تحلیلی بر نقش پدافند غیرعامل در کلان‌شهر تبریز با رویکرد مدیریت بحران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محمود محمدیان ¹ , سید علی حسینی ² , منیره حاجی آقائی کامرانی ³

1 - کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور رشت
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور رشت
3 - مدرس گروه علوم و مهندسی کشاورزی دانشگاه پیام نور، صندوق پستی 19395 - 3697 تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1396/11/01 تاریخ پذیرش : 1397/08/17 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: مدیریت شهری, تحلیل عاملی, کلان‌شهر تبریز, برنامه‌ریزی پدافند غیرعامل, بحران طبیعی,

چکیده مقاله :

 مدیریت بحران مجموعه‌ای از چاره‌جویی‌ها و تصمیماتی است که در مقابله با بحران انجام می‌‌شود و هدف آن کاهش روند بحران، کنترل و رفع بحران است. پدافند غیرعامل به ویژه در زیرگروه بحران‌های انسانی پدیده‌ای پویا و متحرک است. ازاین‌رو می‌تواند در اولویت تلاش‌های علمی و پژوهشی قرار بگیرد. بنابراین نقش پدافند غیرعامل در این زمینه پررنگ‌تر شده است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل نقش پدافند غیرعامل در مواقع بروز بحران‌های طبیعی در سطح کلان‌شهر تبریز است. این پژوهش از نظر هدف، از نوع کاربردی و از نظر روش، توصیفی تحلیلی است. برای بررسی و تحلیل سؤالات استنباطی چندگانه از آزمون تحلیل عاملی استفاده شده است. از نظر کارشناسان نتایج تحلیل عاملی عوامل سازمانی، عوامل جغرافیایی و اقلیمی و همچنین عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مربوط به برنامه‌ریزی پدافند غیرعامل در کلان‌شهر تبریز بیانگر این است که مجموع همگی گویه‌ها بار عاملی بالاتر از 50 درصد را نشان می دهند و این بدین معنی است که ارتباط و همبستگی بین عوامل مورد بررسی (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی)، فضای عاملی را به‌طور کامل پوشش داده است. از نظر کارشناسان، نتایج برنامه‌ریزی پدافند غیر عامل در کلان شهر تبریز نشان داد که تحلیل عاملی عوامل سازمانی با بار عاملی90/87 %، تحلیل عاملی عوامل جغرافیایی و اقلیمی با بار عاملی75/64 %، تحلیل عاملی عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی  با بار عاملی 99/79 % و همچنین تحلیل عاملی عوامل جغرافیایی و اقلیمی با بار عاملی75/64 % فضای مفهومی متغیر را پوشش می‌دهند؛ لذا نتیجه‌گیری می‌شود که متغیرهای مورد بررسی در ارتباط با برنامه‌ریزی پدافند غیرعامل دارای اعتبار بوده، ارتباط آن‌ها را مورد تائید قرار می‌دهند.

چکیده انگلیسی:

Crisis management is a set of decisions which is done in the face of crisis and aims to decrease the crisis process, control, reduce and resolve the crisis. Passive defense, especially in the subgroup of humanitarian crises, is a dynamic phenomenon. It can so be placed on the priority of scientific and research efforts. The main objective of this research is to analyze the role of civil defense in case of natural disasters in the city of Tabriz. The research is, in terms of purpose, applicable, and in terms of methodology descriptive-analytical. Factor analysis was used for analyzing multiple inferential questions. From the expert’s point of view, the results of factor analysis indicates that organizational factors, geographic and climatic factors as well as social, economic and political planning of passive defense in Tabriz Which showed a total of all items load factor higher than 50%. This means that relationship and correlation between factors (physical, social, economic, political), covering the entire operating space. The results showed that organizational factors related to planning expert analysis of passive defense in Tabriz Load factor 87.90%; Factor analysis of environmental and social, economic and political planning passive defense in Tabriz loading factor of 85.20% and 79/99% respectively. as well as analysis of geographical and climatic factors related to the planning of passive defense in Tabriz with a load factor of 64.75% cover variable space concept, Therefore, it is concluded that variables associated with passive defense planning has been validated and confirmed their relations.

منابع و مأخذ:

1. ابوالحسنی، عبدالله (1389)؛ پدافند غیرعامل، معماری و طراحی شهری در ایران؛ قرارگاه هوایی خاتم‌الانبیاء، تهران.


2. اخباری، محمد و احمدی مقدم، محمدعلی (1393): بررسی پدافند غیرعامل در مدیریت شهری. فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 10، 34 (2): 36-69.


3. اصغری زمانی, اکبر؛ علیزاده، سمیه، نادری، افشین و پورکریم، سمیرا (۱۳۹۱): تأثیر بافت شهری در کاهش میزان آسیب‌پذیری ناشی از زلزله مطالعه موردی: شهر تبریز، اولین کنفرانس ملی بهسازی و مقاوم‌سازی بافت‌های شهری در مجاورتگسل‌های فعال، تبریز، شهرداری تبریز.


4. اصغریان جدی، احمد (1374): دفاع غیرعامل در ارگ بم. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی - ایران انتشارات دانشگاه تهران، جلد اول، تهران.


5. پریزادی، طاهر و حسینی امینی، حسن (1391): شهرسازی بر اساس اصول پدافند غیرعامل (ارزیابی شهرک اداری شهر شهریار). چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، اردیبهشت ۱۳۹۱.


6. تاجیک، محمدرضا (1379): مدیریت بحران: نقدی بر شیوه‌های تحلیل و تدبیر بحران در ایران، تهران: فرهنگ گفتمان، ۱۳۷۹، ص۸۴.


7. جلالی، غلامرضا و تاجور، اسماعیل (1387): مبانی پدافند غیرعامل و تعلیمات صورت گرفته توسط کشور سوئیس، پژوهشکده‌ی پدافند غیرعامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، اصفهان.


8. دلاوری، ایمان، و مصطفی جلال (1388): نقش تعیین کننده پدافند غیر عامل و روش‌های بکار گیری آن. نشریه عمران، مقاوم‌سازی و به سازی، شماره 10.


9. رضویان، محمدتقی (1381): برنامه‌ریزی کاربری اراضی، منشی.


10. زرگر، ابراهیم و مسگرى هوشیار، سارا (1385): پدافند غیرعامل در معماری راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر سوانح. سومین کنفرانس بین‌المللی. مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی، ص 10.


11. زنگنه، محمد (1395): ارزیابی و تحلیل مخاطرات و راهکارهای پدافند غیرعامل در شبکه راه‌های استان البرز با استفاده از روش‌های IHWP و SWOT. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، دوره 25، شماره 98، تابستان 95.


12. عسگری آزاد، محمود (1391): برگرفته از کتاب دیدگاه‌های نظری پدافند غیرعامل، ص11-13.


13. علمداری، شهرام (1384): جامعه‌ی آماده، انتشارات نواندیشان آریا، چاپ اول، تهران.


14. فرجی، امین، و قرخلو؛ مهدی (1389): زلزله و مدیریت بحران شهری- مطالعه موردی: شهر بابل؛ مجله جغرافیا (فصلنامه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال هشتم، شماره 25، تابستان 1389.


15. کارگر، بهمن (1388): امنیت شهری انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول، تهران


16. متش بیرانوند، سعیده (1395): مکان‌یابی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران با توجه به اصول پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز). فصلنامه پدافند غیر عامل، 7 (2): 26. 73-89.


17. مدیری، محمود، نصرتی، شهریار و کریمی شیرازی، حامد (1394): برنامه‌ریزی مدیریت بحران در حوزه‌ی مدیریت شهری با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از روش SWOT و MCDM. ویژه‌نامه هفته پدافند غیرعامل 94، دوره 4، صفحه 5-14.


18. نظریان، اصغر و رحیمی، محمد (1391): تحلیل الگوی مدیریتی شهر تهران؛ نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 81، پاییز 1391، 126 - 111.


19. هاشمی، غلامرضا (1384): امنیت در قفقاز. چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه.


20. ویکی‌پدیا، استان آذربایجان شرقی (2018): https://fa.wikipedia.org/wiki.


21. Abbott, C. and P. Roger (2006): Global Response to global Threats-security sustainable for 21 century. Oxford research groups, Oxford.


22. Adini M (1993):"Disaster Management in Metropolitan Area 21st Century". International Conference, Nagao ya, Japan.


23. Branscomb, L (2006): Sustainable cities: Safety and security, Journal of Technology in Society, 28 (5): 2-6.


24. Chui, CH, Feng Joyce, Y, and Jordan, L (2014): From good practice to policy formation the impact of third sector on disaster management in Taiwan. International Journal of Disaster Risk Reduction, Volume 10, Part A, December 2014, Pages 28–37.


25. Coaffee, J (2009): Terrorism, Risk and Global city. Birmingham University Press: Birmingham.


26. Inam‚ Aseem (1999): Institutions, routines, and crises Post-earthquake housing recovery in Mexico City and Los Angeles. Cities, Vol. 16, No. 6, PP: 391–407


27. Khodaei, H. and et al (2007): environmental problems and challenges of the crisis and its solutions. Tehran University, Tehran No. 16.


28. Mc Conkey, D (1987): Planning for uncertainty, Business Horizons Journal.


29. Movahedinia, J (2006): theoretical and practical concepts of civil defense. The Joint Chiefs of Staff Corps planning and writing textbooks. Printing, Tehran. (In Persian).


30. Rashed, T (2003): Measuring the Environmental Context of urban vulnerability to Earthquake Hazards: An Integrative Remote Sensing and GIS Approach. Uc Santa Barbara and San Diego State University.


31. Recchia, F (2005): Immigration, politics and violence in urban France: between fiction and facts. Journal of Environmental crisis, 12 (9): 20-42.


32. Zhou, W (2011): Emergency Management of Urban Major Hazards Based on Information Synergy. Journal of Procedia Engineering, 15 (2): 1-3.