ارزیابی رقابت‌پذیری اقتصادی کلان‌شهرهای ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

اسماعیل علی اکبری ¹ (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
فرهاد خداداد کاشی ² (استاد گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
حسین کماسی ³ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/05/03 تاریخ پذیرش : 1396/12/11 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: رقابت‌پذیری اقتصادی, کلان‌شهرهای ایران, عوامل رقابت‌پذیری, جایگاه رقابت پذیری,

چکیده مقاله :

رشد شهرنشینی و جهانی شدن شبکه شهرها، رقابت اقتصادی برای ارتقاء جایگاه‌ رقابت‌پذیری را میان شهرها اجتناب ناپذیر کرده است. ارزیابی جایگاه و شناخت عوامل رقابت‌پذیری اقتصادی کلان‌شهرها، ضمن آشکارسازی توان‌ها‌، نیازها و محدودیت‌های اقتصادی، برنامه‌ریزی برای رقابت‌پذیری کلان‌شهرها را در آینده تسهیل می‌کند. هدف این مقاله‌، ارزیابی مقایسه‌ای جایگاه رقابت-پذیری اقتصادی 15 کلان‌شهر ایران است. داده‌ها برای 14 نماگر اقتصادی با روش اسنادی تهیه شده و با روش‌های تاکسونومی عددی و تاپسیس، تلفیق و تحلیل شده است. یافته‌ها بیانگر توسعه ناموزون شاخص‌های رقابت‌پذیری اقتصادی در اغلب کلان‌شهرها و تفاوت‌های آشکار آن میان شبکه کلان‌شهرها است. در مجموع، الگوی توزیعی سازمان فضایی رقابت‌پذیری اقتصادی شبکه کلان-شهری کشور، همچنان متأثر از قانونمندی‌های مرکز پیرامون است؛ کلان‌شهر تهران با شاخص 504/0 در جایگاه اول و زاهدان با شاخص 248/0 در جایگاه آخر رقابت‌پذیری اقتصادی قرار دارد. اما با همگن سازی داده‌ها در مدل تاکسونومی عددی، جابجایی و تغییرات افزایشی و کاهشی عمده‌ای در جایگاه رقابت‌پذیری اقتصادی کلان‌شهرها نمایان می‌شود که به شناخت عوامل اثر پذیر (از جمله اندازه جمعیت) و اثرگذار (تعداد فرصت‌های شغلی) در رقابت‌پذیری اقتصادی کلان‌شهرها کمک می‌کند. بدینسان، برتری اقتصادی کلان شهر ملی آنچنان که در عرصه جمعیتی و سیاسی دیده می‌شود، بیانگر نخست شهری اقتصادی مسلط و بی رقیب با شاخص و شکاف رقابت‌پذیری بزرگ نیست. در نتیجه، با افزایش توان اقتصادی کلان‌شهرها به ویژه از طریق شاخص‌های اصلی و اثرگذار، هم می‌توان جایگاه رقابت‌پذیری اقتصادی کلان‌شهرها را ارتقاء داد و هم از آن برای اهداف آمایشی در فضای ملی و منطقه-ای بهره گرفت.

چکیده انگلیسی:

     Urban development and the globalization of the urban network have made economic competition for promoting competitive status among cities inevitable. Assessing the status and identifying the economic competitiveness factors in metropolises, along with revealing the strengths, needs and economic constraints, facilitate the future planning for the competitiveness of metropolises. The purpose of this paper was to compare the economic competitiveness positions of 15 metropolises in Iran. The data which were integrated and analyzed utilizing Numerical Taxonomy and TOPSIS methods were prepared for 14 economic indicators by documentary method.  The findings were indicative of the uneven development of economic competitiveness indicators in the most metropolises and the obvious differences among the metroplitans network. In total, the spatial distribution model of the economic competitiveness of the macroeconomic network of the country continued to be affected by the rules of perimeter center. Tehran with the index of 0.504 was in the first position while Zahedan with the index of 0.248 was in the last position of economic competitiveness. However, with the homogeneity of the data in the Numerical Taxonomy model, displacement and incremental changes as wll as a significant reduction in the economic competitiveness of the metropolises appeared. This, in turn, lead to probing into the factors, such as the population size, which are under the influence of the economic competitiveness of metropolitan cities and the factors, such as the number of job opportunities, which affect the economic competitiveness of metropolitan cities. Thus, it seems that economic superiority of the metropolitan area, as is seen in the demographic and political areas, does not represent the dominant and rivalry economic city with a high competitiveness index. As a result, by increasing the economic capacity of metropolitan cities, particularly through the main influencial indicators, it is possible to promote the position of economic competitiveness of metropolises and also to use it for research purposes in the national and regional areas.

منابع و مأخذ:

1. Delbari, M (2014): City Economic Competitiveness with Emphasis on Factors Affecting the Urban Competitiveness Index (GUCI), Iran, The first national conference in search of the city of tomorrow and the introduction of concepts and examples in the Islamic city of Iran. (in Persian)
2. Elahi, P.‌(2014): Planning of Kerman Historical City Center With the Emphasis on Urban Competitive Capacity Improvement, Department of Urban planning Faculty of Art and Architecture Tarbiat Modares University. (in Persian)
3. Feizpour,M.A.;‌Mojibifar,M;Mehdizadeh,‌M (2015): Urban competitiveness and Tehran position among the metropolises of Iran, the conference on the centralization and capitalization of the capital, Iran, Tarbiat modares university. (in Persian)
4. Gardiner, B., Martin, R., & Tyler, P. (2004): Competitiveness, productivity and economic growth across the European regions. Regional Studies, 38, 1037–1059.
5. Gorbani, R .(2014): An Overview on New Patterns of Urban Planning, Frozesh Publication, Iran. (in Persian)
http://www.un.org.
6. Jiang, Y., & Shen, J. (2010): Measuring the urban competitiveness of Chinese cities in 2000. Cities, 27(5), 307–314.
7. Kargar Samani, A.‌(2015): Developing a Model for Urban Competitiveness, Regarding Good Urban Governance Indexes in the Context of Globalization, Tarbiat Modares University, the Degree of Doctor of Philosophy (Ph.D) in Strategic Management.
8. Khajavi,‌M‌. (2010):‌Competitiveness and Components of Urban Economics", International Monthly Journal, No. (9) 2, pp. 61-60. (in Persian)
9. Kresl, P. (2013): The Competitiveness of Cities, United Nations Human Settlements Programme, UN-HABITAT.
10. Lengyel, I. (2003): Economic Growth and Competitiveness of Hungarian Regions. Paper prepared for „Reinventing Regions in the Global Economy“ RSA Conference, 12th – 15th April 2003, Pisa, Italy, p. 18.
11. Lengyel, I. (2016): Competitiveness of Metropolitan Regions in Visegrad Counties, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Volume 223, 10 June 2016, Pages 357-362.
12. Paliulis, N; Cincikaite, R (2013): ASSESSING COMPETITIVENESS OF LITHUANIAN CITIES, Economics and Management.18,3.
13. Peng, Li; Zhanxin, Ma. (2011): The Evaluation of City Competitiveness in Shandong Province, Energy Procedia, 5, pp 472–476.
14. Reiljan, J., Henrikus, M., Ivanov, A. (2000): Key issues in defining and analyzing the competitiveness of a country. Tartu University Press, 59 p.
15. Saeedardakanii, S; Haddadian, S. (2013): EFFECT OF KNOWLEDGE MANAGEMENT AND INTERNAL STATUS OF ENTERPRISES ON THEIR COMPETITIVENESS, JOURNAL OF INDUSTRIAL STRATEGIC MANAGEMENT (PAJOUHESHGAR) AUGUST 2013 , Volume 10 , Number 30. (in Persian)
16. Saez, L; Perianez, I. (2015): Benchmarking urban competitiveness in Europe to attract investment, Cities 48,pp 76–85.
17. Singhal, Sh; McGreal, S; Berry, J. (2013): An evaluative model for city competitiveness: Application to UK cities, Land Use Policy 30, 214-222.
18. Statistical Centre of Iran. (2011-2016).
19. United Nations ( 2016): The World’s Cities in 2016, available at:
20. Webster, D; Muller, L. (2000): Urban Competitiveness Assessment in Developing Country Urban Regions: The Road Forward, The World Bank.

_||_