بررسی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر رشد شهرهای بزرگ (مورد مطالعه: شهر ارومیه)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

شهریور روستایی ¹ (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
اسماعیل علی‌اکبری ² (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، ص.پ.3697-19395،تهران، ایران)
رباب حسین‌زاده ³ (دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، ص.پ.3697-19395، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/05/26 تاریخ پذیرش : 1395/10/13 تاریخ انتشار : 1395/08/20

کلید واژه: آینده‌پژوهی, رشد پراکنده, رشد فیزیکی - کالبدی, شهر ارومیه,

چکیده مقاله :

 شهرهای بزرگ در نظام شهری کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند به طوری که اغلب این شهرها، مراکز استان بوده و به تبع شرایط ویژه خود، نسبت به سایر نقاط شهری رشد بیشتری داشته‌اند، چنین رشدی که اغلب بی‌برنامه و لجام گسیخته است هزینه‌های زیادی را برای شهرها تحمیل کرده و پایداری شهرها را تهدید می‌نماید. امروزه استفاده از روش‌های پیش‌بینی برای بررسی تحولات آینده کارایی ندارند در حالی که روش‌های آینده‌پژوهی می‌توانند با توجه به آنچه در آینده رخ می‌دهد، عوامل مؤثر بر بروز آینده‌های محتمل را شناسایی کرده و با کنترل آن‌ها به آینده مطلوب برسند. در پژوهش حاضر از نرم‌افزارهای آینده‌پژوهی برای بررسی و تحلیل رشد کالبدی و فیزیکی استفاده شده است که هدف آن شناسایی عوامل و نیروهای تأثیرگذار بر رشد شهر بزرگ ارومیه است. روش تحقیق حاضر توصیفی – تحلیلی است. با استفاده از تکنیک پویش محیطی اطلاعات لازم گردآوری شده و توسط 30 کارشناس و متخصص برنامه‌ریزی شهری با استفاده از ماتریس تأثیرات متقابل امتیازدهی و در محیط نرم‌افزار میک­مک تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بر اساس مدل هلدرن، 64 درصد رشد شهر به دلیل رشد جمعیت بوده و علیرغم وجود فضای کافی 34 درصد رشد شهر به دلیل پراکنده­­رویی بوده است. از بین 31 شاخص انتخابی با استفاده از تکنیک پویش محیطی که بر رشد شهر ارومیه تأثیرگذار بودند، تعداد 9 عامل، با توجه به امتیاز بالای تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، به عنوان عوامل کلیدی انتخاب شدند. که از بین این عوامل، تأثیرگذارترین عامل کلیدی در رشد فیزیکی شهر ارومیه، عدم نظارت بر ساخت و سازها است و رشد طبیعی جمعیت، نابرابری در توزیع خدمات و گرایش به حومه‌های شهری در درجات بعدی اهمیت قرار دارند.

چکیده انگلیسی:

Large cities in the urban Systems are quite important so that most of these cities, provincial Capitals and on the conditions of its own had more growth than other urban areas. Such growth Often unplanned and unbridled, Imposed heavy costs for cities and threatens the urban Sustainability Forecasting methods, today, do not use for future developments, but Depending on what happens in the future, Futures Studies methods could identify affecting Factors on probable Futures and control them to achieve their desired future. In this research, Futures study Software used for analyzing of physical growth, which aims, is identify the Factors and Forces affecting the growth of the big city of Orumiyeh. The research method is descriptive – analytic. Using the Environmental scanning technique, data collected and by 30 experts in urban planning with using cross-impact matrix scoring and with MIC MAC software has analyzed. The results show that Based on the Holdren Model, 64 percent city growth because of population growth and despite the enough Space, 34 percent Orumiyeh city growth due to the Sprawl. From 31 selected Indicators using Environmental Scanning Techniques that were influential on the development of Orumiyeh, 9 factors, Due to the high rating of the direct and indirect influence, selected as key factors. Among these factors, the most Influential Key Factor in the physical growth of the city of Orumiyeh, lack of monitoring of construction and natural population growth, Inequality in the distribution of Services, And on the next level tendency to the Suburbs are important.

منابع و مأخذ:

اسلاتر، ریچارد، (1386)، دانش واژه آینده­پژوهی، ترجمه عبدالمجید کرامت زاده همکاران، مؤسسه آموزشی تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده­پژوهی علوم و فناوری دفاعی، تهران

 اسماعیل پور، نجما، (1390 )، بررسی رشد پراکنده بر نابودی اراضی کشاورزی صفاشهر و راهبردهای تعدیل آن، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 2، شماره 4، صفحات 96-73

بنیاد توسعه فردا، (1384)، روش‌های آینده نگاری تکنولوژی، تهران: گلبان

رضا زاده، راضیه، میر احمدی، مهرداد (1387)، تحلیل و پیش بینی الگوهای فضایی- زمانی رشد شهر مشهد، مشهد پژوهی، سال اول، شماره 1

روستایی، شهریور، احد نژاد روشتی، محسن، فرخی صومعه، مینا، (1392)، نگرش سیستمی در تغییرات کاربری اراضی با مدل DPSIR، اولین کنفرانس ملی رویکرد سیستمی

رهنما، محمد رحیم، عباس زاده، غلامرضا، (1387)، اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی، مشهد، 184 صفحه

رهنما، محمد رحیم، معروفی، ایوب، (1393)، تحلیل و بررسی سناریو‌های توسعه فضایی – کالبدی شهر بوکان، برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره 18، شماره 3، صفحات 146-125

رهنمایی، محمدتقی، کلانتری، محسن، صفری لوحه سرا، پروانه(1389)، بررسی نقش دولت در رشد و گسترش فیزیکی شهر ماسال با تاکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون، جغرافیا، دورهجده، سال هشتم، شماره26، صفحات31-7

سرور، رحیم، درویش ورچه زاده، بهروز، جاوید، علیرضا. (1393). میزان فشردگی و گستردگی توسعه مدیریت شهری از منظر توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهر یزد)، اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 3، شماره9، صفحات 156-141

شوارتز، پیتر، (1386)، هنر دورنگری، ترجمه عزیز

علیزاده، تهران: مرکز آینده­پژوهی علوم و فناوری دفاعی

شیعه، اسماعیل، (1389)، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران

عابدینی، اصغر، مصیب زاده، علی، شکرانی، مهسا، (1394)، بررسی نحوه گسترش فیزیکی شهر ارومیه با استفاده از مدل‌های کمی، پژوهش‌‌های جغرافیای انسانی، دوره47، شماره3، صفحات422-411

ماجدی،حمید، زبردست، اسفندیار، مجربی کرمانی، بهاره(1391)، تحلیل الگوی توسعه کالبدی شهرهای بزرگ ایران، نمونه مطالعه: الگوی رشد کالبدی شهر رشت، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره3، صفحات60-49، برگرفته از رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه علوم و تحقیقات تهران

مبارکی، امید، محمدی، جمال، ضرابی، اصغر(1392)، ارائه الگوی بهینه گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه، جغرافیا و توسعه، شماره 32، صفحات 88-75

مظفری، علی، (1388)، آینده‌پژوهی، بستر عبور از مرزهای دانش، فصلنامه نظم و امنیت اجتماعی، شماره4، سال2، صفحات47-25

مهندسین مشاور طرح و آمایش، (1389)، طرح تجدید نظر طرح جامع شهر ارومیه، جلد2و1، سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجان غربی، ارومیه

میرکتولی، جعفر، قدمی، مصطفی، مهدیان بهمنیری، معصومه، محمدی، سحر.(1390). مطالعه و بررسی روند گسترش کالبدی- فضایی شهر بابلسر با استفاده از مدل آنتروپی شانون و هلدرن، چشم‌انداز جغرافیایی، سال6، شماره 16،صفحات 133-115

Asan, S. serdar, and Umut, A. (2007). Qualitative cross-impact analysis with time consideration Technological forecasting and social change, vol.74

Assakul, P. (2003). Futures Studies Methods, World Future Society, 18/01/2003

Barredo, J. I., and Demicheli, L. (2003) urban sustainability in developing Countries megacities: modeling and predicting future urban growth in Lagos, Cities, Vol. 20, No. 5, p. 297–310

Breuste, J., and S. Qureshi. (2011). Urban Sustainability, urban Ecology and the Society for Urban Ecology (SURE), Urban Ecosystem, Vol. 14:313–317

Cities Alliance. (2006). Cities without Slums, Annual Report

European Commission — Directorate General for Regional Policy (2011), Cities of tomorrow - Challenges, visions, ways forward, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 116 pages

G. Bruhn, J. (2011).     The Sociology of Community Connections, Springer Science & Business Media, 328 pages

Godet, M. (2000). The Art of Scenarios and Strategic Planning: Tools and Pitfalls, Technological Forecasting and Social Change 65, 3–22.

Gordon, T. J. (1994).”Cross-Impact Method”, AC/UNU Millennium Project, Futures Research Methodology

Gottdiener, M. and R. Hutchison. (2010). The New Urban Sociology (Fourth edition), Westview Press

Hall, P. (1998). Cities in Civilization: Culture, Technology, and Urban Order. London: Weidenfeld & Nicolson; New York: Pantheon Books

Kameoka.A, Yokoo, Y., T. Kuwahara. (2004). A Challenge of Integrating Technology Foresight and Assessment in industrial Strategy Development and Policymaking , Technological Forecasting and Social Change, Vol.71, N.6, pp.579-598.-

Krawczyk, E. (2006). Futures Thinking in City Planning Processes: the Case of Dublin, Dublin Institute of Technology, V0l 1 of 2

Kleniewski, N. & Thomas, A. (2010). Cities, Change and Conflict: A Political Economy of Urban Life. Fourth Edition, wads worth Publishing.

Pacione, Michael. (2009). Urban Geography: A Global Perspective. Third Edition, New York, NY: Routledge.

Ruan, X. (2006) Land use changes and urban growth control in Beijing China, Submitted to the faculty of the graduate school of the university of Minnesota, Doctoral thesis, UMI Number: 3253123

Sustainable Development Solutions Network (SDSN) (2013a) an Action Agenda for Sustainable Development. http://unsdsn.org/files/2013/11/An-Action-Agenda-for-Sustainable-Development.pdf

Shafizadeh M. H., Helbich, M. (2015) Spatiotemporal variability of urban growth factors: A global and local perspective on the megacity of Mumbai, International Journal of Applied Earth Observation and Geo information, No. 35 , pp. 187–198