امکان سنجی توسعة منطقه ای بر پایة صنعت گردشگری در استان خوزستان با استفاده از مدل ترکیبی FAHP- GIS

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مصطفی محمدی ده چشمه ¹ (استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
نادیا داری پور ² (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)

تاریخ دریافت : 1393/07/13 تاریخ پذیرش : 1395/02/30 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: توسعه, گردشگری, منطق فازی, تحلیل سلسله مراتبی, استان خوزستان,

چکیده مقاله :

      ایجاد توسعه همه جانبه و پایدار و جایگزینی منابع جدید کسب درآمد مستلزم بهره‌گیری از پتانسیل‌های بالقوه است. گردشگری در قلمرو جغرافیایی ایران یکی از این ظرفیت‌های بالقوه است که با توجه به اکولوژی طبیعی- انسانی مناطق مختلف ایران، توان تحقق چشم‌انداز توسعه منطقه­ای را دوچندان نموده است. از این‌رو شناخت جاذبه­ها و ارزیابی زیرساخت‌های گردشگری (اقامتی، پذیرایی، حمل و نقل و ارتباطی) از ارکان اساسی فعالیت گردشگری و بستر ساز توسعه منطقه‌ای به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته است. با این رویکرد هدف از این پژوهش کاربردی شناسایی و ارزیابی جاذبه‌ها و زیرساخت‌های گردشگری در استان خوزستان است. اطلاعات مورد نیاز از بانک داده‌های موجود و به روش کتابخانه‌ای گردآوری و به روش توصیفی- تحلیلی تفسیر شده است. روش آنالیز داده‌ها کمی- کیفی و مبتنی بر روش ترکیبی مدل‌سازیFAHP  و تحلیل مکانی در محیط GIS است. معیارهای مؤثر در رتبه‌بندی فعالیت گردشگری استان خوزستان پس از انتخاب به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی وزن‌دهی شدند و پس از تعیین اوزان نهایی در محیط GIS، نقشه شاخص‌ها تهیه گردید. در نهایت پس از اعمال اوزان در لایه‌های مکانی، نقشه قابلیت شهرستان‌های مختلف استان به منظور شکل بخشی به توسعه منطقه‌ای بر پایه گردشگری استخراج شد. تحلیل مکانی یافته‌ها نشان می­دهد که شهرستان اهواز به عنوان برخوردارترین شهرستان بیشترین ظرفیت را برای توسعه منطقه­ای ایجاد نموده است. همچنین شهرستان‌های بندر ماهشهر و آبادان به عنوان شهرستان‌های نسبتاً برخوردار و سایر شهرستان‌های استان به عنوان شهرستان‌های کمتر برخوردار از لحاظ قابلیت‌های گردشگری مؤثر در توسعه منطقه‌ای شناسایی شدند. در این راستا وجود جاذبه‌های گردشگریِ مذهبی و جاذبه‌های تاریخی با ارزش 19/0 و جاذبه‌های فرهنگی- یادمانی با ارزش 16/0 بالاترین ارزش وزنی را به خود اختصاص داده‌اند.

چکیده انگلیسی:

     Create sustainable and comprehensive development of alternative new sources of revenue is required to take advantage of its potentiality. Tourism in the geographic territory of Iran can develop vision of regional planning. So, the knowledge of Attraction (memorial and nature) and evaluation of tourism infrastructure (accommodation, catering, transport and communication) is the base of tourism and promote development of regional activity, especially in less developed regions. In this regard, the aim of this paper is the identification and evaluation of tourism attractions and infrastructure as a factor of regional development in Khuzestan province. This descriptive-analytical research is used the existing database library for collecting its data. The qualitative and quantitative method of data analysis based on FAHP method combines modeling and spatial analysis in GIS. The Spatial analysis has shown that Ahvaz has maximum capacity for regional development. Abadan and Mahshahr are respectively identified as high and less developed cities in terms of tourism potential impact on regional development. There are religious tourist attractions and historical attractions worth 0/19 and cultural attractions and monuments worth 0/16 will have the highest weight value.

منابع و مأخذ:

1. الوانی، مهدی و زهره دهدشتی (1373): اصول و مبانی جهانگردی، معاونت اقتصادی و برنامه‌ریزی بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران.


2. الوانی، مهدی و معصومه پیروزبخت (1385): فرآیند مدیریت جهانگردی، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ اول، تهران.


3. احمدنژادروشتی، محسن و حیدر صالحی میشانی (1391): «ارزیابی توزیع فضایی زیر ساخت‌های گردشگری و تعیین نقش فرایندهای اقتصادی- سیاسی و رشد فیزیکی شهرها در شکل‌گیری آن، مطالعه موردی: شهر زنجان»، مجله مطالعات گردشگری، سال 1، شماره اول، تهران، صص105-91.


4. استانداری خوزستان (1390): نتایج اولیه سرشماری عمومی نفوس و مسکن، معاونت برنامه‌ریزی، اهواز.


5. پور کاظمی، محمدحسین و جواد رضایی (1389): «بررسی کارایی فعالیت گردشگری با استفاده از روش‌های ناپایداری، ایران و کشورهای منطقه»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، تهران، صص 301-281.


6. پاپلی یزدی، محمد حسین و مهدی سقایی (1386): گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، انتشارات سمت، تهران.


7. حسین زاده دلیر، کریم؛ پور محمدی، محمد رضا و صمد مدادی (1391): «ارزیابی پراکنش فضاهای گردشگری تاریخی– فرهنگی و خدمات جانبی آن در شهر تبریز»، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی، شماره41، تبریز، صص 94-67.


8. دیناری، احمد (1384): گردشگری شهری در (ایران و جهان)، نشر واژگان خرد، چاپ اول، تهران.  


9. رضوانی، علی اصغر (1384): جغرافیا و صنعت توریسم، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.


10. رضوانی، محمدرضا (1387): توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


11. رهنمایی، محمد تقی (1386): «توسعه گردشگری و فرصتی جدید برای مدیریت شهری»، مجله شهرداری ها، سال چهارم، شماره 43، صص32-35.


12. رهنمایی، محمد تقی؛ ملک نیا، محبوبه و منوچهر جهانیان (1390): «نقش محورهای فرهنگی و تاریخی منطقه 12 در توسعه گردشگری شهر تهران»، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 3، شماره12، گرمسار، صص 86-73.


13. طرح جامع گردشگری استان خورستان: شناخت و بررسی وضع موجود (1387): بخش اول، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خوزستان، معاونت پژوهشی دانشگاه شهید چمران اهواز.


14. عطایی، محمد (1389): تصمیم‌گیری چند معیاره فازی، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول، شاهرود.


15. قالیباف، محمدباقر و محمد شعبانی فرد (1390): «ارزیابی و اولویت بندی جاذبه‌های گردشگری برای توسعه گردشگری شهری بر اساس مدل‌های تصمیم گیری چند متغیره»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 101، مشهد، صص  172- 147.


16. کرم، عبدالامیر (1384): «کاربرد روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در ارزیابی زمین برای توسعه کالبدی بر پایه عوامل طبیعی- مطالعه موردی: مجموعه شهری شیراز)، مجله علوم جغرافیایی، جلد8، شماره11، مشهد، صص 114-103.  


17. لطفی، صدیقه (1386): «بررسی توسعه گردشگری شهری در تعامل با اکوتوریسم»، دو فصلنامه اندیشه جغرافیایی، سال اول، شماره اول، زنجان، صص 24-5.


18. مهدی‌زاده، جواد (1383): «مبانی و راهکارهای توسعه گردشگری شهری در ایران»، مجله مجلس و پژوهش، شماره 44، تهران، صص 152- 121.


19. محمدی ده چشمه، مصطفی و علی زنگی آبادی (1387): «امکان سنجی قابلیت های اکوتوریستی چهارمحال و بختیاری به روش swot»، فصلنامه محیط شناسی، شماره 47، تهران، صص 11-1.  


20. مولایی هشتجین، نصراله و نادعلی خوشنود (1386): «اکوتورسسم و توسعه در کنار عملکرد مسلط جزایر خارک و خارکو»، مجموعه مقالات همایش منطقه‌ای جغرافیا، گردشگری و توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ترهان مرکزی، تهران.  


21. ناصرپور، نادر و مهرداد مدهوشی (1382): «ارزیابی موانع توسعه صنعت گردشگری در استان لرستان»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره28، تهران، صص 25-58.


22. یداله، فرید (1381): «لزوم نگاه ویژه بر گردشگری و صنعت توریسم در شهرستان‌های ارسباران»، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال دوم، شماره8، اهر، صص 48-33.


23. Cipriana,. S, (2004): Aspects of urban tourism and its educational implications in the city of Timisoara , International on Economy and Management Transformation , pp : 568 – 573.


24. Chen , S ., and C . Hwang, (1992): Fuzzy multiple attribute decision marking : method and application, Springer-Verilog .


25. Hudman, . E .Richard, . H, (2003): Geography of Travel and Tourism, United States. Misra, . N, Sadual,. S, (2008): Basics of Tourism Management, New Dehli .


26. Sharpley , R ., (2009): Tourism Development and the Environment: Beyond Sustainability ? , London , Sterling , VA.


27. Jim Hayes, (2002(: Strategies for Ecotourism Development in the Quibbling, London press, vol12.


28. Han Brezet1, Michael Beckmann, and Received 15 January (2003): the entrepreneurship factor in sustainable tourism development Maya Lordkipanidze, vol 14.