تحلیل معیارهای تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری در برابر زلزله با تأکید بر تاب‌آوری کالبدی (مورد: منطقه 10 شهرداری تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

احمد پوراحمد ¹ , کرامت الله زیاری ² , یعقوب ابدالی ³ , علیرضا صادقی ⁴

1 - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری/ دانشگاه تهران
3 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران
4 - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1396/12/08 تاریخ پذیرش : 1397/12/29 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: تحلیل, تهران, تاب آوری, فرسوده, منطقه 10,

چکیده مقاله :

تاب­آوریشهریبهتوانایییکسیستمشهریدرمقیاسزمانیوفضاییبرایحفظیابازگشتسریعبهعملکردهایمطلوبگذشتهدربرابراختلالاتطبیعیدرجهتپایداریباتغییراتگفتهمی­شود. پژوهشحاضرباهدفتحلیلمعیارهایتاب­آوریشهریدربافتفرسودهمنطقه 10 شهرتهراندربرابرزلزلهتدوینشدهاست. روشتحقیقباتوجهبهموضوعپژوهش،توصیفی- تحلیلیوهدفازنوعکاربردیبودهوداده­هابهدوروشاسنادیوپیمایشیگردآوریشدهاست. برایتجزیه‌وتحلیلداده­هاازآزمون­هایTتک­نمونه­ای،پیرسون،فریدمن،رگرسیونموجوددرنرم­افزارژئودا[1]،انسلینمحلیموران[2]وMoran’s Iاستفادهشد. جامعهآماریشاملساکنینمنطقه 10 شهرتهراناستکه 384 نفربهصورتتصادفیموردپرسشگریقرارگرفتند. نتایجنشاندادکهبعدکالبدی (11/3) دررتبهاولاهمیتقرارگرفتهوبعداقتصادی (58/2) دررتبهدوماهمیتقراردارد،بعداجتماعی (28/2) دررتبهسوماهمیتقرارداردوبعدنهادی (04/2) دررتبهچهارمقرارداردکهبهعنوانکم‌اهمیت‌ترینبعدتعیینشدهاست. درنهایتمی­توانبیانکردکهمطلوبیتتاب­آوریشهریدرمنطقه 10 شهرتهراندربرابرمخاطراتطبیعیباتوجهبهکلیهابعادومؤلفه­هاخیلیضعیفبودهاست،بنابرایناینمنطقهدربرابرمخاطراتطبیعیازتاب­آوریوپایداریپایینیبرخورداراست.
[1].Geoda [2].Anselin local Morans تاب­آوریشهریبهتوانایییکسیستمشهریدرمقیاسزمانیوفضاییبرایحفظیابازگشتسریعبهعملکردهایمطلوبگذشتهدربرابراختلالاتطبیعیدرجهتپایداریباتغییراتگفتهمی­شود. پژوهشحاضرباهدفتحلیلمعیارهایتاب­آوریشهریدربافتفرسودهمنطقه 10 شهرتهراندربرابرزلزلهتدوینشدهاست. روشتحقیقباتوجهبهموضوعپژوهش،توصیفی- تحلیلیوهدفازنوعکاربردیبودهوداده­هابهدوروشاسنادیوپیمایشیگردآوریشدهاست. برایتجزیه‌وتحلیلداده­هاازآزمون­هایTتک­نمونه­ای،پیرسون،فریدمن،رگرسیونموجوددرنرم­افزارژئودا[1]،انسلینمحلیموران[2]وMoran’s Iاستفادهشد. جامعهآماریشاملساکنینمنطقه 10 شهرتهراناستکه 384 نفربهصورتتصادفیموردپرسشگریقرارگرفتند. نتایجنشاندادکهبعدکالبدی (11/3) دررتبهاولاهمیتقرارگرفتهوبعداقتصادی (58/2) دررتبهدوماهمیتقراردارد،بعداجتماعی (28/2) دررتبهسوماهمیتقرارداردوبعدنهادی (04/2) دررتبهچهارمقرارداردکهبهعنوانکم‌اهمیت‌ترینبعدتعیینشدهاست. درنهایتمی­توانبیانکردکهمطلوبیتتاب­آوریشهریدرمنطقه 10 شهرتهراندربرابرمخاطراتطبیعیباتوجهبهکلیهابعادومؤلفه­هاخیلیضعیفبودهاست،بنابرایناینمنطقهدربرابرمخاطراتطبیعیازتاب­آوریوپایداریپایینیبرخورداراست.
[1].Geoda [2].Anselin local Morans

چکیده انگلیسی:

Urban resilience refers to the ability of a metropolitan, spatial and temporal system to maintain or return rapidly to the desirable performance of the past, against natural disorientations for sustainability with change. The purpose of this research is to analyze the urban resilience criteria in the worn-out texture of Tehran's 10th earthquake zone. The method of research in this research is descriptive-analytical and purpose of the research in relation to the subject of the research, and the data have been collected by documentary and survey methods. For data analysis, one-sample T-test, Pearson, Friedman, regression, used in Geoda software, Ancelin locale Moran and Moran's I were used. The statistical population consisted of residents of 10th district of Tehran, 384 people were randomly questioned. The results showed that the physical dimension (3.11) was important in the first place and the economic dimension (2.58) was in the second place, social dimension (2.28) was in the third place and the institutional dimension (2/04) is in fourth place, which is set as the least important dimension. Finally, it can be stated that the utility of urban regeneration in the 10th district of Tehran against the natural hazards with regard to all dimensions and components is very weak, therefore, this area is resistant to natural hazards and low stability.

منابع و مأخذ:

1. پریور، پرستو، فریادی، شهرزاد، یاوری، احمدرضا، صالحی، اسماعیل و هراتی، پگاه (1392). بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط‌زیست شهری (نمونه موردی: مناطق 1 و 3 شهرداری تهران)،  فصلنامه محیط شناسی، سال سی و نهم، شماره 133-123.


2. پوراحمد، احمد؛ ابدالی، یعقوب؛ صادقی، علیرضا و الله­قلی­پور، سارا (1397). سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، دوره 5، شماره 9: صص 104- 92.


3. پورموسوی، سیدموسی؛ عباسی کسبی، دنیا و واحدی، حیدر (1392). تحلیل و ارزیابی مؤلفه­های سرمایه اجتماعی و تأثیر آن در امنیت اجتماعی شهر (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره 10: صص 156- 139.


4. پیران، پرویز (1369). دیدگاه‌های نظری در جامعه‌شناسی شهر و شهرنشینی (مکتب اقتصاد سیاسی فضا). فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 5، شماره 51 و 52: صص 81- 75.


5. جلالی، تارا (1391). بازسازی تاب­آور پس از زلزله 1382 بم از دیدگاه طراحی شهری. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.


6. حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل (1392). بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. نشر انتخاب، چاپ دوم، تهران.


7. داداش­پور، هاشم و عادلی زینب (1394). سنجش ظرفیت­های تاب­آوری در مجموعه­ی شهری قزوین. دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 8: صص 84- 73.


8. رجایی، سیدعباس و خراسانی، محمدامین (1394). شناخت و تحلیل موانع پیش روی سرمایه­گذاری بخش خصوصی در پروژه­های عمرانی شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 10 شهرداری تهران). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 3، شماره 2: صص 210- 191.


9. رضایی، محمدرضا (1389). تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: کلان­شهر تهران. رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.


10. رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی و حسینی، سیدمصطفی (1393).سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی اجتماع­های شهری در برابر زلزله (مطالعۀ موردی: محله­های شهر تهران). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 47، شمارۀ 4: صص 623- 609.


11. زنگنه شهرکی، سعید؛ زیاری، کرامت الله و پوراکرمی، محمد (1396). ارزیابی و تحلیل تاب­آوری کالبدی منطقه 12 شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل FANP و ویکور. فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، سال پانزدهم، شماره 52: صص 101- 81.


12. زیاری، کرامت الله و حسینی، سید مصطفی (1395). ارتباط بین زیست­پذیری و تاب­آوری در محلات کلان­شهر مشهد. فصلنامه خراسان بزرگ، سال هفتم، شماره 23: صص 26- 11.


13. زیاری، کرامت الله، محمدی ده چشمه، مصطفی، پوراحمد، احمد (1391)، اولویت‌بخشی به ایمن‌سازی بافت فرسوده کلان­شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چند معیاره. مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 44 شماره 79: صص 14- 1.


14. ساسانپور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ ضیائیان، پرویز و دلفان آذری، زهرا (1394). جایگاه محله در توسعۀ پایدار شهر (مطالعۀ موردی: محله­های منطقۀ 10 شهرداری تهران). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 47، شماره 1: صص 176- 159.


15. شکری فیروزجاه، پری (1396). تحلیل فضایی میزان تاب­آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات طبیعی. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، دوره 4، شماره 6: صص 44- 27.


16. غلامی، یونس؛ حیدری سورشجانی، رسول؛ سلیمی، زهرا و برهمن، وحیده (1397). برنامه­ریزی با رویکرد تاب­آوری شهری. انتشارات دانشگاه کاشان، چاپ اول، کاشان.


17. فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ کی­نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلان­شهر تبریز. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3: صص 42- 33.


18. فنی، زهره، معصومی، لیلا(1395)، سنجش و ارزیابی تأثیر سبک زندگی بر میزان تاب‌آوری شهری (مطالعه تطبیقی: محلات قیطریه و شکوفه شمالی در مناطق 1 و 19 تهران)، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی شهری ، سال ششم، شماره19، 84- 61 .


19. قدیری، محمود (1385). رابطه ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب­پذیری در برابر زلزله: مطالعه موردی محلات کلان­شهر تهران. رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، به راهنمایی عبدالرضا رکن­الدین افتخاری، دانشگاه تربیت مدرس.


20. کریمی، رامین (1394). راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS. نشر هنگام، تهران.


21. کلانتری، خلیل (1387). پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی (با استفاده از نرم­افزار SPSS)، فرهنگ صبا، تهران.


22. محمدپور، صابر(1391)، تحلیل شاخص‌های کالبدی آسیب‌پذیری لرزه‌ای در بافت‌های فرسوده شهری با طراحی سناریو جهت مدیریت بحران زلزله؛ (مطالعه موردی: محله سیروس تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.


23. محمدپور، صابر(1391)، تحلیل شاخص‌های کالبدی آسیب‌پذیری لرزه‌ای در بافت‌های فرسوده شهری با طراحی سناریو جهت مدیریت بحران زلزله؛ (مطالعه موردی: محله سیروس تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.


24. محمدی، علیرضا و پاشازاده، اصغر (1396). سنجش تاب­آوری شهری در برابر خطر وقوع زلزله (مطالعه موردی: شهر اردبیل). فصلنامه پژوهش­های دانش زمین، سال هشتم، شماره 30: صص 126- 112.


25. معرب، یاسر، صالحی، اسماعیل و محمدجواد امیری(1395)، ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی کاربری اراضی شهری (نمونه موردی: منطقه‌ی 1 تهران)، فصلنامه پدافند غیرعامل ، سال هفتم، شماره 3: صص 37-29.


26. ملکی، سعید؛ امانپور، سعید؛ صفایی­پور، مسعود؛ پورموسوی، سیدنادر و مودت، الیاس (1396). ارزیابی طیف تاب­آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل­های برنامه­ریزی (نمونه موردی شهر ایلام). فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، دوره 4، شماره 5: صص 20- 9.


27. نایبی، هوشنگ (1388). آمار توصیفی برای علوم اجتماعی. سمت، تهران.


28. نقدی­پور بیرگانی، معصومه (1391). بررسی میزان تاب‌آوری نسبت به کاهش اثرات سیلاب‌های شهری، مطالعه موردی: شهر اهواز. پایان­نامه کارشناسی ارشد، راهنما محمدعلی فیروزی، دانشگاه شهید چمران اهواز.


29. نیکمردنمین، سارا؛ برک­پور، ناصر و عبدالهی، مجید (1393). کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌آوری، نمونه موردی: منطقه 22 تهران. فصلنامه مدیریت شهری، دوره 13، شماره 37: صص 34- 19.


30. وزین، نرگس (1386). نقش دانش بومی در کاهش آسیب­های محیطی در روستا­ها (مطالعه موردی: بخش خورش رستم). پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.
    
    
    1. Adger, N. (2000) “Social and Ecological Resilience: are They Related?” Progress in human geography, 24(3), pp. 347-364.
    
    
    2. Ainuddin, S., & Routray, J. K. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.
    
    
    3. Allan, P., & Bryant, M. (2010, March). The critical role of open space in earthquake recovery: a case study. In EN: Proceedings of the 2010 NZSEE Conference (2010, Nueva Zelandia) (pp. 1-10).‏
    
    
    4. Allan, P., & Bryant, M. (2010, March). The critical role of open space in earthquake recovery: a case study. In EN: Proceedings of the 2010 NZSEE Conference (2010, Nueva Zelandia) (pp. 1-10).‏
    
    
    5. Amaratunga, D., & Haigh, R. (2011). Post-disaster Reconstruction of the Built Environment: Rebuilding for resilience. John Wiley & Sons.‏
    
    
    6. Antonioni, G., Spadoni, G., & Cozzani, V. (2007). A methodology for the quantitative risk assessment of major accidents triggered by seismic events. Journal of hazardous materials, 147(1-2), 48-59.‏
    
    
    7. Colten, C. E., Kates, R. W., & Laska, S. B. (2008). Three years after Katrina: Lessons for community resilience. Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 50(5), 36-47.‏
    
    
    8. Davis, I. (2004). The application of performance targets to promote effective earthquake risk reduction strategies. In 13thWorld Conference on Earthquake Engineering (pp. 1-6).‏
    
    
    9. Davis, I., & Aysan, Y. (1992). Disasters and the small dwelling-process, realism and knowledge: Towards an agenda for the International Decade for Natural Disaster Reduction (IDNDR). In Disasters and the Small Dwelling Conference (pp. 8-22). James and James.‏
    
    
    10. Davis, I., & Izadkhah, Y. O. (2006). Building resilient urban communities. Open House International, 31(1), 11-21.‏
    
    
    11. Fryback.g,Dennis (2010). Population Health Sciences University of Wisconsin-Madison, measuring health related quality of life, Workshop on Advancing Social Science Theory: The Importance of Common Metrics, The National Academies, Division of Behavioral and Social Sciences and Education, Washington, D.C., February.
    
    
    12. Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 4(1), 1-23.‏
    
    
    13. Keck, Markus & Sakdapolrak, Patrick (2013) “What is social resilience? Lessons learned and ways forward,” ERDKUNDE: Scientific Geography, 67(1), pp. 5-19.
    
    
    14. Klein, R. J., Nicholls, R. J., & Thomalla, F. (2003). Resilience to natural hazards: How useful is this concept?. Global Environmental Change Part B: Environmental Hazards, 5(1-2), 35-45.‏
    
    
    15. Maguire, B.; Hagan, P. (2007) “Disasters and communities: understanding social resilience,” the Australlian journal of emergency management, 22 (2), pp. 16-19.
    
    
    16. Sapirstein (2006) Social Resilience: The forgotten element in disaster reduction, Available on http:// acds.co.za/Jamba/Sapirstein.pdf.
    
    
    17. Smit, B., & Pilifosova, O. (2003). From adaptation to adaptive capacity and vulnerability reduction. In Climate change, adaptive capacity and development (pp. 9-28).‏
    
    
    18. UN/ISDR. 2005. Hyogo framework for 2005-2015: Building the resilience of the nations and communities to disasters.www.unisdr.org/wcdr/intergover/official-docs/ Hyogo- frameworkaction- english .pdf, accessed, January 04, 2007.
    
    
    19. Vale, L. J., & Campanella, T. J. (2005). The resilient city: How modern cities recover from disaster. Oxford University Press.‏