سنجش و رتبه‌بندی محلات شهری در نماگر‌های شهر پیاده‌‌مدار (مطالعة موردی: شهر اردبیل)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

علیرضا محمدی ¹ , محمدجواد حاجی‌زاده ²

1 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1395/06/20 تاریخ پذیرش : 1395/10/13 تاریخ انتشار : 1395/08/20

کلید واژه: شهر اردبیل, مدل ویکور, محلات شهری, شهر پیاده‌مدار, سامانة اطلاعات جغرافیایی (GIS),

چکیده مقاله :

شهرنشینی شتابان در ایران و افزایش استفاده از خودروی شخصی، عرصة عمومی شهر را برای حضور پیادگان، محدود و دشوار کرده است. با بروز مشکلات ناشی از تسلط‌ خودرو،، ایجاد «شهرهای پیاده‌مدار»، از سوی مدیران و برنامه‌ریزان شهری مورد توجه جدی قرار گرفته است. با توجه به اینکه، هرگونه برنامه‌ریزی، مستلزم مسئله‌یابی و سنجش وضعیت است، لذا، ضروری است تا از معیارها، نماگرها، روش‌ها و ابزارهای علمی مناسب، استفاده شود. هدف اصلی این پژوهش، سنجش وضعیت موجود و رتبه‌بندی محلات شهر اردبیل از نظر ویژگی‌های شهر پیاده‌مدار است. این پژوهش، از نوع توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داده‌های خام، از فرم محقق ساخته استفاده شده است. از 64 نماگر در قالب 5 معیار اصلی، برای سنجش، رتبه‌بندی و تحلیل محلات 44 گانة شهر ااستفاده شده است. با استفاده از روش کوکران 395 نمونه به عنوان حجم نمونه انتخاب شد‌ه‌‌ و برای اطمینان از 400 نمونه در سطح محلات فرم داده‌‌ها، تکمیل شده است. نتیجة آزمون پایایی، به روش آلفای کرونباخ، 0.88 به دست آمده است که پایایی ابزار پژوهش را تأیید می‌کند. از روش ضریب پراکندگی (CV) و مدل ویکور (VIKOR) در محیط سامانة اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای تجزیه‌وتحلیل و رتبه‌بندی محلات استفاده شده است. نتایج روش ضریب پراکندگی نشان می‌دهند که مقدار این ضریب در بیش از 87 درصد نماگرها، بیشتر از 100 است. از این نظر، توزیع نماگر‌های پیاده‌مداری در سطح محلات شهر، ناهمگن است. نتایج روش رتبه‌بندی ویکورنشان می‌دهند که؛ تنها حدود 25 درصد از محلات شهر اردبیل، واجد ویژگی‌های «شهر پیاده‌مدار» هستند. به عبارت روشن، این نتیجه به دست می‌آید که 75 درصد از محلات شهر، فاقد ویژگی‌های‌ شهر پیاده‌مدار هستند. برای خلق شهر پیاده‌مدار، آموزش دادن پیاده‌مداری، بهسازی خیابان‌های شهری، رفع کردن موانع پیاده‌روی و برقرار کردن ارتباط بین شهرسازی و پیاده‌مداری، ضروری است.

چکیده انگلیسی:

Rapid urbanization in Iran and the increasing use of private vehicles has been limited public space for the pedestrians. Along with the problems arising from the dominance of vehicles in cities, creating "walking cities", have been taken into consideration by theorists and professionals in the field of urban management and planning. Since any planning requires recognition of the problem and the current situation, therefore, it is essential to use of criteria, indicators and the proper scientific methods. The main objective of this study is assessing the status and ranking of urban neighborhoods of Ardabil city in terms of walking city characteristics. This study is a descriptive and analytical in terms of research type and survey method (researcher made form) is used for collecting raw data. In this study, with the use of 64 indicators and five major criteria, 44 neighborhoods of Ardabil city, as a territory of research, have been measured, ranked and analyzed. Using Cochran method, 395 samples were selected as sample size and finally 400 forms have been filled. Cronbach Alpha reliability test results obtained 0.88 that confirms the reliability of the instrument. According to the study objective, the coefficient of variation (CV) and especially VIKOR model in the Geographic Information System (GIS) has been used for analyzing and ranking the city neighborhoods. The results also show that the value of the Coefficient of Variation of more than 87 percent of Indicators, are more than 100 and in this regard, indicators distributed heterogeneously. Data analysis and results of VIKOR model also point out that only about 25 percent of the city of Ardabil neighborhoods are including the characteristics of "walking city". To creating walking city, learning for waling, improving urban streets, eliminating the barriers to walking and making link between urban planning and walking, is essential

منابع و مأخذ:

ادارة کل راه و شهرسازی استان اردبیل (1384). «گزارش و نقشه‌های طرح تفصیلی شهر اردبیل». تهیه شده توسط مهندسان مشاور طرح و کاوش.

ادریسی، افسانه و شجاعی، مرجان (1391)، «بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی ساکنین در تحقق طرح‌های توسعه شهری (نمونه موردی: پیاده‌راه‌ سازی حوزه تاریخی شهر تهران منطقه 12»، فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 13، صص 158-115.

استانداری اردبیل (1392). سالنامة آماری استان اردبیل. دفتر آمار و اطلاعات استانداری اردبیل. تاریخ دسترسی: 17/06/1395.

اطمینانی، رؤیا و سقاپور، طیبه و سلطانی، علی (1390)، «امکان‌سنجی تبدیل خیابان بدون خودرو در شهر شیراز»، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره 6، صص 100-87.

بشیری، مهدی. حجازی، طه‌حسین. محتجب. حسین،1390، رویکردی نوین در تصمیم‌گیری‌های چند‌معیاره، تهران، انتشارات دانشگاه‌ شاهد.

پاکزاد، جهانشاه (1386)، «راهنمای طراحی فضاهای شهری»، تهران: انتشارات شهیدی.

پورمحمدی، مرضیه و رفیعیان، مجتبی (1389)، «امکان‌سنجی پیاده‌راه‌ سازی محیط پیرامون حرم حضرت معصومه (س) با تأکید بر ارتقاء امنیت اجتماعی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.

پورمختار، محمد (1392)، «بررسی میزان پیاده مداری در خیابان چهارباغ اصفهان و تأثیر آن بر تعامل اجتماعی شهروندان»، شهر ایرانی اسلامی، فصلنامه علمی-پژوهشی، شماره 11، صص 100-91.

تاجیک، آرزو و پرتوی، پروین (1393)، «مدل مفهومی و چارچوب تحلیلی پیاده‌مداری با تأکید بر رویکرد نوشهرسازی؛ مطالعه موردی: فاز چهار مهرشهر کرج»، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، شماره 9، صص 96-81.

ثقفی اصل، آرش (1387)، «اهمیت و نقش پیاده راه در شبکه حمل و نقل شهر پایدار»، جستارهای شهرسازی، شماره 26 و 27، صص 87-79

حاتمی نژاد، حسین و ترکمن نیا، نعیمه (1392). «راهبردهای طراحی محلات دوستدار پیاده (مطالعه موردی: محله چهنو منطقه 6 مشهد)، چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال هشتم، شماره 24، صص 83-73.

خادمی، مسعود و علیپور، روجا و امیرخانی، آرین و لیلیان، محمدرضا (1389)، «مطلوبیت خیابان‌های شهری؛ نگرشی بر کیفیت فضایی و خوانایی خیابان‌های شهری»، انتشارات طحان.

خستو، مریم و طاهرخانی، مسعود و بهی نوش آبادی، یوسف (1393)، «ساماندهی مراکز شهری با رویکرد پیاده مداری (خیابان میرزا بابایی حدفاصل بزرگراه اشرفی اصفهانی و خیابان عدل)، همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری و شهرسازی.

رئیس اسماعیلی، فاطمه و رنجبر، احسان (1389)، «سنجش کیفیت پیاده راه‌های شهری در ایران؛ نمونه موردی: پیاده راه صف ( سپهسالار) تهران»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 42، صص 93-83.

رجبی، ژیلا و حاجی قاسمی، فرزانه (1392)، «منظر شهری دوستدار کودک؛ رویکرد منظرین در محیط»، مجله منظر، شماره 25، صص 23-20

رحمانی نیا، فرهاد و محبی، حمید و قلی صابریان بروجنی، مصطفی (1388)، «اثر پیاده‌روی بر کیفیت، کمیت و برخی پارامترهای فیزیولوژیک مرتبط با خواب در مردان سالمند»، نشریه علوم زیستی ورزشی، شماره 3، صص 126-111.

رفیعیان، مجتبی و صدیقی، اسفندیار و پورمحمدی، مرضیه (1390)، «امکان‌سنجی ارتقاء کیفیت محیط از طریق پیاده راه‌سازی محورهای شهری؛ محور خیابان ارم بخش مرکزی شهر قم»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، دوره سوم، شماره 11، صص 56-41.

رهنما، محمدرحیم و مسگرانی، نونا (1393)، «تحلیل کیفیت پیاده‌روهای شهری با تأکید بر مؤلفه‌های سلامت: مطالعه موردی خیابان هفده شهریور مشهد»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال ششم، شماره 22، صص 66-43.

زبردست، اسفندیار و ریاضی، حسین (1391). تحلیل ارتباط بین قابلیت پیاده مداری محلات و آلودگی هوا، مطالعه موردی: نواحی پیرامون ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در شهر تهران. فصلنامه مطالعات شهری، شماره2، 5: 35-46.

سازمان برنامه‌ریزی منطقه‌ای سن‌دیه‌گو (1388)، «برنامه‌ریزی و طراحی برای پیاده‌ها؛ رهنمودهای طراحی شهری پیاده مدار»، ترجمه: رضا بصیری مژدهی، انتشارات طحان.

سلطانی، علی و پیروزی، رضا (1391)، «پیمایش قابلیت پیاده مداری محورهای فرهنگی تاریخی؛ مطالعه موردی: محور حافظ (شیراز)»، نشریه شهر و معماری بومی، شماره 3، صص 78-65.

شاهیوندی، احمد و قلعه نویی، محمود (1392)، «بررسی و تحلیل قابلیت پیاده مداری مسیرهای عابر پیاده شهر اصفهان»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 31، صص 91-73.

شهرداری اردبیل (1391). گزارش مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک شهر اردبیل. مجری مهندسان مشاور مترا. جلد اول. آرشیو شهرداری اردبیل.

صرافی، مظفر و محمدیان مصمم، حسن (1391)، «امکان‌سنجی پیاده‌راه سازی خیابان‌های مرکز شهر همدان، نشریه آمایش محیط، شماره 21، صص: 138-111.

صفدرزاده، زکیه (1391)، «میزان انطباق معابر شهری با نیاز جامعه معلولین و جانبازان (مطالعه موردی شهر شیروان)»، فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، سال پنجم، شماره 15، صص 64-36.

عباس‌زادگان، مصطفی و آذری، عباس (1391). سنجش معیارهای مؤثر بر ایجاد محورهای پیاده‌مدار با به‌کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و چیدمان فضا. نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شماره 4: 68- 55.

عبدی دانشپور، زهره (1385)، «مناسب‌سازی محیط شهری برای افراد معلول؛ راهنمای مناسب‌سازی محیط شهری برای حرکت افرادی با معلولیت‌های جسمی-حرکتی و حسی-حرکتی»، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.

غفاریان شعاعی، مهران و نقصان محمدی، محمدرضا و تاجدار، وحید (1392)، «شناسایی نحوه و میزان تأثیر عناصر پیاده‌روهای شهری بر ابعاد و مؤلفه‌های سلامت عابران»، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، شماره 7، صص 29-15.

قربانی، رسول و فرجام کسری، محمد (1389)، «جنبش پیاده گستری، رویکردی نو در احیاء مراکز شهری؛ مورد مطالعه پیاده راه تربیت تبریز»، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال دوم، شماره 6، صص 72-55.

کاشانی‌جو، خشایار (1385)، «اهمیت فضاهای پیاده در شهرهای هزاره سوم»، جستارهای شهرسازی، شماره 17 و 18، صص 51-40.

کاشانی‌جو، خشایار (1389)، «پیاده راه‌ها؛ از مبانی تا ویژگی‌های کارکردی»، انتشارات آذرخش.

لطفی، صدیقه (1391)، «بررسی نقش عوامل مصنوع در افزایش پیاده‌روی شهروندان در شهر؛ مطالعه موردی: شهر تهران»، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شماره 5، صص 34-27.

محمدی، محمود و چنگلوایی، یونس (1392)، «ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضای شهری بر میزان مطلوبیت مسیرهای پیاده گردشگری (مورد پژوهی اولویت‌بندی مسیرهای گردشگری پیاده در شهر اصفهان)»، نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 5، صص 32-15.

محمودی، محمد مهدی (1388)، «پیاده‌رو، عرصه‌ای برای تعاملات اجتماعی: مطالعه موردی خیابان ولی‌عصر تهران، حد فاصل چهارراه ولی‌عصر (ع) تا تقاطع خیابان دکتر فاطمی»، فصلنامه علمی-پژوهشی نامه علوم اجتماعی، شماره 37، صص 168-145.

معینی، سید محمد مهدی (1385)، افزایش قابلیت پیاده مداری، گامی به‌سوی شهری انسانی‌تر، نشریه هنرهای زیبا، شماره 27، صص 16-5.

معینی، سید مهدی (1390)، «شهرهای پیاده مدار»، سازمان زیباسازی شهر تهران.

مهدوی، مسعود، طاهرخانی، مهدی (1383)، کاربرد آمار در جغرافیا، تهران، انتشارات قومس.

نصیری، اسماعیل (1390)، «راهبردهای طراحی و کنترل فضاهای پیاده‌رو شهری»، آموزش جغرافیا، دوره بیست و پنجم، شماره 4، صص 19-14.

وزارت مسکن و شهرسازی (1375)، «طراحی راه‌های شهری جلد مسیرهای پیاده: معاونت معماری و شهرسازی»، تهران.

Benfield, K. (2013). The Case for Walkability as an Economic Development Tool, Available at: http://m.theatlanticcities.com/design/2013/01/casewalkability- economic-development-tool/4317/. Last accessed: January, 19, 2013.

Hoehner, C. M., L. K. Brennan Ramirez, M. B. Elliott, S. L. Handy, and R. C. Brownson. (2005). Perceived and Objective Environment Measures and Physical Activity Among Urban Adults. American Journal of Preventive Medicine, Vol. 28, No. 2S2: 105–116.

Leydon, Kevin. (2003). Social Capital and the Built Environment: the Importance of Walkable Neighborhoods. American Journal of Public Health.

Pacurar, B.N. (2013). Pedestrianisation in Cluj-Napoca.An Economic (Re) Development Tool? Journal of Settlements and Spatial Planning, vol. 4, no. 1 (2013) 95-99.

Pacurar, Bogdan-Nicolae. (2013). Pedestrianisation in Cluj-Napoca. An Economic (Re)Development Tool?. Journal of Settlements and Spatial Planning. Pp 95-99.

Pivo, Gary and Fisher, Jeffrey D. (2010). The walkability premium in commercial real estate investments. Real estate economics. Pp 1-25.

Southworth, Micheal (2005). Designing the walkable city. Journal of urban planning and development, Pp 246-257.

Velibeyoglu, Koray. (1998). Walkable Streets (Evaluation of Streets in the Context of Urban Theory, Life and Form). Master of Science in Urban Design.

Weinberger, Rachel and Matthias N. Sweet. (2012). Integrating Walkability into Planning Practice. Journal of the Transportation Research Board, No. 2322, Transportation Research Board of the National Academies, Washington, D.C., 2012, pp. 20–30. DOI: 10.3141/2322-03.

 Weinberger, Rachel and Sweet Matthias N. (2012). Integrating Walkability into Planning Practice. Transportation Research Record. Pp 20-30.