
بهمن قلیکی میلان ³ (دانشگاه تبریز)
حکیمه ایمانی تبار ⁴ (دانشگاه تبریز)

تاریخ دریافت : 1392/10/08 تاریخ پذیرش : 1394/02/29 تاریخ انتشار : 1394/04/01

کلید واژه: نابرابری‌های اقتصادی- اجتماعی, استان آذربایجان شرقی, خدمات بهداشتی – درمانی, مدل‌های آنتروپی, vikor, SAW و اسپیرمن,

چکیده مقاله :

     بی تردید فرایند توزیع منابع اجتماعی- اقتصادی جوامع، برآمده از رویکرد برنامه ریزان نسبت به مقوله برنامه ریزیست. در این میان، تبین و شناخت الگوهای کنونی توزیع منابع، نخستین گام در شناخت الگوهای مسلط توزیع محسوب می‌شود. البته اگر این شناخت مبتنی بر واقعیت‌های خاص هر جامعه، روش شناسی علمی و نیز بر اساس مدل‌های کاربردی باشد، می‌تواند به  بازتوزیع عادلانه منابع منتهی گردد. تحقیق حاضر نیز بر اساس این انگاره، تدوین شده است. توزیع نابرابر منابع و در نتیجه نابرابری­های اجتماعی نه تنها از مهم ترین چالش‌های جوامع در حال توسعه از جمله ایران بوده  بلکه منشاء بسیاری از مشکلات اقتصادی، از جمله تشدید روزافزون مهاجرت‌های روستا شهری، گسترش فقر و ناهنجاری‌های اجتماعی نیز است. توزیع عادلانه برخی از این منابع از جمله تسهیلات بهداشتی درمانی نه تنها ضروری، بلکه برای سلامتی جوامع بسیار حیاتی است، همچنانکه شعار و محوریت گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد (HDR, 2011) نیز چنین است: سلامتی، مهم ترین ثروت ملل است. مقاله حاضر ضمن بررسی این موضوع با استفاده از مدل‌های  VIKORو SAW، به رتبه بندی و تحلیل الگوهای توزیع خدمات بهداشتی درمانی در سطح شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی می‌پردازد. بر این اساس این تحقیق، نحوه پراکنش جمعیت و توزیع خدمات بهداشتی و درمانی (بر اساس نتایج مدل آنتروپی) مورد ارزیابی قرار گرفته و همچنین در محاسبه همبستگی بین این دو متغیر (میزان جمعیت و دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی) در شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی از مدل اسپیرمن استفاده شده است. نتایج بدست آمده از ضریب آنتروپی پراکنش جمعیت (0.73583) بیانگر این است که پراکنش جمعیت در شهرستان‌های استان متناسب است اما نتایج بدست آمده از دو مدلVIKOR  و SAW مشخص می‌کند که توزیع خدمات درمانی و بهداشتی در شهرستان‌های این استان چندان عادلانه نیست. همچنین میزان همبستگی بین پراکنش جمعیت و رتبه شهرستان‌ها در مدلVIKOR و SAW مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج ناشی از بررسی ضریب همبستگی اسپیرمن، حکایت از آن دارد که امکانات و خدمات بهداشتی-درمانی نیز بر اساس عامل پراکنش جمعیت، به صورت متعادل توزیع نشده است.

منابع و مأخذ:

منابع

آسایش,حسین و اسعلاجی,علیرضا(1382),اصول و روشهای برنامه ریزی ناحیه ای مدلها,روشها و فنون,تهران,دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری

امیرفخریان، مصطفی؛ رضوی، محمدمحسن (1390) تحلیل دسترسی غیرفضایی به خدمات بهداشتی درمانی در شهر مشهد با تأکید بر شاخص‌های اقتصادی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

جمعه پور، محمود (1379) دست یابی به توسعه پایدار انسانی، مجموعه مقالات همایش بین المللی رویکرد فرهنگی به جغرافیا : جغرافیا بستری برای گفتگوی تمدنها، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد 26 تا 28 اردیبهشت 1379، ص 82.

زاهدی اصل، محمد (1381) مبانی رفاه اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، چاپ اول، تهران.

زیاری، کرامت ا...؛ جلالیان، اسحاق (1387) مقایسة شهرستان‌های استان فارس بر اساس شاخص‌های توسعه 75-1355، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 11، صص: 88-77.

دلگشایی,بهرام,طبیبی,سید جمال الدین و پهلوان,پریسا(1386),ارائه الگوی توسعه منابع انسانی در بخش بهداشت و درمان ایران,مجله پژوهشی دانشکده پزشکی,دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی شهید بهشتی,دوره 31,شماره 4

تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا؛ شیخ بگلو، رعنا (1390) تحلیل نابرابری‌های توسعه ی ناحیه ای در ایران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 78، زمستان 1390، صص: 168-153.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی (1378) مستندات برنامة سوم توسعه­ی اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی کشور.

سالنامه آماری استان آذربایجان شرقی(1391) مرکز آمار ایران.

شکویی، حسین (1372) جغرافیای اجتماعی شهرها، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.

کریمی، ایرج؛ سالاریان، آزیتا؛ عنبری، زهره (1388) مطالعة تطبیقی برخورداری عادلانه از خدمات بهداشتی و درمانی در چند کشور توسعه یافته و ارائة الگوی مناسب ایران، مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، سال دوازدهم، شماره 4، شماره پیاپی 49.

گیلبرت، آلن؛ گالگر، ژوزف (1375) شهرها، فقر و توسعه شهرنشینی در جهان سوم، ترجمة پرویز کریمی ناصری، اداره کل روابط عمومی و بین الملل شهرداری تهران، تهران.

معصومی­اشکوری، سیدحسن (1370) اصول و مبانی برنامه­ریزی منظقه­ای، سازمان برنامه و بودجه استان گیلان.

مهندسان مشاور پارس­ویستا (1380) تدوین سرانه کاربری­های خدمات شهری، جلد اول: مطالعات نظری و تجارب جهانی، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور، تهران.

 Noorbakhsh, F. 2002, Human Development and Regional Disparities in Iran: a Policy -15

Model, Journal of International Development, No. 14. PP 927-949.

S.Opricovic,G. –H. Tzeng (2004),   Compromise solution by MCDM    methods: A comparative analysis of VIKOR and SAW, European of Operational Research 156 445-455

M. –T.   Chu   et  al.(2004),    Comparison among three analytical method for knowledge communities  group-decision analysis ,  Expert System with Applications xxx  (2006) xxx-xxx

Shin H. Income related inequity in health care access and delivery.[Phd thesis].  University of South Carolina, 2003

Hwang, C.  L. and Yoon, K. (1981), "Multiple Attributes Decision Making Methods and Application", Berlin:Springer.

Serafim, Opricovic, Gwo-Hshiung Tzeng(2004),"Compromise" Solution by MCDM Methods:A Comparative Analysis of VIKOR and TOPSIS", European journal of operational Research,156

Chen,Yanguang (2008), A Wave-Spectrum Analysis of Urban Population Density:Entropy,Fractal.