تحلیلی بر مکان یابی شهرک های صنعتی در شهرستان تبریز با بهره‌گیری از مدل های تصمیم گیری چند معیاره

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمدعلی خلیجی ¹ (دکتری شهرسازی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)
زهراسادات سعیده زرآبادی ² (استادیار شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1393/09/07 تاریخ پذیرش : 1394/07/07 تاریخ انتشار : 1394/07/01

کلید واژه: تبریز, توسعه پایدار, مدل تاپسیس, صنعت, مدل الکترا, نرم افزار GIS,

چکیده مقاله :

        امروزه مکان­یابی مناسب کاربری­ها در راستای تحقق اهداف توسعه، یکی از ضرورت­های برنامه­ریزی در سطوح ملی و منطقه­ای می­باشد. بر این اساس مکان­یابی محل مناسب برای استقرار صنایع می­تواند علاوه بر فواید اقتصادی، اثرات ناهنجاری بر محیط را تقلیل و کاهش دهد. لذا هدف این پژوهش تعیین معیارهای مؤثر بر مکان­یابی شهرک­های صنعتی در تبریز با توجه به شاخص­های توسعه پایدار می‌باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و  پس از جمع­آوری اطلاعـات مـورد نیـاز بـا اسـتفاده از مدل­های تصمیم­گیری چند معیاره (تاپسیس، ویکور، الکترا و saw) طبقه­بندی و ارزش­گذاری متغیرها و لایه­های اطلاعاتی و با اتخاذ 10 شاخص طبیعی، جغرافیایی، ‌زیست محیطی و زیربنایی به پهنه­بندی اراضی شهرستان تبریز جهت تعیین مکان مناسب برای استقرا شهرک صنعتی اقدام گردید. طبق مطالعات انجام یافته و اعمال وزن‌های حاصل از مدل تحلیل سلسله­مراتبی و نرم­افزار GIS این نتیجه حاصل می­شود که عوامل زمین لرزه، توپوگرافی و آلودگی بیشترین نقش را در مکان­یابی صنعتی در شهرستان به عهده دارند. از طرف دیگر پهنه‌های شرقی تبریز برای مکان­یابی شهرک صنعتی مناسب و در مقابل پهنه‌های شمالی و جنوبی شهرستان‌ که به مناطق مرتفع و کوهستان‌ها نزدیک می‌باشند، برای مکان یابی شهرک صنعتی نامناسب می‌باشند. به بیان دقیق تر، از 224045 هکتار کل اراضی شهرستان، 100957 هکتار معادل 45 درصد، پهنه چهارم جهت احداث شهرک صنعتی کاملاً مناسب و پهنه سوم جهت احداث شهرک صنعتی در منطقه مورد مطالعه کاملاً نامناسب می­باشد.

چکیده انگلیسی:

    Today, locate the user in the appropriate direction of realization of a proper development is one of the necessary planning in the national and regional levels. In addition to the economic benefits, location the appropriate place for the establishment of industries is important in order to reduce and cut abnormal its effects on the environment. The aim of this descriptive-analytic study refers to determine the criteria affecting the location of industrial zone based on analytical method, collecting data, library studies and field observations. In this study, 10 indicators of natural, geographical, and environmental and land zoning by multi-criteria decision model (TOPSIS, Vikor, Electra and Saw) were attempting to determine appropriate locations for industrial zone. According to studies and apply the weight of AHP model and GIS software can be mentioned that earthquake, and topography of pollution are the most responsible factors in positioning the industrial town of Tabriz. Meanwhile East of Tabriz is appropriate for industrial zones. In addition, the maps obtained by applying weights north and south zones of Tabriz highland regions are close industrial town location is inappropriate. More specifically, the 224,045 hectares of land in Tabriz, 100,957 hectares (=45 percent) of fourth zone for the construction of Industrial town is completely appropriate and third zone 3 is totally inappropriate for the construction of Industrial town.

منابع و مأخذ:

1. احدنژاد، محسن؛ زلفی، علی و محمد جواد نوروزی (1393): «تحلیلی بر مکان یابی اراضی به منظور استقرار صنایع با استفاده از روش های AHP و VIKOR (نمونه موردی: بخش مرکزی منطقه آزاد ارس)»، فصلنامه آمایش محیط، سال 7، شماره 24،  ملایر، صص 82-63.


2. اسماعیلیان، علیرضا (1383): «بررسی شهرک های صنعتی در استان اصفهان»، مجله اقتصادی، شماره 29، تهران، صص21-12.


3. امیر حاجلو، الهام؛ تولایی، سیمین؛ زنگانه، احمد و ابوالفضل زنگانه (1392): «ارزیابی و اولویت بندی اثرات گردشگری در سطح ملی با استفاده از تکنیک تاپسیس»، برنامه ریزی منطقه ای، سال 3، شماره 10، مرودشت صص26-15.


4. پوراحمد، احمد و محمد علی خلیجی (1393): «قابلیت سنجی تحلیل خدمات شهری با استفاده از تکنیک VIKOR (مطالعه موردی شهر بناب)»، برنامه ریزی فضایی، سال 4، شماره 2، اصفهان، صص16-1.


5. پوراحمد، احمد، امین فرجی ملایی، آزاده عظیمی و صدیقه لطفی (1391): «تحلیل طبقهبندی کیفیت زندگی شهری با روش SAW»، پژوهشهای جغرافیای انسانی، سال44، شماره 4، تهران، صص44 -21.


6. جعفری، حمید رضا و سعید کریمی (1384): «مکان یابی عرصه‌های مناسب صنعت در استتان قم با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی»، محیط شناسی، سال 31، شماره 37، تهران، صص52-45.


7. خلیجی، محمد علی، محمد حسین، فتحی و داریوش ظفری (1393): « کاربرد  مدلهای تصمیم‌گیری چند شاخصه  در شهرسازی و علوم محیطی»،انتشارات فروزش، تبریز.


8. عباسی­نژاد حسین و گیلدا عبدلی (1386): «تجمع‌های صنعتی در توسعه صنعتی و منطقه ای»، تحقیقاتاقتصادی، سال 42، شماره 1، تهران، صص 86-59.


9. فتاحی احدالله، ناصر بیات، علی امیری، رضا نعمتی (1392): «سنجش و اولویت بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان دلفان با استفاده از مدل تصمیم گیری ویکور (مطالعه موردی: دهستان خاوه شمالی)»، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 3، شماره 11، مرودشت، صص78-65.


10. قدسی پور، سید حسن (1389): فرایند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر، تهران.


11. مرکز آمار ایران (1390): «سالنامه آماری استان آذربایجان شرقی، مرکز آمار ایران، تهران.


12. مطیعی لنگرودی، سید حسن (1380): «اثرات اقتصادی– اجتماعی شهرک های صنعتی در نواحی روستایی مطالعه موردی: شهرک صنعتی مشهد»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 16، شماره 61، اصفهان، صص38-21.


13. مؤمنی، منصور (1391): مباحث نوین تحقیق در عملیات، انتشارات گنج شایگان، تهران.


14. میرفخرالدینی، حیدر؛ داریوش، فرید؛ طحاری، محمد حسین؛ مهرجردی و محمد زارعی محمودآبادی (1390): «شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از تکنیک تصمیم گیری چند شاخصه»، مجله مدیریت سلامت، سال، 14، شماره 43، تهران، صص62-51.


15. نصراللهی، زهرا و فخرالسادات صالحی قهفرخی (1391): «عوامل مؤثر بر مکان یابی شهرک های صنعتی با توجه به شاخص‌های توسعه پایدار و اولویت بندی آن‌ها با استفاده از اعداد فازی مثلثی»، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی. سال 2، شماره 7، اراک، صص

1. Berg, L. S. A. (2002): Transport Infrastructure Regional Study in the Balkans, Final Report, Appendix 8 ELECTR TRI.


2. Chen, C.andC. Hung, (2003): A multiple criteria evaluation of high-tech industries for the science-based industrial park in Taiwan.Information & Management, 41, pp: 839-851.


3. Chung, S., A.H.I. Lee, and W.L Pearn, (2005): Analytic network process ANP approach for product mix planning in semiconductor fabricator. Int. J. Production Economics, 96, pp: 15-36.


4. Dudukovic, J.and M. Stanojevic, S.Vranes, (2005):  Decision Aid for Sustainable Industrial Sitting. Serbia and Montenegro: 22-34.


5. Fernandez, R, (2009): Descriptive Model and Evaluation System to Locate Sustainable Industrial Areas. Journal of Cleaner Production, 17, pp: 87–100.


6. Gibbs, D. and P. Deutz, (2007): Reflections on Implementing Industrial Ecology through Eco-industrial Park Development. Journal of Cleaner Production 15, pp: 1683-1695.


7. Hoffman, J.and M. Schniederjans, (1994): A Two-stage Model for Structuring Global Facility Site Selection Decisions: The Case of the Brewing Industry. International Journal of Operations & Production Management, 14, pp: 79-79.


8. Hui, Y.T., H.H. Bao, and W. Siou, (2008): Combining ANP and TOPSIS concepts for evaluation.


9. Khaliji, M.A. and Z.S.S Zarabadi, (2015): Assessment of industrial site selection with emphasis on MCDM models (case study: Tabriz province). Gazi Univertesi Gazi Egitim Fakultesi Dergisi, 4, 1-10.


10. Massachusetts University, (2006): Industrial Park Site Assessment Analysis for the Franklin Regional Council of Governments Franklin County, Massachusetts. Massachusetts: University of Massachusetts, Amherst Department of Landscape Architecture and Regional Planning.


11. Opricovic, S.andG. Tzeng, (2004): Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European. Journal of Operational Research, 156, pp: 445-455.


12. Ruiz, M.C, (2007): The Development of a New Methodology Based on GIS and Fuzzy Logic to Locate Sustainable Industrial Areas. Paper presented at the Geographic Information Science.


13. Ruiz, M.C., E. Romero, M.A. Perez, andJ. Fernandez, (2011): Development and Application of a Multi- Criteria Spatial Decision Support System Planning Sustainable Industrial area in Northern Spain, Automation in Construction, 22, pp: 320-333.


14. Solnes, J, (2003):Environmental Quality Indexing Of Large Industrial Development Alternative Using AHP.Environmental Impact Assessment Review, 23, pp: 283-303.


15. Sotcliff, R.B, (1971): Industry and Development, London Addison Wesley.


16. Steward.S, (2002): exploring the Continental Shelf for Low Geological Risk Nuclear Waste Reposition Sites Using Petroleum Industry Databases: A UK Case Study.Engineering Geology, 67, pp: 139-168.


17. Tille, M. and A.G. Dumont, (2003): Methods of Multicriteria Decision Analysis within the Road Projects like an Element of the Sustainability, 3 rd. Swiss Transport Research Conference.


18. Vahdani, B. and H. Hadipour, (2011): Extension of the ELECTRE method based on interval-valued fuzzy sets. Soft Computing-A Fusion of Foundations. Methodologies and Applications, 15, pp: 569-579.


19. Watts, H. D, (1987): the Geography of Industrial Change, Essex Longman.


20. Yu, W, (1992): ELECTRE TRI: aspects methodologies ET manuals utilization. Document du lamsade, University Paris- Dauphine. No. 74.