ارزیابی وضعیت و نحوه‌ی توسعه فضای سبز شهری شیراز در راستای توسعه پایدار با استفاده از رویکرد استانداردمبنا

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علیرضا پاک فطرت ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، ایران)
مسعود تقوایی ² (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
اصغر ضرابی ³ (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/10/15 تاریخ پذیرش : 1396/11/05 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: شیراز, توسعه پایدار, فضای سبز, رویکرد استاندارد مبنا,

چکیده مقاله :

       فضاهای سبز شهری با ارائه طیف گسترده­ای­ از انواع عملکردها نقش مؤثری را در ارتقاء کیفیت زندگی شهری و دستیابی به توسعه پایدار شهری ایفا می­نمایند. از این­رو، ارزیابی فضاهای سبز از جمله مهم­ترین فرایندهای توسعه شهری جهت برنامه­ریزی عدالت محور می­باشد. ارزیابی وجوه کمی فضاهای سبز شهری از طریق رویکردهای مرسوم ارزیابی، نظیر رویکرد استاندارد مبنا، قابل انجام می­باشد. در این راستا پژوهش حاضر وضعیت و پراکنش فضای سبز عمومی (پارک­ها) شهر شیراز در زمان حاضر و تغییرات آن در یک دهه اخیر را بر اساس رویکرد استاندارد مبنا و مبتنی بر اصول توسعه پایدار ارزیابی می­کند. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و بر حسب روش­شناسی، توصیفی- تحلیلی می­باشد. داده­های تحقیق از طریق مطالعه اسنادی و برداشت میدانی گردآوری و در محیط­های GIS و SPSS اندازه­گیری و تحلیل گردیده­اند. نتایج تحقیق نشان می­دهد که بطور کلی به دلیل توزیع فضایی نامناسب پارک­ها در سطح شهر شیراز، ساکنان همه مناطق باید به طور میانگین فاصله­ای (600-1200متر) بیش از فاصله استاندارد لازم برای برای پارک­های همسایگی و محله­ای (400متر) را جهت دسترسی به نزدیک­ترین پارک محل سکونت خود بپیمایند. در این میان میزان شاخص دسترسی برای پارک­های ناحیه­ای و منطقه­ای به تفکیک نشان دهنده وضعیت مکانی مطلوب پارک­های ناحیه­ای و در مقابل ضعف دسترسی به پارک­های منطقه­ای می­باشد. در خصوص شاخص سرانه، با فرض نادیده انگاشتن عدم هماهنگی سرانه پارک­ها با جعیت و تراکم آن در مناطق 3، 5، 6، 7، 8 و 9، میان سرانه سایر مناطق با سرانه مطلوب طرح جامع تفاوت محسوسی دیده نمی­شود. نتایج یافته­ها همچنین نشان می­دهد که پراکنش مجموع پارک­ها در شهر شیراز خوشه­ای بوده و تمرکز به سمت مناطق نسبتا برخوردار سوق پیدا کرده است. علاوه بر برخی ناهماهنگی­ها در وضعیت موجود، توسعه فضاهای سبز عمومی در یک دهه اخیر (1393-1380) هرچند به میزان اندک در راستای بهبود شاخص­های دسترسی و سرانه و در نتیجه دستیابی به اصول عدالت فضایی بوده، ولی نقش چندان مطلوبی را در تحقق اهداف توسعه پایدار ایفا ننموده است.

چکیده انگلیسی:

        Urban green spaces offer a wide range of functions which enhance the qualities of urban life and contribute to the sustainable development. Therefore, green space assessment is amongst the most important of all development processes for more democratic planning of green spaces. The evaluation of quantitative dimensions of green spaces can be addressed through conventional evaluation approaches, like the standard-based evaluation. Therefore, using the standard-based approach and multi criteria of sustainable development, this research evaluated the current status and distribution and the changes of public green spaces in Shiraz metropolitan area. The present study is an applied research project in terms of its objectives and has used a descriptive, analytic method. The data required for the present research has been collected through documentary study and has been measured and analyzed using GIS and SPSS software programs. The results indicated that due to the lack of accurate site planning, and subsequently inappropriate distribution and spatial inequality, and undesirable accessibility, the residents of each region should travel an average distance (600-1200 m) more than the required standards of neighborhood and local parks (400 m). The results were also indicative of the weak accessibility of regional parks, but the desirable distribution of district parks. About the per capita, not considering the inconsistency between the park per capita and the population of regions 3, 5, 6, 7, 8 & 9, the result did not specify a perceptible difference between the park per capita of other regions and the specified standard. Moreover, although the development of public green spaces during the last decade (2001-2011) attempted to accomplish maximum accessibility, spatial justice, efficiency, it did not play a desirable role toward the goals of sustainable development.  

منابع و مأخذ:

1. Alberti, M. (1996): Measuring Urban Sustainability. Journal of Environ Impact Assess REV, 16, pp: 381-424.


2. Azizi, M. M. (2002): Sustainable Urban Development, An Analytic Approach from a Global Perspective. Soffe Quarterly Scientific-Research. Vol. 11. Issue 33, pp 14-28. [In Persian]


3. Ben-Akiva, M. and S.R. Lerman, (1979): Disaggregate travel and mobility choice models and measures of accessibility. In: Hensher, D.A., Sopher, P.R. (Eds.), Behavioral Travel Modelling. Croom Helm, Andover, Hants, pp: 654–679.


4. Burns, L.D. (1979): Transportation, temporal, and spatial components of accessibility. Lexington books. D.C. Health, Lexington, Massachusetts.


5. Dadashour, H., Rostami, F. Alizade, B. (2014): Analysis of Justice Distribution of Urban Services and their Spatial Distribution Pattern in Hamadan City. Motaleate Shari (journal of urban studies). Vol. 3. Issue 12, pp 5-18. [In Persian]


6. Dalvi, M. Q. and K. M. Martin (1976): The measurement of accessibility: some preliminary results. Transportation, 5, pp: 17-42.


7. Ezat panah, B., and Kohgaloo, A. 2015. Investigating patterns of spatial distribution of inner urban parks (Case study: Urmia municipality districts). Journal of regional planning. Vol. 4. Issue 14, pp 121-132. [In Persian]


8. Geurs, K. T. and B. V. Wee, (2004): Accessibility evaluation of land-use and transport strategies: Review and research directions. Journal of Transport Geography, 12(2), pp: 127–140.  doi:10.1016/j.jtrangeo.2003.10.005.


9. Grava, S. (2003): Urban Transportation System: Choices for Communities.


10. Habibi, K., Alizade, H., Masihi, V., Valadbeigi, S., Vafaei, S. (2012): Analyzing the Social Justice in Spatial Structure of Sanandaj City. Armanshahr journal. Vol. 4. Issue 7, pp 103-112. [In Persian]


11. Hai-Wei, Y. and K. Fan-Hua, (2006): Accessibility analysis of urban green space in Jinan. Acta Phytoecologica Sinica, 30(1), pp: 17-24.


12. Haley, A.J. (1988): Municipal recreation and park standards in the United States: central cities and suburbs, 1975-1980. Leisure Sciences, 7, pp: 175-188.


13. Hall, (1993): toward sustainable, livable and innovative cities for 21^st century, in proceedings of the third conference of the world capitals, Tokyo, pp: 22-28.


14. Hanson, W.G. (1959): How accessibility shapes land-use. Journal of the American Institute of Planners, 25 (1), PP: 73–76.


15. Hashemi, S.E., Kafi, M., Hashemi S. M., Khansefid, M.( 2009): Urban green space change process analysis case study: region two of Tehran municipality. Environmental sciences. Vol. 6. No 3, pp 73-86. [In Persian]


16. Hataminejad, H., Mahdian, B. M. Mahdi, A. (2012): Investigation and Analysis of Spatial Justice in Health Care Services Using Topsis, Mourice and Taxonomy Model, Case study of Mazandaran province. Geographical planning of space quarterly journal. Vol. 2. Issue 5, pp 75-97. [In Persian]


17. Hataminejad, H., Vahedian Beiki, L., Parnoon. Z. (2015): Measurement of Urban Services Spatial Distribution Pattern in District 5 of Tehran by Entropy and Williamson Model. Geographical Researches Quarterly Journal. Vol. 29. Issue 3, pp 17-28. [In Persian]


18. Jacobs, J. (1961): The Death and Life of Great American Cities, Pimlico, London.


19. Makri, M. and C. Folkesson, (2000): Accessibility measure for analyses of land use and traveling with geographical information system. In proceedings of the 2^nd KFB-Research Conference, pp: 1-17.


20. Mayer, I. and R. Haggets, (1978): Geography: theory and practice. Settlement Journal.


21. Mega, V., and J. Pedersen, (1998): Urban Sustainability Indicators. EUROPEAN FOUNDATION for the Improvement of Living and Working Conditions, Luxembourg, pp: 1-49.


22. Mendoza, G. A., P. Macoun, R. Prabhu, D.Sukadri, H. Purnomo, and H. Hartanto, (1999): Guidelines for applying multi-criteria analysis to the assessment of criteria and indicators-Tool box series No. 9. Centre for International Forestry Research, Jakarta, Indonesia, 302Hhttp://www.cifor.cgiar.org.


23. Meng, Y., J. Malczewski, S. Boroushaki, (2011): A GIS-Based Multi-criteria Decision Analysis Approach for Mapping Accessibility Patterns of Housing Development Sites: A Case Study in Canmore, Alberta. Journal of Geographic Information System, 3, pp: 50-61.


24. Moharamnejad, N., and Bahmanpour, H. (2010): Investigating the Effects of Urban Development on Green Space in Tehran and Presenting Management Plan. Journal of Environmental Science and Technology. Vol. 11. Issue 4, pp 523-531. [In Persian]


25. Mougiakou, E. and Y. N. Photis, (2014): Urban Green Space Network Evaluation and Planning: Optimizing Accessibility Based on Connectivity and Raster GIS Analysis. European Journal of Geography, 5(4), pp: 19-46.


26. Munda, G. (1997): Multi-criteria Evaluation as a Multi-dimensional Approach to Welfare Measurement, in J.C.J.M. van den Bergh, J. van der Straaten (eds) Economy and Ecosystems in Change: Analytical and Historical Approaches, Cheltenham: Edward Elgar Publishers.


27. Nicholls, S. (2001): Measuring the accessibility and equity of public parks: A case study using GIS. Managing Leisure, 6, pp: 201-219.


28. Pincetl, S. and E. Gearin, (2005): The Reinvention of Public Green Space. Urban Geography, 26(5), pp: 365-384.


29. Ragab, k. (2014): Quantitative evaluation of distribution and accessibility of urban green spaces. International Journal of Geomatics and Geosciences, 4(3), pp: 526-535.


30. Rahnama, M. R., and Zabihi, J. (2011): Urban Public Facility Distribution Analysis for Spatial Justice with Integrated Access Model in Mashhad. Geography and development Iranian journal. Vol. 9. Issue 23, pp 5-26. [In Persian]


31. Saraei, M. H., Shahkarami, N., Fataei, M., Soltani, M. ( 2015): Determination of Hierarchical System of Lorestan Province Cities between Years 1957- 2011 with Neighborhood, Entropy and Stratified Difference Models. Journal of regional planning. Vol. 4. Issue 13, pp 1-12. [In Persian]


32. Sayednia, A., 2001. Municipal Green Book. Ministry of the Interior, Center for Urban Planning Studies. Printing turn, 3. Tehran. [In Persian]


33. Shahr-o-Khaneh consulting planners, architects & engineering. (2014). Shiraz metropolitan master plan, Shiraz, Iran.


34. Sipe, N. and J. Byrne (2010): Green and open space planning for urban consolidation – A review of the literature and best practice. Urban Research Program, issues paper 11.


35. Stahle, A. (2009):  More green space in a denser city: Critical relations between user experience and urban form. Journal of Urban Design International, 15, pp: 47-67.


36. Sydnya, A., (2000): Urban Green Space, Green Book Municipalities, 3.


37. Taghvaei, A. A, and Mahmoodinejad, H. (2007): Sustainable development and citizenship social welfare. Journal of Jostarhaye Shahrsazi. No 15&16, pp 36-47. [In Persian]


38. Taghvaei, M. (2004): Planning and design of urban green space and its interactions with humans and the environment. Shahrdariha. Vol. 12. No. 47, pp 46-55. [In Persian]


39. Taylor, D.E. (1999): Central Park as a model for social control: Urban parks, social class and leisure behavior in Nineteenth-Century America. Journal of Leisure Research, 31, pp: 420-477.


40. Varesi, H.R., Taghvaei, M., Sharifi N. (2015): Patial analysis of distribution and optimal location of green spaces (case study: Najaf Abad city). Research and urban planning. Vol. 6. No. 21, pp 51-72. [In Persian]


41. Zhang, X., H. Lu, B, J. Holt, (2011): Modeling spatial accessibility to parks: a national study, International Journal of Health Geographic, 10(31), pp: 1-14.