تحلیلی بر عوامل مؤثر در قطعه قطعه شدن اراضی زراعی در شهرستان خمین (نمونه موردی: روستای میشیجان علیا)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مصطفی بیات ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
فرهاد عزیزپور ² (استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1393/02/15 تاریخ پذیرش : 1394/11/05 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: قطعه قطعه شدن اراضی, اصلاحات ارضی, نظام مالکیت, روستای میشیجان علیا,

چکیده مقاله :

       قطعه قطعه شدن اراضی زراعی یکی از مسائلی است که در دهه­های اخیر در نظام­های مکانی­ـ ­فضایی سکونتگاه­های روستایی بروز عینی یافته است. برنامه­ریزان و کارشناسان توسعه روستایی نیز هر یک با رویکردی متفاوت به دنبال رفع این مسأله و گاهاً ارائه یک رویکرد برای تمامی این نظام­ها بوده­اند. این مقاله بدنبال شناخت و تحلیل علل قطعه قطعه شدن اراضی زراعی با ویژگی­های ساختاری­ـ کارکردی خاص روستای میشیجان علیا است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و برای جمع­آوری اطلاعات از روش‌های کتابخانه­ای و میدانی و ابزارهایی نظیر پرسشنامه و نقشه استفاده گردید. همچنین از آزمون T تک نمونه­ای برای سنجش اینکه کدام یک از عوامل قطعه قطعه شدن دارای تأثیر بیشتری می­باشند استفاده شده است. جامعه آماری مورد بررسی، بهره برداران روستای میشیجان علیا می‌باشد که در سال 1392 بنابر اطلاعات محلی جمع­آوری شده  170 بهره بردار بوده است.حجم نمونه 80 بهره بهره بردار می­باشد. شاخص­هایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته شامل: ساختار مالکیت، ساختار جمعیت، اصلاحات ارضی، ساختار کالبدی، قوانین ارث، نظام اجاره داری، سطح زیرکشت می­باشد. نتایج نشان می‌دهد که عوامل و روندهایی چون قوانین ارث (5/46 درصد اراضی چند سهمی هستند)، ساختار مالکیت (افزایش مالکین از 6 به 170مالک)، نظام اجاره داری (5/21 درصد اراضی به صورت اجاره اداره می­شوند) از جمله نیروهای درونی و اطلاحات ارضی (افزایش تعداد قطعات) به صورت یک نیروی بیرونی در نظام فضایی روستای میشیجان علیا تأثیر گذار بوده­اند. در بین این عوامل تأثیرگذار نیز در روستا، قوانین ارث، ساختار مالکیت و اصلاحات ارضی از عوامل تعیین کننده در قطعه قطعه شدن اراضی

چکیده انگلیسی:

         Agricultural land fragmentation has frequency been considered in locational-spatial systems of rural settlement in recent decades. Planners and rural development experts want to solve this problem with different approaches and sometimes offer an approach. Any rural spatial system has a given structure according to environmental ecological context and particularly socioeconomic structure which causes land fragmentation. Specific structural-functional characters of Mishijan Olya, is triggered this article to seek and analyze the cases of agricultural land fragmentation. This descriptive-analytic research is used the Library and field methods and tools such as questionnaires and map for gathering data. Statistical population of this research was170 farmers of Mishijan Olya. Indicators examined in this study included: ownership structure, population structure, land reform, physical structure, inheritance laws, tenure system and Cultivation land. Results show that factors and trends such as Inheritance laws, ownership structure and tenure system as internal forces and land reform as external force have been influenced in spatial system of Mishijan Olya village. Also, between this influenced factors in this village, Inheritance laws, ownership structure and land reform have a determined roles in land fragmentation. Accordingly, any proposed approach should consider these factors for integration in this area.  

منابع و مأخذ:

1. افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد و مصطفی بیات (1393): «روند تحولات مورفولوژی زراعی دهستان صالحان (شهرستان خمین) طی دوره زمانی 85-1341»، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 12، شماره 37، زاهدان، صص 84-71.  


2. بافکر، هوشنگ (1372): «پراکندگی و یکپارچگی زمینهای کشاورزی جستجویی در پیشینه و علتها و آثار »،  مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 2، تهران، صص 180-167.  


3. ­­بیات، مصطفی(1390): روند تحولات مورفولوژی زراعی دهستان صالحان (شهرستان خمین) طی دوره زمانی 85-1341، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت معلم تهران.


4. پطروشفسکی، ایلیا پائولویچ (1344):کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه: کریم کشاورز، تهران.


5. تقوایی، مسعود (1376): «معرفی و مقایسه زمانی­ـ مکانی عوامل مؤثر در خرد شدن و پراکندگی اراضی زراعی و مساله یکپارچگی سازی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان،  شماره 9، تهران، صص 34-1.


6. جوان، جعفر و زهره صابونچی (1391): «بررسی تحلیلی عوامل مؤثر بر تقطیع و چالش های فرا روی یکپارچه سازی اراضی کشاورزی (نمونه موردی دشت نیشابور)»، فصلنامه مطالعات جغرافیای مناطق خشک، سال دوم، شماره 8، سبزوار، صص 19-1.


7. سعیدی عباس (1390): «پویش ساختاری­ـ­کارکردی رویکردی نظام وار در مطالعات مکانی­ـ­فضایی»، فصلنامه  انجمن جغرافیدانان ایران، سال نهم، شماره 29، تهران، صص 74-62.


8. سعیدی، عباس و مرتضی بصیری (1381): «تقطیع اراضی، یکپارچه سازی و توسعه روستایی مطالعه موردی: روستاهای ناحیه لشت نشاء»، نشریه دانشکده علوم زمین، شماره های 8 و 9، تهران، صص 18-1.


9. عبدالله زاده، غلام حسین و خلیل کلانتری (1385): «تحلیل عوامل مؤثر بر پراکندگی و تقسیم شدن اراضی کشاورزی»، مجله کشاورزی، جلد 8، شماره 1، تهران، صص 45-33.


10. لمبتون، ب (1377): مالک و زارع در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، نشر شرکت سهامی انتشار، تهران.


11. نبی زاده، محمود (1373): «بررسی مشکلات اقتصادی اجتماعی ناشی از خردی و پراکندگی زمین های زراعی خانوارهای بهره بردار»، مجله علوم اجتماعی، شماره 5، تهران، صص 244-203.


12. Bentley, W. (1987): Economic and ecological approaches to land fragmentation: In defense of a much-maligned phenomenon, Annual Review of Anthropology, NO.16


13. Binns,O.(1950):The consolidation of fragmented agricultural holdings, Vol.11 Washington DC: FAO Agricultural Studies


14. Blaikie,P&Sadeque,A.(2000):Policy in the high Himalayas: Environment and Development in the Himalayan region, Kathmandu:ICIMOD.


15. DeLisle, D. (1982): Effects of distance on cropping patters internal of the farm. Annals of Association of American Geographers,NO. 72(1),PP 88–98.


16. Demetriou,D.(2014):the Development of an Integrated Planning and Decision Support System (IPDSS)for Land Consolidation, Springer Theses


17. Hartvigsen, Morten(2014): Land reform and land fragmentation in Central and Eastern Europe, ,Land Use Policy,No. 36,pp 330–341


18. Hooi, T.S.(1978):Fragmentation of paddy farms ,its determinants and impact in the Muda area,Kedah,West Malaysia.MScthesis, Asian Institute of Technology, Bangkok


19. Karouzis, G. (1977): Land ownership in Cyprus: Past and present. Nicosia: Strabo.


20. Karouzis,G.(1971):Land tenure in Cyprus: A powerful typologicalcriterion. In:Proceedings of the Symposium of agricultural typology and agricultural settlements. European Regional Conference. International Geographic Union. SZEGEZ-PEGS, Hungary.


21. King, R., &Burton, S. (1982): Land fragmentation: Notes on a fundamental rural spatial Problem. Progress in Human Geography, No. 6(4), pp 475–494.


22. Manjunatha, A.V, Asif Reza Anik and E.A. Nuppenau (2013): Impact of land fragmentation, farm size, land ownership and crop diversity on profit and efficiency of irrigated farms in India, Land Use Policy, No.  31, pp 397–   405


23. McPherson, M.F., (1982): Land fragmentation: a selected literature review. Development.  Discussion Papers, Harvard Institute for International Development, Harvard University, pp 4–8.


24. Niroula, G.S., Thapa, G.B., (2005):  Impacts and causes of land fragmentation, and Lessons learned from land consolidation in South Asia.  Land Use Policy, No. 22, pp358–372.


25. Ram,  K.A.,  Tsunekawa,  A.,  Sahad,  D.K.,  Miyazaki,  T., ( 1999):  Subdivision  and  fragmentation  of  land  holdings  and  their  implication  in  desertification  in  the  Thar Desert, India.  Journal of Arid Environments, No. 41, pp463–477.


26. Statistics Canada. (2001): Surveys: start to finish. Workshop presented by statistical group. Toronto.November, No. 27 29.p 56


27. S.M.Salek, Petr (2008): Ownership and soil quality as sources of agricultural land fragmentation in highly fragmented ownership patterns, Landscape Ecol No.23, pp299–311


28. S.Niroula, Gajendra and Gopal B.Thapa (2005): Impacts and causes of land fragmentation, and lessons learned from land consolidation in South Asia, Land Use Policy, No. 22, pp358–372


29. Tan, Shuhao, NicoHeerink and FutianQu (2006): Land fragmentation and its driving forces in China, Land Use Policy, No. 23, pp272–285


30. Thompson, K. (1963): Farm fragmentation in Greece. Centre of Economic Research, MonographSeries, Athens.


31. VanDijk,T.(2004):Land consolidation as Central Europe’s Panacea reassessed. In:Proceedings of Symposium on Modern Land Consolidation, September10–11, Volvic (Clermont-Ferrand), France.


32. Wu, Z., Liu,M.,&Davis,J.(2005):Land consolidation and productivity in Chinese Household crop production. China Economic Review, No. 16, pp 28–49.

Yates, P. (1960): Food land and manpower in Western Eu