تحلیل و ارزیابی نابرابری‌های کیفیت زندگی در محلات شهری (نمونه موردی: شهر فارسان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علی حاجی نژاد ¹ (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران)
جعفر قادری ² (استادیار گروه اقتصاد شهری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
عزت الله قاسمی قاسموند ³ (کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران)

تاریخ دریافت : 1393/10/16 تاریخ پذیرش : 1395/02/30 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: نابرابری, محلات شهری, کیفیت زندگی شهری, شهر فارسان,

چکیده مقاله :

       پژوهش‌های صورت گرفته در ارتباط با کیفیت زندگی و پایداری شهری به‌خوبی نشان می‌دهد که رابطه­ی تنگاتنگی میان ناپایداری شهری و کیفیت زندگی در شهرها وجود دارد. به همین دلیل است که امروزه پرداختن به این موضوع در فرآیند برنامه‌ریزی شهری از کلیدی‌ترین ابعاد این حوزه به شمار می‌رود. معیارهایی همچون میزان توسعه‌یافتگی شهری و نحوه‌ی توزیع فضایی آن، سطح برخورداری یا نابرابری در بهره­مندی از خدمات و کارکردهای مختلف در مقیاس محلات و نواحی شهری، از عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی شهری به شمار می‌رود. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی و سطح‌بندی برابری و یا نابرابری کیفیت زندگیِ شهری در سطح محلات و نواحی چهارگانه شهر فارسان است. روش تحقیق؛ توصیفی تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات از طریق مطالعات میدانی و با استفاده از ابزار پرسشنامه و با حجم نمونه 320 نفر از شهروندان در چهار ناحیه شهر فارسان انجام‌گرفته است. جهت تحلیل اطلاعات از مدل تصمیم‌گیری تاپسیس استفاده شده است. یافته‌های پژوهش گویای آن است که محلات ناحیه دو شهر فارسان در شاخص‌های اقتصادی، با امتیاز841/0، اجتماعی با امتیاز 981/0 و کالبدی با امتیاز 930/0 در رتبه اول و محلات ناحیه یک این شهر رتبه آخر را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین از منظر شاخص زیست‌محیطی، محلات ناحیه چهار با امتیاز 986/0 در رتبه نخست و ناحیه سه با امتیاز266/0 در رتبه آخر قرار گرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

The concept of quality of life can be a powerful tool used to monitor the planning and development of society. Since this concept, encompasses all aspects such as economic, social, environmental and physical, can be programmed to monitor the community, assess the effectiveness and efficiency of current policies and programs and develop new programs to help. Research carried out in relation to quality of life and urban sustainability clearly shows the close relationship between the quality of urban life and urban instability. That is why today addressing this issue in the process of urban planning of these areas is the key. Criteria such as the level of urban development and how its spatial distribution, Level and how to enjoyment or inequality in the enjoyment or benefit from the services, and functions in scale neighborhoods and urban areas are factors affecting the quality of urban life in general. Assessing and Leveling equality or inequality of urban quality life in the four areas and neighborhoods of Farsan City was the aim of this study. The research method is descriptive. A study conducted a field survey and data collected by using a questionnaire. A sample was 320 people who have been chosen from among residents of four Farsan Area. TOPSIS decision model used to analyze the data. The findings suggest that the district No.2 of Farsan' neighborhoods with a score of 0.841 in economic indicators, a score of 0.981 in social indicators ,and a score of 0.930 in skeletal indicators has the first place and  the district No.1 of Farsan' neighborhoods has the last place in the city neighborhoods. Also from the perspective of environmental factors, district No.4 with a score of 0.986 has the first place and district No.3 with a score of 0.266 is at the end of list.

منابع و مأخذ:

1. ابطحی، سید حسن؛ تیمور نژاد، کاوه و احمدرضا سنجری (1391): «سنجش و رتبه‌بندی شاخص‌های ارزیابی عملکرد امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران»، فصلنامه مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، شماره 67، تهران صص 65-96


2. بزی، خدارحم؛ شاه مرادی، لقمان و اکبر حیدری تاشه کبود (1393): «ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ مشارکت‌های ﻣﺮدﻣﻲ در توسعه پایدار محله‌ای ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل TOPSISﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی: کلان‌شهر اروﻣﻴﻪ»، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 36 ، زاهدان، صص60-49.


3. ﭘﻮراﺣﻤد، اﺣﻤﺪ؛ فرجی ملایی، امین؛ عظیمی، آزاده و صدیقه لطفی (1391): «ﺗﺤﻠﻴﻞ طبقه‌بندی ﻛﻴﻔﻴﺖ زندگی شهری به روش SAW»، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره‌ی 44، شماره 4، تهران، صص 44-21.


4. ﺗﻘــﻮاﻳﻲ، ﻣﺴــﻌﻮد و حسین ﻛﻴــﻮﻣﺮﺛﻲ (1390): «سطح‌بندی ﻣﺤﻼت ﺷﻬﺮی ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣﻴـﺰان بهره‌مندی از اﻣﻜﺎﻧــﺎت و ﺧــﺪﻣﺎت ﺷــﻬﺮی ﺑــﺎ بهره‌گیری از تکنیک TOPSIS ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی: ﻣﺤـﻼت ﺷـﻬﺮ آﺑﺎده»، ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و برنامه‌ریزی ﺷﻬﺮی، سال دوم، ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ، مرودشت، صص42-23.


5. حاجی­نژاد، علی؛ رفیعیان، مجتبی و حسین زمانی (1389): «بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایت‌مندی شهروندان از کیفیت زندگی، مطالعه موردی مقایسه بافت قدیم و جدید شهر شیراز»، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 17، زاهدان، صص 82-63.


6. حاجی­نژاد، علی ­و منیر یاری (1392): «برنامه‌ریزی راهبردی اکوتوریسم با استفاده از مدل ترکیبی SWOT TOPSIS - مطالعه موردی: ﭘﺎرک ﺟﻨﮕﻠﻲ بلواران کوهدشت»، مجله جغرافیا و توسعه، سال یازدهم، شماره 32، زاهدان، صص 191-177.


7. حسن‌زاده، داوود (1387): «رویکرد اجتماع‌محور به کیفیت زندگی اجتماعات محلی»، فصلنامه مدیریت شهری، شماره20 ، تهران، صص 22-7.


8.  خادم­الحسینی، احمد؛ منصوریان، حسین و محمدحسین ستاری (1389): «سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی­ شهری مطالعه موردی شهر نورآباد، استان لرستان»، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، شماره 3، نجف آباد، صص60-45.


9. خواجه شاهکوهی، علیرضا؛ حسینی، محمدحسن و رمضان طوسی (1393): «ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی و تأثیر آن بر مشارکت شهروندان در امور شهری مورد شناسی شهر مینودشت»، مجله جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 10، زاهدان، صص 86-73.


10. رضوانی، محمدرضا؛ متکان، علی‌اکبر؛ منصوریان، حسین و محمد حسین ستاری (1388): «ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺳﻨﺠﺶ شاخص‌های ﻛﻴﻔﻴﺖ زندگی شهری (مطالعه موردی شهر نورآباد استان لرستان)»، ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، سال اول، شماره دوم، اصفهان، صص 102- 87.


11. رفیعیان، مجتبی و محمد شالی (1391): «تحلیل فضایی سطوح توسعه‌یافتگی تهران به تفکیک مناطق شهری»،فصلنامه مدرس علوم انسانی (برنامه‌ریزی و آمایش فضا)، سال شانزدهم، شماره 4، تهران، صص49-25.


12. رهنمایی، محمدتقی و پروانه شاه‌حسینی (1385): فرآیند برنامه‌ریزی شهری ایران، انتشارات سمت، چاپ سوم، تهران.


13. شماعی، علی؛ فرجی ملایی، امین؛ عظیمی، آزاده (1391): «تحلیل نابرابری‌های شاخص‌های کیفیت زندگی در سطح محلات شهر بابلسر»، فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران، دوره جدید، سال دهم، شماره 33، تهران، صص 280-253.


14. غفاری، غلامرضا و رضا امیدی (1388): کیفیت زندگی، شاخص‌های توسعه اجتماعی، نشر شیرازه، تهران


15. نجات، سحرناز (1387): «کیفیت زندگی و اندازه‌گیری آن»، مجله تخصصی اپیدمولوژی ایران؛ دوره 4، شماره 2، تهران، صص 62-57.
    
    
    1. Cardinal, Nathan & Kadin, Emilie (2005): an urban aboriginal life, the 2005 indicator on quality of life of aboriginal people in the greater Vancouver area, Center for Native Policy and research (CNPR). Chittagong Metropolitan city, Kathmandu university journal of science, Engineering and Technology vol. I, No. IV, August.
    
    
    2. Costanza, R. (2007): Quality of life: An approach integrating opportunities, human needs, and subjective well-being, Ecological Economics, 61(2-3).
    
    
    3. Das, D. (2008): Urban Quality of Life: A case study of Guwahati, Social Indicators Research, 88.
    
    
    4. Deakin, M. (2009): A Community-Based Approach to Sustainable Urban Regeneration, Journal of Urban Technology, Vol 16, N 1, pp 91–112
    
    
    5. Epley, R, Donald & Menon, Mohan, (2007): A Method of Assembling Cross sectional Indicators into a Community Quality of Life, Social Indicators p281.
    
    
    6. Ghulam ZAKRIA, Zailin GUAN, Yasser RIAZ, Mirza JAHANZAIB, Anwar KHAN, Selecting and prioritizing key factors for CAD/CAM software in small- and medium-sized enterprises using AHP, Front. Mech. Eng. China 2010, 5(2): 157–164
    
    
    7. Higgins, P. Campanera, J.M. (2011): (Sustainable) quality of life in English city locations, Cities, Vol 28, pp 290–299
    
    
    8. Kamruzzaman Majumder, Ahmad and Eftekhar Hossain, Md and Nurul Islam, Md and Iqbal Sarwar,Md. (2007): Urban Environmental Quality Mapping: A Perception Study On
    
    
    9. Lee, Y.J. (2008): Subjective Quality of Life Measurement in Taipei, Building and Environment, Vol. 43, PP. 1205-1215
    
    
    10. M.azizi, M. RAMEZANZADEH, (2013), Determining effective criteria for the selection of MDF industry locations in Mazandaran Province: Application of AHP, For. Sci. Pract. 15(3):
    
    
    11. McMahon, S. K, (2002): The development of quality of life indicators a case study from the City of Bristol, UK, Original Research Article Ecological Indicators, Volume 2, Issues 1-2, Pages 177-185
    
    
    12. Michael Pacione. (2003): Urban environmental quality and human wellbeing- a social geographical perspective, landscape and urban planning 65, p.p. 19. 30.
    
    
    13. Ng, S.H. Kam P.K. and W.M. Pong, R. (2005): People living in Ageing Buildings: Their Quality of Life and Sense of Belonging. Journal of Environmental Psychology347–360, Elsevier Ltd. doi: 10.1016/j.jenvp.2005347–360
    
    
    14. Sedaghatnia, S. et al. (2013): An Evaluation of Residents‟ Quality of Life through Neighborhood Satisfaction in Malaysia. Environmental Management and Sustainable Development, Vol. 2, No. 1, PP: 114-125.
    
    
    15. Smith, C. and Levermore, G. (2008): Designing Urban Spaces and Buildings to Improve Sustainability and Quality of Life in a Warmer World. Energy Policy (2008) 4558–4562, Published by Elsevier Ltd.
    
    
    16. Wish. N.B, (1986): Are we really measuring the quality of life? American journal of economic and sociology, 45(1), 93-99...
    
    
    17. Zivelva I. &, J. Jánský (2008): Analysis of life quality development in the Administrativedistricts of South Moravia, Agric. Econ. – Czech, 54, 2008:431-439.