تأثیر تراکم جمعیتی بر شاخص های کیفیت زندگی شهری نمونۀ مطالعه: منطقۀ 3 کلانشهر تهران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

احسان حیدرزاده ¹ (دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
مصطفی بهزادفر ² (استاد گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران)

تاریخ دریافت : 1397/05/17 تاریخ پذیرش : 1398/03/15 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: کیفیت زندگی, تهران, تراکم جمعیتی, توسعه شهری پایدار, رضایت شهروندان,

چکیده مقاله :

        به‌دنبال گسترش شهرنشینی، شاهد شکل­گیری نواحی با تراکم جمعیتی بالا در کلان‌شهرها هستیم که با مسائلی همچون شلوغی، کاهش سرانۀ خدمات و غیره درگیرند؛ بنابراین ضرورت دارد تأثیر تراکم جمعیتی بر شاخص­های کیفیت زندگی مورد ارزیابی قرار گیرد تا بر مبنای آن بتوان اصلی­ترین شاخص­های تأثیرپذیر از تراکم جمعیتی را شناسایی‌کرده و برای مرتفع‌نمودن آنها برنامه‌ریزی کرد. ازهمین­رو، به‌منظور آزمون فرضیۀ پژوهش، منطقۀ 3 شهر تهران به‌عنوان نمونۀ مورد مطالعه انتخاب شده ‌است که درحال‌حاضر با روند سریع افزایش تراکم جمعیتی همراه ‌است و عدم نظارت و کنترل بر آن می­تواند آثار نامطلوبی بر کیفیت زندگی شهروندان داشته ‌باشد. این پژوهش با شیوۀ شناخت ذهنی مبتنی بر پیمایش میدانی از شهروندان بررسی شده است. در این‌راستا 22 شاخص سنجش­گر کیفیت زندگی از منابع معتبر داخلی و خارجی استخراج شده است. در ادامه تراکم جمعیتی به‌عنوان متغیر مستقل و شاخص­های 22گانه به‌عنوان متغیرهای وابسته انتخاب‌شده و به کمک تحلیل همبستگی کانونی مورد سنجش قرار گرفته­اند. خروجی­های تحلیل نشان می­دهد با احتمال 99 درصد، همبستگی میان دو مجموعۀ متغیرها مورد تأیید است و دراین‌میان به متغیرهای رضایتمندی از روابط همسایگی در محل سکونت، رضایتمندی از قیمت خرید مسکن، رضایتمندی از کیفیت خدمات اتوبوس‌رانی، رضایتمندی از وضعیت و امکانات فضاهای باز شهری و رضایتمندی از کیفیت خدمات ورزشی به‌ترتیب با همبستگی ساختاری 406/- ، 322/- ، 455/- ، 494/- و 314/- به‌عنوان بخشی از متغیر کانونی محسوب می­گردند و بنابراین بیشترین تأثیرپذیری را از تراکم جمعیتی دارند. این مسئله نشان می­دهد افزایش بیش از حد تراکم جمعیتی در قسمت‌هایی از منطقۀ 3 شهر تهران، موجب کاهش رضایت شهروندان از برخی شاخص­های کیفیت زندگی شده ‌است که اصلاح و تعدیل تراکم جمعیتی در منطقۀ 3 را ضروری می­کند.

چکیده انگلیسی:

In sustainable urban development, the quality of human life in urban space is considered as the main theme, and in moving to a sustainable city, there are involved many physical, economic and social factors. In this research, the effects of population density have been investigated on the level of quality of life in residents of the district 3 of Tehran by the method of cognitive knowledge based on field surveys. In this regard, 22 indicators of quality of life have been extracted from valid internal and external sources. Then the impact of population density on quality of life indicators has been studied. For this purpose, population density has been selected as an independent variable and 22 indicators as dependent variables, and they have been measured by focal correlation analysis. The analysis outputs show that the correlation between the two sets of variables is confirmed with a probability of 99%. Meanwhile, some of the indicators of quality of life have a significant relationship with the residents' satisfaction about the neighborhood population density. Based on detailed surveys, population density satisfaction has the most effect on the satisfaction of neighborhoods relationship, housing prices, bus services, urban open spaces and sports facilities. Therefore, modification of population density in Region 3 is necessary; Otherwise, the quality of life will decline in the region.

منابع و مأخذ:

1. آکیولی، کلودیو، و داویدسون، فوربس (1390): تراکم در توسعۀ شهر، ترجمۀ اسماعیل­پور، نجما و اشتیاقی، علیرضا، انتشارات آرمانشهر، تهران.


2. رضازاده، راضیه (1384): بررسی اهداف کنترل تراکم ساختمانی و نحوۀ تأثیر سیاست­های کنونی بر تراکم جمعیتی و نیازهای خدماتی، مجلۀ بین‌المللی علوم مهندسی، شمارۀ 1.


3. رهنمایی، محمدتقی؛ منوچهری میاندوآب، ایوب و فرجی­ملائی، امین (1390): تحلیل کیفیت زندگی در بافت فرسوده شهر میاندوآب، نشریه مدیریت شهری، شماره 28، صص 223-240


4. زالی، نادر؛ علیلو، مهدی؛ آزاده، سیدرضا (1393)، تحلیلی بر توان جمعیت­پذیری کلانشهر تبریز با تاکید بر الگوهای نوین توسعه شهری، نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شماره 19، صص 73-90


5. زنگنه­شهرکی، سعید؛ گلین شریف­الدینی، جواد؛ حسن­زاده، داود؛ سالاری­مقدم، زهرا (1393)، تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیررسمی منطقه کلانشهری تهران، نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 1، صص 177-196


6. زیاری، کرامت­الله؛ سالاروندیان، فاطمه؛ قنبری­نسب، علی؛ حبیبی، لیلا (1392): «بررسی و تحلیل تطبیقی تفاوت­های سکونتگاه­های غیررسمی شیراز»، نشریۀ آمایش محیط، شمارۀ 21، صص 39-64


7. شاران، مهندسین مشاور (1384): مطالعات الگوی توسعۀ منطقۀ 3، نهاد مدیریت و برنامه‌ریزی طرح‌های توسعۀ شهری تهران.


8. عزیزی، محمدمهدی، (1386): تراکم در شهرسازی، اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران.


9. کلانتری، خلیل (1391): پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اقتصادی- اجتماعی، تهران، فرهنگ صبا.


10. نعمت­اللهی، سیمیندخت (1395): «بررسی و تحلیل فروش مازاد تراکم ساختمانی»، نشریۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ 24، صص 23-42
    
    
    1. Bonaiuto, M., Fornara, F. & Bonnes, M. (2003): Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments: a confirmation study on the city of Rome, Landscape and Urban Planning, Vol. 65, pp. 41-52
    
    
    2. Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri, U. & Rahimi, L. (2015): Perceived Residential Environment Quality Indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI), Habitat International, Vol. 45, pp. 53-63
    
    
    3. Boyko, Ch. & Cooper, R. (2011): Clarifying and re-conceptualising Density, Progress in Planning, No. 76, pp. 1-61
    
    
    4. Cramer, V., Torgersen, S. & Kringlen, E. (2004): Quality of Life in a City: The Effect of Population Density, Social Indicators Research, Vol. 69, No. 1, pp. 103-116
    
    
    5. Das, D. (2008): Urban Quality of Life: A Case Study of Guwahati, Social Indicator Research, Vol. 88, pp. 297–310
    
    
    6. Fassio, O., Rollero, C. & De Piccoli, N. (2013): Social Indicators Research, volume 110, Issue 2, pp. 479-488
    
    
    7. Gou, Z., Xie, X., Lu, Y. & Khoshbakht, M. (2018): Quality of Life Survey in Hong Kong, International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol. 15, pp. 1-16
    
    
    8. Greenberg, M. & Crossney, K. (2007): Perceived neighborhood quality in the United States: Measuring outdoor, housing and jurisdictional influences, Socio-Economic Planning Sciences, Vol. 41, pp. 181-194
    
    
    9. Iwani, H. (2009): Socio-Physical Aspects of Urban Neighborhoods in Iranian Cities, Berlin.
    
    
    10. Keles, R. (2012): The Quality of Life and the Environment, Social and Behavioral Sciences, Vol. 35, pp. 23-32
    
    
    11. Kowaltowski, D., Da Silva, V., Pina, S., Labaki, L., Ruschel, R. & Moreira, D. (2006): Quality of life and sustainability issues as seen by the population of low-income housing in the region of Campinas, Brazil, Habitat International, Vol. 30, pp. 1100-1114
    
    
    12. Lee, Y. (2008): Subjective quality of life measurement in Taipei, Building and Environment, Vol. 43, pp. 1205-1215
    
    
    13. Marans, R. (2015): Quality of urban life & environmental sustainability studies: Future linkage opportunities, Habitat International, Vol. 45, pp. 47-52
    
    
    14. Massam, B. (2002): Quality of life: public planning and private living, Progress in planning, No. 58, pp. 141-227
    
    
    15. Morais, P. & Camanho, A. (2011): Evaluation of performance of European cities with the aim to promote quality of life improvements, Omega Journal, Vol. 39, pp. 398-409
    
    
    16. Moro, M., Brereton, F., Ferreira, S. & Clinch, J. (2008): Ranking quality of life using subjective well-being data, ECOLOGIC L ECONOMICS, Vol. 65, pp. 448-460
    
    
    17. Ulengin, B., Ulengin, F. & Guvenc, U. (2001): A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul, European Journal of Operational Research, Vol. 130, pp. 361-374
    
    
    18. Velibeyoglu, H. (2014): Assessing subjective quality of urban life at neighborhood scale, A Thesis Submitted for the Degree of Doctor of Philosophy in Urban Planning, İzmir Institute of Technology.
    
    
    19. Walford, N., Samarasundera, E., Phillips, J., Hockey, A. & Foreman, N. (2011): Older people’s navigation of urban areas as pedestrians: Measuring quality of the built environment using oral narratives and virtual routes, Landscape and Urban Planning, Vol. 100, pp. 163-168
    
    
    20. Walton, D., Murray, J. & Thomas, A. (2008): Relationship Between population Density and the Perceived Quality Of Neighbourhood, Social Indicators Research, Vol. 89, pp. 405-420
    
    
    21. Westaway, M. (2006): A Longitudinal Investigation of Satisfaction with Personal and Environmental Quality of Life in an Informal South African Housing Settlement, Doorknob, Soweto, Habitat International, Vol. 30, pp. 175–189