تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع محور در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله بان‌برز شهر ایلام)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

عظیم زرین کاویانی ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان)
محسن کلانتری ² (دانشیار جغرافیا دانشگاه شهید بهشتی)
ابوالفضل مشکینی ³ (استادیار دانشگاه تربیت مدرس)
عیسی پیری ⁴ (استادیار جغرافیا دانشگاه زنجان)

تاریخ دریافت : 1397/04/03 تاریخ پذیرش : 1397/12/29 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: ایلام, اسکان غیر رسمی, تحلیل ساختاری, توانمندسازی اجتماع محور, بان برز,

چکیده مقاله :

پدیده اسکان غیررسمی به عنوان یک مسئله ساختاری-کارکردی در عرصه مدیریت شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه مطرح است. با توجه به علل متعدد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی-فضایی در ایجاد این مشکل، برخی بر عوامل اجتماعی به عنوان ظرفیت سازی و توانمندسازی محلات تأکید می‌کنند. از این­رو مقاله حاضر نیز  با روش توصیفی-تحلیلی، عوامل و موانع اصلی در توانمندسازی ساختاری اسکان غیررسمی در محله بان برز شهر ایلام را مورد بررسی قرار می­دهد. برای گردآوری اطلاعات از مطالعات میدانی و کتابخانه ای بهره گرفته شد و در این رابطه، 38 شاخص در چهار حوزه آموزش، مشارکت، ظرفت سازی و هم افزایی نهادی برای تحلیل موانع ساختاری توانمندسازی محله بان برز استخراج گردید. برای تحلیل داده‌ها از آزمون نیکوئی برازش، تحلیل عاملی و مدل تحلیلی اثرات متقابل/ساختاری با کمک نرم­افزارهای SPSS و Mic Mac استفاده شد. نتایج نشان داد که وضعیت محله بان برز از یک سیستم پایدار تبعیت می‌کند. از طرفی 41 درصد از توانمندسازی محله بان برز از طریق مؤلفه‌های ظرفیت‌سازی، هم‌افزایی نهادی، آموزش و مشارکت، قابل تبیین است. در این میان، مؤلفه «ظرفیت‌سازی» با مقدار ویژه 289/2 بالاترین واریانس (893/22) و بیشترین سهم را در تبیین توانمندسازی محله بان برز داشته است. بر اساس روش تحلیل اثــرات متقابل/ساختاری، مولفه‌های امنیت(4064843)، اعتماد (4809443)، طولانی بودن فرآیند اداری تهیه و اجرای طرح‌ها (4957464)، و آموزش جوانان(4814855) مهم­ترین موانع توانمندسازی اسکان غیررسمی هستند. در نتیجه، جهت توانمندسازی محلات اسکان غیررسمی، توسعه امنیت، آموزش ساکنین و تسریع در اجرای پروژه­های عمرانی و اجتماعی در محله بان برز شهر ایلام ضروری است.

چکیده انگلیسی:

The informal settlement phenomenon is a structural-functional problem in urban management, especially in developing countries. Several factors, such as economic, social, and physical causes, contribute to this problem. Some emphasize social factors as capacity building and empowerment of neighborhoods. This article analyzes the main factors and obstacles in the structural empowerment of informal settlement in Ban Barz neighborhood of Ilam city by descriptive-analytical method. In order to collect information, field and library studies were used and in this regard, 38 indicators were extracted in four areas of education, partnership, institutionalization and institutional synergy for analyzing the structural barriers. To analyze the data, goodness-of-fit test, factor analysis and interactive / structural analytical model have been used with SPSS and Mic Mac software. The results showed that Ban Barz neighborhood follows a stable system. 41 percent of Ban Barz empowerment can be explained through the components of capacity building, institutional co-operation, education and participation. Meanwhile, the "Capacity" component with a specific value of 28.92 had the highest variance (22.893), with the largest share in explaining the social enabling of the Ban Barz neighborhood. Based on the interactive / structural analysis method, the security (4064843), trust (4809443), long process of administrative preparation and execution of plans (4957464), and training of the youth (4814855) are the most important barriers to informal settlement enabling. As a result, in order to enable informal settlements, Security development, training residents and accelerating the implementation of civil and social projects in the neighborhood of Ban Baz Ilam is essential.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیمی، سمیه (1391): بررسی راهکارهای توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی، نمونه موردی: محله افغان‌آباد، پایان نامه کارشناسی ارشد، راهنما ناصر برک‌پور، دانشگاه هنر، دانشکده معماری و شهرسازی، تهران.


2. احمدیان، محمدعلی (1382): حاشیه نشینی، ریشه‌ها و راه حل‌ها، دوماهنامه اندیشه. سال9، شماره 3 و4.


3. ایراندوست، کیومرث (1389): مرور تجربه کوتاه توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی نمونه شهر کرمانشاه، مجله جغرافیا و توسعه، شماره ۲۰، صص 78-59.


4. بذرگر، محمدرضا، رحیمی، محمد و سلطانی، علی (1396): ظرفیت سنجی مدیریت شهری در فرایند توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی، نشریه جغرافیا، دوره  15, شماره  53، صص 250-233.


5. تقوایی، مسعود، حسینی خواه، حسین و علیزاده اصل، جبار.(1394): استراتژی توسعه شهری با تاکید بر توانمندسازی محلات شهری، مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره  6 , شماره  15، صص147-129.


6. حاتمی نژاد، حسین ، پاپلی یزدی، محمد حسین و حسین نژاد، محمدرضا.(1393): تحلیل ویژگی های محلی سکونتگاه‌های غیر رسمی و نحوه برخورد با این محلات در مشهد، مجله مدیریت کارآفرینی و نوآوری، دوره 2، صص  23-9.


7. رضایی, محمدرضا و کریمی، ببراز (1395): اولویت‌بندی و تعیین استراتژی‌های توسعه شهر (CDSs) شیراز با استفاده از AHP. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 7 شماره (24), 43-60.


8. رفعتیان، مجتبی، خدایی، زهرا و داداش پور، هاشم. (1393): ظرفیت سازی اجتماعات محلی به مثابه رویکردی در توانمندسازی نهادهای اجتماعی، فصلنامه جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، دوره 1 شماره (2).


9. زالی، نادر، رحمتی، یوسف و چاره، نجمه (1394): ارزیابی و نقدی بر طرح ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی شیراز؛ مطالعه موردی محله مهدی‌آباد(کتس بِس). فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 6، شماره (23), صص 115-132.


10. شکور، علی ، عبداله زاده فرد، علیرضا و خورشیدی، راضیه (1397): نقش ساختار کالبدی بر شکل گیری همبستگی اجتماعی در محلات شهری (نمونه موردی: محله قصردشت شیراز). فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 9 شماره (33)، صص 85-96.


11. شوماخر، رندال ای. و لومکس، ریچارد جی. (1388): مقدمه ای بر مدل سازی معادله ساختاری، ترجمه: وحید قاسمی، انتشارات جامعه شناسان، تهران.


12. صرافی، مظفر. (1387): ویژگی‌های حاشیه‌نشینی، فصلنامه هفت شهر، سال 3(8)، صص91-88.


13. صرافی، مظفر (1382): بازنگری ویژگی های اسکان خود انگیخته در ایران، مجموعه مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی. تهران:  انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.


14. علیتاجر، سعید ، سجادزاده، حسن ، سعادتی‌وقار، پوریا و شهبازی، مهردد. (1395): نقش عوامل کالبدی در اجتماع‌پذیری سکونتگاه‌های غیررسمی. فصلنامه پژوهش وبرنامه‌ریزی شهری, 7(24)، صص61-82.


15. محمدی، علیرضا. (1388): ظرفیت سازی اجتماع محور: پشتوانة ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی، مجله هفت شهر، شماره 29-30، صص 113-97.


16. مرکز آمار ایران. (1395): سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان ایلام، انتشارات مرکز امار ایران، تهران.


17. ملکی پور، موسی، حسنی، علی و حیدری، علیرضا. (1392): نارسایی اقتصادی حاشیه نشینان شهری و بحران شهری نمونه موردی شهر ایلام، اولین کنفرانس ملی خدمات شهری و محیط زیست
    
    
    1. Abbot, John (2012). Deep democracy: Urban governmentality and the horizon of politics Environment and Urbanization 13(2): 3-23.
    
    
    2. Budiyantini, Yanti (2017). Community Empowerment in Self-Help Housing Program, Informal Settlements and Affordable Housing, Vol 41, No 4, Pp. 1-9.
    
    
    3. Bonaiuto, M.; Fornara, F; Bonnes, M. (2005). Perceived residential environment quality in middle –and low-extension Italian cities, Revue Europeenne de psychologie appliquee, vol. 56, pp. 22- 34.
    
    
    4. Fazli, Mirwais (2016). Factors Behind the Growth of Informal Settlements in Kabul, 6th Annual Conference on Architecture and Urbanism [online]. Vysoké učení technické v Brně,Fakulta architektury, Pp 81–86.
    
    
    5. Gulka, Raechel (2015). Barriers to Effective Participation in Community Land Use Planning and Solutions in Community-based Research, School of Environmental Studies University of Victoria.
    
    
    6. Hall, Peter and Ulrich, Preifer (2010). “Urban Future 21, A Global Agenda for Twenty-First Century Cities, E & FN spone London.
    
    
    7. Han, Ji.Yoshitsugu, Hayashi. Xin, Cao, Hidefumi, Imura, 2009. Application of an integrated system dynamics and cellular automata model for urban growth assessment: A case study of Shanghai, China, journal homepage: www.elsevier.com/ locate/land urb plan, pp 133-141
    
    
    8. Khalifa, M. (2015). Evolution of informal Settlements upgrading Strategies in Egypt: from negligence to participatory development, Ain shams Engineering Journal, vol. 6, issue 4, pp. 1151- 1159.
    
    
    9. Kline, R. B. (2005). Principles and Practice of Structural Equation Modeling, New York, Guilford.
    
    
    10. Magalhaes, Fernanda & Eduardo, Rojas (2007). Facing the Challenges of Informal Settlements in Urban Centers: The Re-urbanization of Manaus, Brazil, Inter-American Development Bank Press, Washington, D.C.
    
    
    11. Mcdonald, Rober . Richard T.T. Forman, Peter Kareiva,  Rachel Neugarten, Dan Salzer, Jon Fisher (2009). Urban effects,  distance, and protected areas in an urbanizing world, journal  landurbplan, pp 63-75 .
    
    
    12. Nkosi AL.(2003). An Evolution of a Women Empowerment: Life Skills Program in an Informal Settlement. Dissertation in Social Work, Faculty of Arts, Rand Afrikaans University, Johannesburg.
    
    
    13. Perlman, Janice. E (2014). Marginality: From Myth to Reality in the Favelas of Rio de Janeiro, 1969-2002 in: Roy, Ananya & Nezar Alsayyad (Eds) (2003)
    
    
    14. UNESCAP (2015). Municipal and Management in Asia: A comparative study, in: United Nation Economic and Social Commission for Asia and the specific.
    
    
    15. UN-Habitat (2003)." The Challenge of Slums".www.Unhanitat.org,.
    
    
    16. United Nations (UN) (2017). Self-made Cities: In Search of Sustainable Solutions for Informal Settlements in the United Nations Economic Commission for Europe Region, United Nations (UN) Press, new York,
    
    
    17. United Nations development program (UNDP) (2009). informal justice systems: charting a course for human rights-based engagement, united nations development program Press, new York,
    
    
    18. World Bank (2006)."Community-Driven Development in the Context of Conflict-Affected Countries: Challenges and Opportunities".