تبیین مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقاء کیفیت محیطی در بافت تاریخی شهرها (نمونه موردی: بافت تاریخی شهر شیراز )

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

علیرضا زارع ¹ (دانشجو دکتری، گروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.)
محمدرضا رضایی ² (استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران)
حسنعلی لقائی ³ (استاد مدعو، گروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/07/09 تاریخ پذیرش : 1398/08/15 تاریخ انتشار : 1398/08/01

کلید واژه: شیراز, کیفیت محیطی, بافت تاریخی,

چکیده مقاله :

کیفیت محیط شهری به عنوان بخشی از کیفیت زندگی، از مباحث کلیدی در حوزه­ی مطالعات شهری است که با رشد سریع شهرها و تمرکز جمعیت و فعالیت دست­خوش تغییر قرار گرفته است. در رابطه با بافت­های تاریخی شهرها این امر از اهمیت بیشتری برخوردار است و در این نوع بافت، بسیاری از فضاها دچار فرسایش شده و مؤلفه­های کیفی آن دچار نقصان است. بنابراین توجه به کیفیات محیطی بافت­های تاریخی یکی از مهم­ترین عوامل در شناسایی محدوده­ها هدف جهت مداخله در آن­هاست. تحقیق حاضر نیز تبیین مؤلفه­های موثر بر ارتفاء سطح کیفی بافت­های تاریخی در محدوده منطقه 8 کلانشهر شیراز می­باشد. تحقیق کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه­ی آماری تحقیق ساکنین منطقه­ هشت شهر شیراز می­باشد، جمعیت این منطقه بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن برابر 9767 نفر و حجم نمونه نیز براساس فرمول کوکران برابر 369 نفر محاسبه شده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده­های پرسشنامه­ای از نرم­افزار SPSS و آزمون تحلیل عاملی تأئیدی و آزمون فریدمن کمک گرفته شد. نتایج  بررسی میزان رضایت شهروندان از کیفیت زندگی در منطقه هشت کلانشهر شیراز نشان داد در بیشتر شاخص­های مورد بررسی میانگین رضایتمندی ساکنین کمتر از میانگین متوسط (3.5) می­باشد. محاسبه بار عاملی متغیرهای و شاخص­های تحقیق با کمک روش دلفی و نرم­افزار SPSS نیز نشان داد؛ پنج عامل کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و بصری دارای بار عاملی بر روی کیفیت محیط می­باشند. بارهای عامل محاسبه شده برای بیشتر عامل­های فوق بیشتر از 6 محاسبه شده که نشان دهنده بالا بودن بار عاملی این شاخص­ها در سنجش کیفیت محیطی بافت قدیم شیراز می­باشند.

چکیده انگلیسی:

The quality of the urban environment as part of the quality of life is one of the key topics in the field of urban studies that has changed with the rapid growth of cities.Also, considering the environmental quality of historical textures is one of the most important factors in identifying target areas for their intervention. The present study was to explain the factors affecting the elevation of the quality level of historical textures in district 8 of Shiraz where a historical fabrics of Shiraz are. This research is applied and its method is descriptive-analytical. The population of the study is inhabitants of eight districts of Shiraz. The population is 9767 according to the latest census and the sample size is 369 according to Cochran formula. SPSS software, confirmatory factor analysis and Friedman test were used for data analysis. The results of the survey of citizens' satisfaction with the quality of life in the Eight metropolitan area of Shiraz showed that in most of the studied indices, the average resident's satisfaction was lower than the average (3.5).Factor load calculation of research variables, indices using Delphi method and SPSS software also showed that five physical, economic, social, environmental and visual factors have a factor on environmental quality. The calculated factor loadings for most of the above factors were calculated above 6, indicating the high factor loadings of these indices in assessing the environmental quality of Shiraz old tissue.

منابع و مأخذ:

1. اصغری زمانی، اکبر ، مصطفایی، هیرش (1397). سنجش و پهنه­بندی کیفیت محیط مناطق شهری در بافت میانی مناطق شهری، با استفاده از مدل AHP و شاخص همپوشانی وزنی، مطالعه موردی بافت میانی شهر تبریز، نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 22، شماره 64، صفحات 18-1.


2. اکبری، نعمت اله، موثدفر، رزیتا و فرزانه میرزائی خوندابی (1396). تحلیل زیست پذیری در بافت فرسوده شهر اصفهان با تاکید بر استراتژی توسعه شهری، فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، 16 (پیاپی 21)، 50-33.


3. بهرامی­نژاد، دهقان (1382). شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دنشگاه شیراز، شیراز.


4. پاکزاد، جهانشاه (1393). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، تهران، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ چهارم. 


5. پوراحمد، احمد، زارعی، جواد (1394). سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری؛ مطالعه موردی منطقه 9 شهر تهران، مجله پژوهشی و برنامه­ریزی شهری، 6 (21)، 18-1.


6. حاجی نژاد، علی، رفیعیان، مجتبی و حسین زمانی (1389). بررسی متغیرهای فرعی موثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط شهری؛ مطالعه موردی: مقیسه بافت قدیم و جدید شهر شیراز، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 8، شماره 17، 82-63.


7. خادمی، امیر حسین، جوکار سرهنگی، عیسی (1392). ارزیابی کیفیتی زنگی شهری؛ مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر آمل، نشریه جغرافیای و مطالعات محیطی، دوره 1، شماره 4، 117-100.


8. خدایی،زهرا، پور خیری، علی (1388). کیفیت محیط شهری و نقش آن در ارتقاء رضایت شهروندان، نشریه پژوهش نامه مدیریت و برنامه­ریزی شه، شماره سوم، 129-15.


9. رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی اکبر و اورنگ مالحت (1389). درآمدی بر بازسازی پس از سانجه و الزامات ارتقای کیفیت محیط سکونتی، مجله مرجع دانش، صفحات، 31-20.


10. زیویار، پروانه، درودی، محمد رضا، رمضان­پور سبحانی، اعظم (1393). کیفیت زندگی در محیط سکونتی فرسوده؛ محله قیام، منطقه 12 شهر تهران، فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال چهاردهم، شماره 54.


11. سرمد، زهره، بازرگان، عباس و الهه حجازی (1398). روش­های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، انتشارات آگه.


12. شهاب­زاده، مرجان (1395). تجدید حیات در بافت­های تاریخی از طریق راهبرد اصالت بخشی؛ مطالعه موردی بافت تاریخی شهر شیراز، نشریه معماری اقلیم گرم و خشک، سال چهارم، شماره چهارم، پاییز و زمستان.


13. ­ عباس زادگان، مصطفی، روستا، مریم (1388). ارتقاء کیفیت فضاهای شهری در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت­های فرسوده؛ نمونه موردی: محله صابونپز خانه تهران، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری، مشهد.


14. علی­پور، روجا، خادمی، مسعود، سنماری، محمد مهدی ئ مجتبی رفیعیان (1391). شاخصه­های کیفیت محیطی در شناسایی اولویت­های مداخله در محدوده بافت فرسوده شهر بندرلنگه، فصلنامه علمی-پژوهشی باغ نظر، مرکز پژوهش هنر معماری و شهرسازی نظر، شماره بیستم، سال نهم، تهران، صص  22-13.


15. گلین شرین الدینی، جواد (1389). کیفیت زندگی شهری و برنامه­ریزی برای بهبود ان مورد شهر بابلسر، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، استاد راهنما: دکتر محمد تقی راهنمایی.


16. ­ محمدی، جمال، تفکری، اکرم(1394). سنجش شاخص­های کیفیت محیط در بافت­های فرسوده شهری(نمونه موردی محله امام زاده یحیی منطقه 12 تهران، نشریه برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره نوزدهم، شماره 1، صص  126-110.


17. نوروزی، مصطفی (1391). ارزیابی شاخص­های ذهنی کیفیت محیط (رضایتمندی)، در بافت­های فرسوده شهری؛ مطالعه موردی محله آبکوه مشهد، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.


18. Adriaanse C. C. M. (2007). Measuring residential satisfaction a residential environmental tionsatisfac scale (RESS), J Housing Built Environ 22: 287-304.


19. Mohammadi, Noghsan M. R (2003). “Change and Continuity in Yazd-Iran”. 9th International Conference on the Study and Conservation of Earthen Architecture, Terra, pp. 427-438.


20. Porteous, j. douglas, (1971), design with people-the quality of The urban environment and behavior, published in environment and behavior; eb; an interdisciplinary journal No 3, 155-178.


21. Marans, R. W, Couper (2000). Measuring the quality of community life; a program for longi tudinal and comparative international research In Proceedings of the Second International Conferce on Quality of Life in Cities vol. 2 Singapore.


22. -­ RIVM (2002), the morbidity of Asthmas and chronic obstructive pulmonary disease in the nether eland, workshop livability, p13, rapport.


23. -Van Kamp, Irene and et al (2003). Urban environmental quality and Human well-being toward a conceptual framework nd demarcation of concept: a literature study, Published by Landscape and urban planning journal, 65pp.5-18.


24. -Van poll, R (1997), the perceived quality of the urban residential environment; A multi attractive evaluation, phd-thesis, center of energy and environmental studies (IVEM), university of Groningen (Run), The Netherland.


25. -­ Van Kamp Irene et al (2003). Urban environmental quality and human being-well towards a conceptual framework and demarcation of concepts a literature study Journal of Landscape and Urban Planning vol 65: 5-18.