ارزیابی و مدل‌سازی اثرات معدن‌کاوی بر روستاهای پیرامونی به روش آمیخته (مورد مطالعه: معدن طلای اندریان در شهرستان ورزقان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد ظاهری ¹ (مدیر گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
عقیل خالقی ² (دانشگاه تبریز)
رضا طالبی فرد ³ (دانشگاه تبریز)

تاریخ دریافت : 1396/10/24 تاریخ پذیرش : 1398/04/12 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: معدن‌کاوی, محیط‌زیست, روش آمیخته, DPSIR, PLS, ورزقان,

چکیده مقاله :

هدف تحقیق حاضر بررسی اثرات معدن‌ طلای اندریان بر روستاهای پیرامون است که از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری، خانوارهای بخش خاروانا در شهرستان ورزقان می‌باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 352 خانوار بوده و از نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه محقق‌ساخته) می‌باشد. روایی تحقیق بر اساس اعتبار صوری و آزمون پایایی، از طریق آزمون آلفای کرونباخ با مطلوبیت 714/0 به دست آمده است. چون پاسخ‌گویی به سؤالات، تنها با به‌کارگیری یک تکنیک میسر نبوده، لذا برای ایجاد درک عمیق‌تر نسبت به موضوع موردبررسی از روش تحقیق آمیخته (کیفی بعد کمی) به‌صورت ترکیب مدل (DPSIR) و (PLS) استفاده شده است. در نتایج اجزا مدل (DPSIR)، پیشران‌های «توسعه منطقه‌ای، مصرف منابع، اشتغال و پویایی جمعیت» مطرح می‌باشد که فشارهای «مصرف آب، تخلیه ضایعات مایع، مصرف انرژی، انتشار گازها، تولید ضایعات جامد و تغییر کاربری زمین» و وضعیت و روند «هوا، آب، زمین، تنوع زیستی و ارتقا محیط‌زیست» مطرح است. «تغییرات اکوسیستمی، کیفیت زندگی و سلامت انسانی، باران‌های اسیدی، مهاجرت، تخریب زیستگاه، تخریب مرتع، از دست رفتن پوشش گیاهی منطقه، کاهش زمین‌های کشاورزی، انواع بیماری‌ها و تهدید حیات‌وحش» تأثیرهایی هستند که حاصل شده است. پاسخ‌های «تصفیه دوباره آب؛ جلوگیری از انتشار آب‌های آلوده به نقاط بیشتر؛ استفاده مجدد و بازیافت آب‌های شستشو؛ استفاده از روش‌های استحصال با حداقل آلایندگی محیطی؛ برنامه‌ریزی حیات‌وحش؛ ایجاد فضای سبز و کاشت درختان در اطراف معدن جهت کمک به تصفیه هوا؛ و تعریف مکان بی‌خطر برای دفن ضایعات» به دست آمد. با استفاده از نتایج به‌دست‌آمده از طریق روش حداقل مربعات جزئیو با نرم‌افزار Warp- PLS در دو مرحله «مدل اندازه‌گیری» و «مدل ساختاری» اقدام به مدل‌سازی معادلات ساختاری شد. درستی مفاهیم نظری، پایایی سازگاری درونی، روایی (اعتبار) همگرا، اعتبار افتراقی سازه، معناداری ضرایب مسیر، مقادیر قابل‌قبول آزمون استون گیسر و برازش مناسب مدل نشان می‌دهند مدل در‌نظر‌گرفته‌شده ظرفیت و توان پیش‌بینی لازم را داشته و قابل‌تعمیم است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present research is to investigate the effects of the Andariyan gold mine on the surrounding villages, which are purposefully applied and in terms of nature and method, descriptive-analytical. The statistical population is households in the Kharvana section of Varzaqan. The sample size was 352 households using the Cochran formula and was used for simple random sampling. Data gathering method is library and field research (researcher-made questionnaire). The validity of the research based on formal validity and reliability test was obtained through Cronbach's alpha test with the desirability of 0.714. Since answering the questions was not impossible with the use of a technique, the DPSIR and PLS method was used to create a deeper understanding of the subject than the mixed case method. In the results of the model component (DPSIR), the Propellant of "regional development, resource consumption, employment and population dynamics" are the subject of pressures such as "water consumption, liquid waste discharge, energy consumption, emissions, solid waste production and land use change", and The process of "air, water, land, biodiversity, and environmental upgrades." "Changes in ecosystems, quality of life and human health, acid rain, migration, habitat destruction, rangeland destruction, vegetation loss in the region, declining agricultural land, various diseases and threats to wildlife" are the effects that have been achieved. Responses to "refining water; preventing the spread of contaminated water to more points; reuse and recycling water; use of extraction methods with minimal environmental pollution; planning of wildlife; creating green spaces and planting trees around the mine to aid air purification; and Definition of a safe place to bury waste ". Using the results obtained by PLS method and using Warp-PLS software, structural equations were modeled in two stages: "model of measurement" and "structural model". The correctness of theoretical concepts, internal consistency reliability, convergent validity, structural differential validity, significant path coefficients, acceptable values of the Aston Geyser test, and appropriate fitting of the model indicates that the considered model has the required capacity and predictive power.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، عباس؛ حیدری موصلو، طهمورث و مجید نجات‌پور (1390): «تبیین ژئوپلیتیکی مسائل زیست‌محیطی»، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، دوره 3، شماره 4، صص 212 - 199.


2. اختصاصی، محمدرضا و سیدعلی المدرسی (1391): «ایجاد سامانه شاخص‌های بیابان‌زایی بر اساس DPSIR (بهره‌گیری از روش فازی- تاپسیس)»، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره 23، شماره 1، صص 50-33.


3. ازکیا، مصطفی و حسین ایمانی جاجرمی (1390): روش‌های کاربردی تحقیق: کاربرد نظریه بنیانی، تهران، شرکت انتشارات کیهان.


4. انصاری لاری، احمد؛ تیموری، حسین و مریم انصاری (1396): «بررسی نقش ژئومورفولوژی در توسعه فیزیکی شهرستان بندرلنگه با استفاده از مدل AHP»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 7، شماره 27، صص 158-147.


5. ایمانی راستابی، مجتبی (1392): ارزیابی شاخص‌های نگهداری، توسعه کارکردها و شرایط اجتماعی – اقتصادی در جنگل‌های استان چهارمحال و بختیاری (مطالعه موردی سامان عرفی کلگچی لردگان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، استاد راهنما: حمید جلیلوند.


6. بیات، ناصر؛ رستگار، ابراهیم و فاطمه عزیزی (1390): «حفاظت محیط‌زیست و مدیریت منابع خاک روستایی در ایران»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 1، شماره 2، صص 78 - 63.


7. پیرستانی، محمدرضا و مهدی شفقتی (1388): «بررسی اثرات زیست‌محیطی احداث سد»، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، دوره 1، شماره 3، صص 50 - 39.


8. جهانی شکیب، فاطمه؛ ملک محمدی، بهرام؛ زبردست، لعبت و فاطمه عادلی (1393): «بررسی قابلیت و کاربرد خدمات اکوسیستمی به‌عنوان شاخص‌های اکولوژیکی در مدل DPSIR (مطالعه نمونه: تالاب چغاخور)»، دوره 5، شماره 10، صص 120-109.


9. حسینی، مهدی؛ برقچی، معصومه؛ باقرزاده، فهیمه و صیامی، قدیر (1394): «ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی گسترش بی‌رویه شهرها (مطالعه موردی: پروژه مسکن مهر- شهر طرقبه)»، دوره 5، شماره 18، صص 58-43.


10. زبردست، لعبت؛ صالحی، اسماعیل؛ مؤمنی، محمودرضا؛ افراسیابی، هادی و مروارید محمدامینی (1394): «ارائه رهیافت سیستمی در برنامه‌ریزی محیط زیستی آلودگی هوا با استفاده از چارچوب نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ (DPSIR) (مطالعه موردی: شهر تهران)»، محیط‌شناسی، دوره 41، شماره 1 (73)، صص 141 – 129.


11. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (1395): راهنمای ارزیابی محیطی استراتژیک محیطی برنامه‌های توسعه، شماره 690، معاونت فنی و توسعه زیرساخت‌ها، امور فنی و اجرایی کشور.


12. سمیعی، عبدالله؛ احمد خدادادی و بهزاد صداقت (۱۳۸۶): «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی کارخانه فرآوری سرب و روی لکان اراک»، پنجمین همایش زمین‌شناسی مهندسی و محیط‌زیست ایران، تهران، انجمن زمین‌شناسی مهندسی ایران، پژوهشکده سوانح طبیعی.


13. صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله و وحید ریاحی (1395): «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی صنایع استخراجی- معدنی در پایداری نواحی روستایی مورد: روستاهای پیرامون کارخانه سیمان زنجان»، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی 1 (پیاپی 15)، صص 199-173.


14. صبوری راد، سیما؛ نظری سامانی، علی‌اکبر و سپهر عادل (1392): «تعیین مهم‌ترین شاخص‌های مؤثر در بیابان‌زایی بر پایه چارچوب مفهومی DPSIR و روش‌های تصمیم‌گیری چند‌معیاره (مطالعه موردی: میاندهی فیض‌آباد)»، پژوهش‌های دانش زمین، دوره 3، شماره 12، صص 93-82.


15. صدرموسوی، میرستار؛ کریم‌زاده، حسین؛ صبوری، رحیمه و فاطمه زادولی (1396): «بررسی و تحلیل اثرات زیست‌محیطی گسترش پراکنده شهری نمونه موردی: شهر هادیشهر»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 7، شماره 26، صص 160-147.


16. قدیری معصوم، مجتبی؛ بیات، ناصر؛ رستگار، ابراهیم؛ قنبری نسب، علی و محمدجواد، قصابی (1391). «بررسی اثرات زیست‌محیطی استقرار صنایع در نواحی روستایی مطالعه موردی: صنایع تولید پوشاک قهرود- کاشان»، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، دوره 2، شماره 5، صص 35- 25.


17. محمدپور، احمد؛ صادقی، رسول و مهدی رضایی (1389): «روش‌های تحقیق ترکیبی به‌عنوان سومین جنبش روش‌شناختی: مبانی نظری و اصول عملی»، جامعه‌شناسی کاربردی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، دوره 21، شماره 2 (پیاپی 38)، صص 100 - 77.


18. محمدپور، احمد (1390): روش در روش درباره‌ی ساخت معرفت در علوم انسانی، تهران: جامعه شناسان.


19. مرادحاصل، نیلوفر و امیرحسین مزینی (1387): «ارزیابی نقش دولت در چالش‌های زیست‌محیطی ایران (رویکرد اقتصاد محیط‌زیست)»، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 10، شماره 4 (مسلسل 39)، صص 23 - 11.


20. مرکز آمار ایران (1395): سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان آذربایجان شرقی، معاونت برنامه‌ریزی، دفتر آمار و اطلاعات، تبریز.


21. ملکی، سعید و جعفر سعیدی (1395): «بررسی ابعاد زیست‌محیطی و جایگاه محیط‌زیست شهری در برنامه‌های توسعه‌ای»، مطالعات مدیریت شهری، دوره 8، شماره 27، صص 89 - 69.


22. منعمی، نسیبه؛ رشتیان آناهیتا؛ کریمیان، علی‌اکبر و حمید عظیم زاده (1396): «تأثیر معدن بوکسیت بر پارامترهای ساختاری پوشش گیاهی مراتع (مطالعه موردی: مراتع صدرآباد ندوشن یزد)»، مرتع، دوره 11، شماره 1، صص 123 - 116.


23. موحدی، مهرناز و مهرداد موحدی (1395): «بررسی بیوژئوشیمیایی عنصر سرب در گیاهان بومی و جانوران اهلی منطقه معدنی ایران کوه، استان اصفهان»، زیست‌شناسی جانوری تجربی، دوره 5، شماره 2، صص 19-13.


24. میرزایی، نظام؛ نوری، جعفر؛ محوی، امیرحسین؛ یونسیان مسعود و افشین‌ ملکی (1388): «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی احداث کارخانه کمپوست سنندج»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دوره 14، شماره 4 (مسلسل 54)، صص 88 -79.


25. نوروزی، حسین و عرفان موحدی فر (1395): روش تحقیق با رویکرد پایان‌نامه نویسی برای دانشجویان رشته مدیریت، تهران، کتاب مهربان.

1. 26.  Atkins J., Burdon D., Elliott M. and Gregory AJ.(2011): Management of the marine environment: Integrating ecosystem services and societal benefits with the DPSIR framework in a systems approach. Marine pollution bulletin, 62(2), PP: 215-226.


2. 27.  Cooper, P.(2013): Socio-ecological accounting: DPSWR, a modified DPSIR framework, and its application to marine ecosystems, Ecological Economics, 94, PP: 106-115.


3. 28.  Hurrel, A.(2008): International political theory and the Global environment, in K. Booth and s. smit(Eds), International Relations Theory Today, Cambridge: polity, PP:  53-129.


4. 29.  Ishida, S., Kotoku, M., Abe, E., Fazal, M.A., Tesuchihara, T. and Imaizumi, M.(2003): Construction of Subsurface Dams and Their Impact on the Environment. Material and Geoenvironment, 50(1), PP: 149-152.


5. 30.  Müller, F. and Burkhard, B. (2012): The indicator side of ecosystem services. Ecosystem Services, 1(1), PP: 26-30.


6. 31.  Myers, d. (2009): Environmental and security Gary Hawes, Theories ofpeasant revolution: a critique and contribution from the united Security op. cit. PP: 7-65.


7. 32.  Rosigleyse C. and Luci Cajueiro C.P. (2017): Application of the DPSIR framework to the evaluation of the recreational and environmental conditions on estuarine beaches of the Amazon coast, Ocean & Coastal Management, 149, PP: 96-106.


8. 33.  Saadati, S. Motevallian, S. and Najafi, H. (2013): Indicators for Sustainable Management of Wetland Ecosystems Using a DPSIR Approach: A Case Study in Iran. In proceeding of: 6th International Perspective on Water Resources & the Environment conference (IPWE 2013), At Izmir, Turkey.


9. 34.  Tscherning k., Helming K, Krippner, B., Sieber S. and Paloma, S.G. (2012): Does research applying the DPSIR framework support decision making? Land Use Policy, 29, PP: 102-110.


10. 35.  Zacharias, I., Parasidoy, A., Bergmeier, E., Kehayias, G., Dimitriou, E. and Demopoulos, P. (2008): A “DPSIR” model for Mediterranean temporary ponds: European, national and local scale comparisons. Annals Del Limnology-International Journal of Limnology, 44, PP: 253-266.