بررسی اثر مخاطره مالی بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی
محورهای موضوعی : حسابداری مالینشمیل اسماعیلی 1 , پرویز پیری 2
1 - دانشجوی دکتری حسابداری، دانشکده اقتصاد ومدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
2 - دانشیار گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
کلید واژه: مخاطره مالی شرکتها, مسئولیت پذیری اجتماعی, عدم تمکین مالیاتی,
چکیده مقاله :
ماليات یکی از منابع مهم درآمدی دولت است که علاوه بر تأمين منابع مالی که دولت به آن نياز دارد، منجربه توزیع بهتر درآمد و ثروت میشود. ترکيب درآمدهای مالياتی و نيز سهم ماليات از کل درآمدهای عمومی به دليل شرایط اقتصادی، فرهنگی و تاریخی در یک کشور نسبت به کشور دیگر متفاوت است. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی اثر مخاطره مالی بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی می‌باشد. بهمنظور اجرای این پژوهش نمونه‌ای متشکل از 140 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1391-1400 انتخاب شده است و فرضیهها با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و روش GLS آزمون شدند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول نشان دهنده این است هرچه مسئولیتپذیری اجتماعی شرکتها بالاتر باشد با توجه به اینکه طیف منافع ذینفعان وسیعتری را درنظر میگیرد، منجر به کاهش عدم تمکین مالیاتی شرکتها میشود. همچنین مخاطره مالی شرکتها نیز بر رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی تاثیرگذار است به عبارتی هرچه مخاطره مالی شرکتها کمتر باشد و به عبارتی شرکت از رتبه اعتباری بالاتری برخوردار باشد منجر به تاثیرگذاری بیشتر مسئولیت پذیری اجتماعی بر عدم تمکین مالیاتی میگردد و در جهت منافع ذی نفعان حرکت خواهد کرد.
Taxes are one of the important sources of government income, which in addition to providing the financial resources that the government needs, leads to a better distribution of income and wealth. The composition of tax revenues as well as the share of taxes from the total public revenues is different due to the economic, cultural and historical conditions in one country compared to another country. So Based on this, the aim of this research is to investigate the effect of financial risk on the relationship between social responsibility and tax non-compliance. In order to carry out this research, a sample consisting of 140 companies admitted to the Tehran Stock Exchange during the period of 2011-2014 was selected and the hypotheses were tested using multivariate regression model and GLS method. The results of the first hypothesis test show that the higher the social responsibility of the companies, considering that it considers a wider range of interests of the beneficiaries, it leads to the reduction of tax non-compliance of the companies. Also, the financial risk of companies also affects the relationship between social responsibility and tax non-compliance, in other words, the lower the financial risk of companies, and in other words, the higher the credit rating of the company, the greater the impact of social responsibility on tax non-compliance. It will move in the direction of the interests of the beneficiaries.
باباجانی, جعفر, عبدی, مجید. (1389). رابطه حاکمیت شرکتی و سود مشمول مالیات شرکتها. نشریه پژوهش های حسابداری مالی, 2(3), 65-86.
صراف، فاطمه، صالحی, علی، مهرانی، ساسان (1400). بهبود و ارتقاء مدل انتخاب حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک مؤدیان در نظام مالیاتی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت, 10(38), 205-222.
خسرو فغانی ماکرانی، کرامت الله حیدری رستمی، وحید امین، (1395) بررسی رابطه میان مسئولیت پذیری اجتماعی و ریسک کاهش قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه دانش سرمایه گذاری، 5(19)، 269-284.
یاسر رضایی پیته نویی، محمد غلامرضاپور، سید پوریا کاظمی، نرجس امیرنیا، (1400) بررسی نقش تعدیلی مالکیت خانوادگی بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و اجتناب مالیاتی: آزمون نظریۀ ثروت اجتماعی - عاطفی و نمایندگی، پژوهش های حسابداری مالی سال سیزدهم بهار 1400 شماره 1 (پیاپی 47)
یحیی حساس یگانه، قاسم بولو شهروز رضایی (1398) در مطالعهای به بررسی الگویی برای تأثیر ابعاد منتخب مسئولیت اجتماعی شرکت بر اجتناب و فرار مالیاتی، پژوهش های حسابداری مالی سال یازدهم زمستان 1398 شماره 4 (پیاپی 42)
Abid, S., & Dammak, S. (2022). Corporate social responsibility and tax avoidance: the case of French companies. Journal of Financial Reporting and Accounting, 20(3/4), 618-638.
Alm, J. (2005). Tax Evasion, the Encyclopedia of Taxation & Tax Policy. Second Edition, 401-404. Babajani, J., & Abdi, M. (2010). Relationship between Corporate Governance and Enterprises Taxable Profit. Financial Accounting Research, 2(3), 65-86.
Faghani Makarani, K., Heydari Rostami, K. O., & Amin, V. (2016). Economic Analysis of the Possibility of a Tax on Bank Deposits. Journal of Investment Knowledge, 5(19), 269-284.
Montenegro, T. M. (2021). Tax Evasion, Corporate Social Responsibility and National Governance: A Country-Level Study. Sustainability, 2021, 13, 11166.
Khosro Faghani Makarani, Keramat Olah Heydari Rostami, Vahid Amin, (2016). Economic Analysis of the Possibility of a Tax on
Bank Deposits, Journal of Investment Knowledge, 5(19), 269-284. magiran.com/p1592163 Hasas Yeganeh, Y., Blue, G., & Rezaei, S. (2019). A Model for Impact of the Selected Dimensions of Corporate Social
Responsibility on Avoidance and Tax Evasion. Financial Accounting Research, 11(4), 111-130. doi: 10.22108/far.2020.115572.1417 Hairul, A. A., Aramide, I., & Siti S. O.Normala. (2014). Corporate ownership, governance and tax avoidance: An interactive effects. International Conference on Accounting Studies. ICAS, No: 18-19, August 2014, Kuala Lumpur, Malaysia,Procedia - Social and Behavioral Sciences
Hasseldine, J., & Morris, G. (2013, March). Corporate social responsibility and tax avoidance: A comment and reflection. In Accounting Forum (Vol. 37, No. 1, pp. 1-14). Taylor & Francis.
Huseynov, F., & Klamm, B. K. (2012). Tax avoidance, tax management and corporate social responsibility. Journal of Corporate Finance, 18(4), 804-827.
Goerke, L. (2019). Corporate social responsibility and tax avoidance. Journal of Public Economic Theory, 21(2), 310-331. John Hasseldine & Gregory Morris (2013) Corporate social responsibility and tax avoidance: A comment and reflection, Accounting Forum, 37:1, 1-14, DOI: 10.1016/j.accfor.2012.05.001
Goolsbee, A. and J. Zittrain. (1991). Evaluation the costs and Benefits of Taxing Internet Commerce. University of Chicago, May 20.
Gutierrez, N. (2002). Information Technology in Support of the Tax Administration Function and Taxpayer Assistance. Third Regional Training Workshop in Taxation
Musgrave, R. & Musgrave, P. (2005). Public Finance in Theory and Practice. Tehran, organization for Management and Planning.
PRATAMA, B., NARSA, N., & PRANANJAYA, K. (2022). Tax avoidance and the readability of financial statements: Empirical evidence from Indonesia. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 9(2),
Rezaei Pitenoei, Y., Gholamrezapoor, M., Kazemi, S. P., & Amirniya, N. (2021). Investigating the Moderating Role of Family Ownership on the Relationship Between Corporate Social Responsibility and Tax Avoidance: Testing the Theory of
Socioemotional Wealth and Agency Theory. Financial Accounting Research, 13(1), 45-66. doi: 10.22108/far.2021.125092.1675 Sarraf, F., salehi, A., & Mehrani, S. (2021). Improving and upgrading the tax audit selection model based on taxpayers' risk in
the tax system.. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 10(38), 205-222 Youseefvand, Zabiholah. (2021). Investigating the Effects of Financial Reporting Readability on Tax Evasion and accrual quality.
JOURNAL OF ACCOUNTING AND AUDITING STUDIES, 10 (39 ), 111-126. SID. https://sid.ir/paper/959878/en Ross, M. L. (2004). What do we know about natural resources and civil war?. Journal of peace research. VOL. 41, NO. 3, Pp. 337-356. Yousofvand, Davood, MOHAMMADI, MOHAMAD, &
Journal of Accounting and Corporate Governance Researches
Vol. 2, No. 6, Winter 2024 (97-112)
Paper type: Research Article
(Selected article of the 3rd International and 21st National Accounting Conference of Iran)
Examining the Effect of Financial Risk on the Relationship between Social Responsibility and Tax Non-Compliance
Parviz Piri1*, Nashmil Esmaeili2
Received: 2023/10/22 Accepted: 2023/12/26
Abstract Taxes are one of the important sources of government revenue, which in addition to providing the financial resources that the government needs, leads to a better distribution of income and wealth. The composition of tax revenues as well as the share of taxes from the total public revenues differs from one country to another due to economic, cultural and historical conditions. Tax non-compliance causes the tax revenues of countries to always be lower than what is estimated; therefore, this issue, the factors affecting it and its results create problems and worries in the society. The society wants to know whether companies and individuals pay their fair share of taxes on the social costs that are spent on them. Also, an important issue for society is how effective the financial risk of companies can be in tax avoidance. Based on this, the present research examined the effect of financial risk on the relationship between social responsibility and tax non-compliance. In order to carry out this research, a sample of 140 companies admitted to the Tehran Stock Exchange during 2012-2021 was selected and the hypotheses were tested using multivariable regression model and GLS method. The results of the first hypothesis test showed that if the social responsibility of companies is high, it will lead to the reduction of tax non-compliance of companies since it considers a wider range of interests of the stakeholders. Moreover, the financial risk of companies has an effect on the relationship between social responsibility and tax non-compliance, in other words, if the financial risk of companies is low, and the credit rating of the company is high, the effect of social responsibility on tax non-compliance will be great and will be for the interests of the stakeholders.
Keywords: Financial risk of companies, Social responsibility, Tax non-compliance.
|
[1] . Associate Prof, Accounting Department, Faculty of Economics and Management, Urmia University, Urmia, Iran.
*Corresponding Author: P.piri@urmia.ac.ir
[2] . Ph.D. Candidate in Accounting, Faculty of Economics and Management, Urmia University, Urmia, Iran.
نوع مقاله: پژوهشی
(مقاله منتخب سومین همایش بینالمللی و بیست و یکمین همایش ملی حسابداری ایران)
بررسی اثر مخاطره مالی بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی
تاریخ دریافت: 30/07/1402 تاریخ پذیرش: 05/10/1402
چکیده ماليات یکی از منابع مهم درآمدی دولت است که علاوه بر تأمين منابع مالی که دولت به آن نياز دارد، منجربه توزیع بهتر درآمد و ثروت میشود. ترکيب درآمدهای مالياتی و نيز سهم ماليات از کل درآمدهای عمومی به دليل شرایط اقتصادی، فرهنگی و تاریخی در یک کشور نسبت به کشور دیگر متفاوت است. عدم تمکین مالیات باعث میشود درآمدهای مالياتی کشورها همواره از آنچه برآورد شده است، کمتر باشد؛ بنابراین این موضوع و عوامل مؤثر بر آن و نتایج حاصل از آن، مسئله و نگرانی در جامعه ایجاد میکند. جامعه علاقه‌مند است بداند آیا شرکتها و افراد، ماليات عادلانه خود را دربرابر هزینه‌های اجتماعی که برایشان صرف میشود، پرداخت می‌کنند همچنین موضوع مهم که می‌تواند برای جامعه بااهمیت باشد این است که مخاطره مالی شرکتها چقدر می‌تواند در اجتناب از مالیات موثر باشد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی اثر مخاطره مالی بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی می‌باشد. بهمنظور اجرای این پژوهش نمونه‌ای متشکل از 140 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1391-1400 انتخاب شده است و فرضیهها با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و روش GLS آزمون شدند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول نشان دهنده این است هرچه مسئولیتپذیری اجتماعی شرکتها بالاتر باشد با توجه به اینکه طیف منافع ذینفعان وسیعتری را درنظر میگیرد، منجر به کاهش عدم تمکین مالیاتی شرکتها میشود. همچنین مخاطره مالی شرکتها نیز بر رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی تاثیرگذار است به عبارتی هرچه مخاطره مالی شرکتها کمتر باشد و به عبارتی شرکت از رتبه اعتباری بالاتری برخوردار باشد منجر به تاثیرگذاری بیشتر مسئولیت پذیری اجتماعی بر عدم تمکین مالیاتی میگردد و در جهت منافع ذی نفعان حرکت خواهد کرد.
واژههای کلیدی: مخاطره مالی شرکتها، مسئولیت پذیری اجتماعی، عدم تمکین مالیاتی.
|
[1] . دانشیار گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران. * (نویسنده مسئول): P.piri@urmia.ac.ir
[2] . دانشجوی دکتری حسابداری، دانشکده اقتصاد ومدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
مقدمه
به منظور کسب درآمد برای دولتها، بخشی از سود فعالیتهای اقتصادی تحت عنوان مالیات از واحدهای مختلف دریافت میگردد. مالیات به عنوان یکی از منابع مهم درآمدی دولت، می‌تواند با اثرگذاری بر متغیرهای کلان اقتصادی شامل؛ تولید، تورم، بی کاری و تراز پرداخت‌ها، نقش مهمی در سیاستگذاریهای مالی ایفا نماید به همین دلیل بررسی مالیات از جهات مختلف از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است (راس، 2004). عدم تمکین مالیاتی به فعالیتهایی گفته میشود که توسط افراد و یا شرکتها جهت کاهش پرداخت مالیات (کمتر از واقع نشان دادن درآمدها، فروش یا دارایی و یا از طریق بیشتر از واقع نشان دادن کسورات و معافیتها از پرداخت مالیات) صورت میگیرد (آلم، 2005). بر مبنای تعریف تانزی (1980) عدم تمکین مالیاتی هر گونه عمل غیرقانونی برای نپرداختن یا کم پرداختن مالیات بهحساب میآید. عدم تمکین مالیاتی توانایی دولت را در جمعآوری مالیات و رفع نیازهای بودجهای کاهش داده و از طریق کاهش درآمدهای مالیاتی، توزیع بار مالیاتی را تحت تاثیر قرار میدهد و از طریق محدود کردن گزینههای در دسترس دولت، سیاست مالی را با مشکل روبهرو مینماید. عدم تمکین مالیاتی منجر به افزایش تحریفهای مالیاتی شده و با بزرگتر نمودن اقتصاد سیاه، منابع را به سمت فعالیتهای غیرتولیدی سوق داده، بنابراین مانعی برای رشد اقتصادی محسوب میشود ( اسلمورد، 2007).
لازم به ذکر است امروزه جایگاه واحد تجاری در جامعه دچار تغییرات اساسی شده است و انتظار از واحد تجاری این است که علاوه بر افزایش سود سهامداران، نسبت به اجتماع نیز پاسخگو باشند به عبارتی واحد تجاری با اجتماع دارای یک رابطه دوطرفه است. با توجه به اینکه مالیات یکی از منابع مهم درآمدی دولت است، یکی از چالش‌ها این است که آیا واحد تجاری مالیات عادلانه خود را در برابر هزینه‌های اجتماعی پرداخت میکند؟ و موضوعی که برای سهامداران از اهمیت بالایی برخوردار است این است که آیا مدیریت شرکت که در پرداخت مالیات دولت را فریب داده، در سایه سیاستهای مدیریتی آنها را نیز فریب داده است؟
هوزینوف و کْالم (2014) در موضوع بررسی ارتباط عدم تمکین مالياتی، مدیریت ماليات و مسئوليت‌پذیری اجتماعی شرکتها به این نتیجه رسیدند آثار متقابل انتظارات اجتماعی با دستمزد مدیریت ماليات بر نرخ مؤثر مالياتی نقدی و مبتنی بر استانداردهای حسابداری، اثر مثبتی م معناداری دارد؛ درحالی‌که اثر متقابل اقتدار حاکميت شرکتی و تنوع بخشی با دستمزدهای مدیریت ماليات با نرخ مؤثر ماليات نقدی، اثر منفی دارد. از طرف دیگر باباجانی و عبدی (1389) رابطه بين حاکميت شرکتی و سود مشمول ماليات را آزمون کردند. نتایج پژوهش نشان داد بين ميانگين درصد اختلاف سود مشمول ماليات ابرازی و قطعی در گروه شرکت‌هایی که سازوکار حاکميت شرکتی دارند با گروه شرکت‌هایی که سازوکارهای حاکميت شرکتی ندارند، تفاوت معناداری وجود نداشت. این در حالی است که در هر یک از گروه شرکتها درصد اختلاف بين سود مشمول ماليات ابرازی و قطعی، معنادار بوده استاینجا اهمیت مسئولیتپذیری اجتماعی شرکت هم برای خود و هم برای اجتماع از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود (حساس یگانه و همکاران، 1398). بنابراین براساس پژوهشی که توسط حساس یگانه و همکاران (1398) انجام گرفته، مسئولیتپذیری اجتماعی بر میزان عدم تمکین مالیاتی اثرگذار است.
از طرفی یکی دیگر از دغدغهها و عوامل موثر بر عدم تمکین مالیاتی، مخاطره مالی می‌باشد. درصورت وجود مخاطره مالی بالا، ممکن است شرکتها اقدام به عدم پرداخت مالیات و به عبارتی فرار مالیاتی نمایند (صراف و همکاران، 1400). همانطور که در پژوهش صراف و همکاران (1400) نشان داده شد، میتوان از طریق نسبت‌های مالی مربوط به مخاطره مالی، عدم تمکین مالیاتی را پیشبینی کرد.
براساس مطالب مطرح شده، با توجه به رابطه منفی مسئولیتپذیری اجتماعی و رابطه مثبت ریسک اعتباری شرکت با فرار مالیاتی، میتوان انتظار داشت ریسک اعتباری بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و فرار مالیاتی اثرگذار باشد. به عبارتی سوال اصلی پژوهش این است که آیا مخاطره مالی شرکت بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی تاثیر گذار است یا خیر؟
نوآوري پژوهش حاضر نسبت به پژوهش مذكور اين است که اکثراً به بررسی تاثیر مسئولیتپذیری اجتماعی بر عدم تمکین مالیاتی و تاثیرمخاطره مالی (ریسک) بر عدم تمکین مالیاتی پرداخته‌اند اما با توجه به تاثیر متفاوت این دو متغیر بر عدم تمکین مالیاتی، در منابع داخلی هیچ پژوهشی در خصوص تاثیر تعدیلگری مخاطره مالی (ریسک) شرکت بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی صورت نگرفته است. در ادامه، ابتدا مباني نظري و پيشينه پژوهش، بيـان و فرضـيه‌هـاي پژوهش تدوين شده است. سپس روش پژوهش شامل مدل‌های پژوهش و جامعه و نمونه آماري ارائه گرديده و در ادامـه يافته‌های پژوهش شامل نتايج آمار توصيفي و آزمون فرضيه‌ها بيان شده است. بخش پاياني نيز به نتيجـه‌گيـری و ارائـه پيشنهادها اختصاص داده شده است.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
ماليات به عنوان يک نوع هزينه اجتماعي است که آحاد يک ملت جهت برخورداری از امکانات و منابع يک کشور به پرداخت آن هستند تا توانائي جايگزيني اين منابع فراهم گردد. به عبارتی ماليات انتقال بخشي از درآمدهاي جامعه يا بخشي از سود فعاليت‌هاي اقتصادي به دولت است به این دلیل که ابزار و امکانات دستيابي به درآمد و سودها را دولت ایجاد نموده است. دولتها براي جبران هزينههاي خدماتي که به شهروندان انجام ميدهند اقدام به اخذ مالیات مینمایند. ماليات ريشه تاريخى عميقى داشته و عمر آن با پيدايش نخستين حکومتها و سازمانهاى مديريت اجتماعى همراه بوده است. دريافت ماليات از جامعه امرى طبيعى بوده و براساس سياست مالى انجام میپذیرد به صورتی که در برخی از کشورهاى صنعتى جهان 90 تا 98 درصد بودجه عمومى از طريق مالياتها تامين مىشود و مردم نيز هيچگونه واکنش منفى در برابر آن بروز نمىدهند. براي پرداخت ماليات دو نگرش وجود دارد، در نگرش اول روي دو اصل شامل داوطلبانه بودن ماليات و مشروط بودن آن به استفاده افراد از خدمات دولتي تاکید میشود. در نگرش دوم بیشتر تاکید بر اصول اجباري بودن و بلاشرط بودن مالیات است. امروزه نگرش مطرح جهت اخذ، نگرش اجباري و بلاشرط بودن آن ميباشد. به این دلیل که با پرداخت ماليات بخش قابل توجهي از ثروت اشخاص به دولتها انتقال داده میشود، فعاليتهايي جهت تعديل اين انتقال منابع از طرف مالکان درخواست و توسط مديريت واحدهاي تجاري اجرا میشود. در فرار مالياتي براي تعديل هزينه ماليات متعلقه، اقداماتي از طريق فرآيندهای غيرقانوني و غير قابل توجيه انجام میشود درحالی که اجتناب مالياتي از طريق قوانين و معافيتهاي مصوب مراکز قانوني، در واحدهاي تجاري انجام ميشود تا ماليات کمتري پرداخت گردد (دسای و دارماپالا1، 2010).
پراتما و همکاران2 (2022)، در مطالعهای به تجزیه و تحلیل سطح خطر در جرم فرار مالیاتی از دیدگاه قضایی در اکوادور پرداخته‌اند. در حال حاضر، فرار مالیاتی جرمی است که در اکثر کشورها توسط قانون مجازات می شود. وقوع این نوع رویدادها دولتها را از داشتن درآمد از محل مالیات و عوارض برنامه‌های اجتماعی، زیست محیطی و سرمایه گذاری محروم میکند. در مورد اکوادور، این کشور در رویارویی خود نقاط قوتی را نشان می دهد که به استراتژی ها و اقداماتی برای ریشه کن کردن یا حداقل کاهش آنها تبدیل می شود. به همین دلیل، تحقیق حاضر با هدف کلی، از منظر قضایی، سطح خطر جرم فرار مالیاتی در سازمان‌های اکوادوری پرداخته است. برای تحقق آن، از روشهای تصمیم‌گیری چند معیاره برای تشخیص آثار و علل این پدیده‌ها و تعیین وزن با توجه به میزان اهمیت آنها در نظام‌های مالیاتی استفاده شده است. متعاقباً و با همین رویکرد، میزان ریسک انواع شرکتها تعیین شد که نتایج نشان داد ریسک در شرکتهای کوچک و متوسط بالاتر است پس در نتیجه فرار مالیاتی در شرکتهای کوچک و متوسط بیشتر است.
عابد، دمک3 (2022)، در مطالعهای به بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت و اجتناب مالیاتی: مورد شرکت های فرانسوی پرداخته‌اند. هدف این مقاله روشن کردن تأثیر اجتناب مالیاتی بر عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت است. همچنین بررسی شده است که آیا کیفیت حسابرسی بر شیوه‌های اجتناب مالیاتی توسط عملکرد مسئولیتپذیری اجتماعی تأثیر می‌گذارد یا خیر. نتایج نشان داد که شرکت‌هایی که نمرات CSR بالایی دارند، به احتمال بیشتری اجتناب از مالیات ندارند. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که شرکت‌هایی که توسط حسابرسان با کیفیت بالا حسابرسی میشوند، به احتمال زیاد در CSR برای پوشش در برابر پیامدهای بالقوه شیوه‌های اجتناب از مالیات استفاده کرده است.
مونته نگرو4 (2021)، در مطالعهای به بررسی فرار مالیاتی، مسئولیت اجتماعی شرکتی و حکمرانی ملی: یک مطالعه در سطح کشور پرداخته‌اند. نتایج نشان داد کیفیت حکمرانی ملی به طور معنادار و منفی با فرار مالیاتی ارتباط دارد. همچنین حمایت قابل توجهی از اثر میانجی حاکمیت ملی بر ارتباط بین CSR و فرار مالیاتی یافت شده است: در کشورهایی با حکمرانی ملی ضعیف، CSR و حکمرانی در سطح کشور جایگزین می شوند. در کشورهایی با حاکمیت ملی قوی، به نظر می رسد گزارش CSR (به ویژه، افشای محیطی) به عنوان یک ابزار جبرانی برای شرکت ها برای کاهش خطر اعتبار و نگرانی عمومی ناشی از فعالیت های فرار مالیاتی استفاده می شود. یافته‌ها از لحاظ نظری و عملی مرتبط هستند زیرا نه تنها بر اهمیت حکمرانی ملی در کاهش فرار مالیاتی بلکه بر ارتباط اثر میانجی حاکمیت ملی بر رابطه بین CSR و فرار مالیاتی تأکید می‌کنند. شواهد نشان می دهد که سیاست گذاران در کشورهای دارای حاکمیت ملی قوی به طراحی مقررات جدید قوی ضد اجتناب مالیاتی نیاز دارند.
گورک5 (2019)، در مطالعهای به بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت و عدم تمکین مالیاتی پرداخته‌اند. این تحقیق به طور نظری رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) و اجتناب مالیاتی یک شرکت انحصاری رابررسی کردهاند. نتایج نشان داده است شرکت سود و هدف CSR را که به بازده و سهم شرکت در تأمین منافع عمومی، یعنی پرداخت مالیات بستگی دارد، به حداکثر می‌رساند. مهم تر کردن یک عنصر CSR باعث می شود عدم تمکین مالیاتی را کاهش دهد. از این رو، به طور همزمان یک رابطه جایگزین و مکمل بین CSR و عدم تمکین مالیاتی قابل مشاهده است. بنابراین، استفاده از شاخص های ترکیبی CSR از شناسایی تجربی این پیوند جلوگیری می کند. علاوه بر این، اگر عدم تمکین مالیاتی کاهش یابد، فعالیت های CSR افزایش خواهد یافت. در نتیجه، ارتباط کلی بین CSR و اجتناب مالیاتی از لحاظ نظری مبهم است.
هاسلدینیا، موریس (2013)، در مطالعهای به بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت و عدم تمکین مالیاتی: یک نظر و بازتاب پرداخته‌اند. این ارتباط در این تحقیق غیر از روش های تجربی به صورت چارچوب مفهومی نیز تایید شده است.
خرم آبادی و همکاران (1401)، در مطالعه ای به بررسی نقش کیفیت حاکمیت شرکتی بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکتها و اجتناب مالیاتی پرداخته‌اند. جامعه آماری پژوهش شامل شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی ۱۳۹۸-۱۳۹۳ می باشد که با استفاده از روش حذف سیستماتیک، تعداد ۱۲۷ شرکت به عنوان نمونه آماری تعیین گردید. برای آزمون فرضیههای پژوهش، از روش رگرسیون چند متغیره با استفاده از داده های ترکیبی استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از این است که بین عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت و اجتناب مالیاتی ارتباط منفی و معناداری وجود دارد. همچنین کیفیت حاکمیت شرکتی نقش میانجی در رابطه بین عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت و اجتناب مالیاتی دارد.
صراف و همکاران (1399)، در مطالعهای به بررسی بهبود و ارتقاء مدل انتخاب حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک مؤدیان در نظام مالیاتی پرداخته‌اند. بر اساس این پژوهش برای تعیین نمونه آماری، از روش حذف سیستماتیک استفاده شده است و در نهایت نمونه ای شامل 78 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد آزمون قرار گرفت. برای آزمون فرضیه های پژوهش، از تحلیل رگرسیون استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد، پیش بینی اجتناب مالیاتی شرکتها با استفاده از نسبت های مالی امکان پذیر است.
فغانی ماکرانی و همکاران (1395)، در مطالعهای به بررسی رابطه میان مسئولیت پذیری اجتماعی و ریسک کاهش قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته‌اند. در این پژوهش برای اندازه گیری ریسک کاهش قیمت سهام از مدل هاتن و همکاران (2009)، برای سنجش گزارشگری مسئولیت اجتماعی بهعنوان متغیر مستقل از چک لیست برزگر (1392) و جهت آزمون فرضیه از الگوی رگرسیون لجستیک استفاده شده است. نتایج نشان داد رابطه‌ی معناداری بین گزارشگری مسئولیت اجتماعی و ریسک کاهش قیمت سهام وجود دارد.
رضایی پیته نویی و همکاران (1399)، در مطالعهای به بررسی نقش تعدیلی مالکیت خانوادگی بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و اجتناب مالیاتی: آزمون نظریۀ ثروت اجتماعی - عاطفی و نمایندگی پرداخته‌اند. نتایج پژوهش با توجه به نظریۀ ذینفعان نشان می‌دهند بین مسئولیتپذیری اجتماعی و اجتناب مالیاتی رابطۀ منفی معنادار وجود دارد. همچنین، نتایج نشان دادند مالکیت خانوادگی، مطابق با نظریۀ ثروت اجتماعی-عاطفی و همسویی منافع بین مدیران و مالکان و مسائل نمایندگی کمتر در آن، رابطۀ منفی بین مسئولیتپذیری اجتماعی و اجتناب مالیاتی شرکتها را تشدید میکند. نتایج آزمون تحلیل حساسیت نیز نشان دادند استفاده از معیار جایگزین برای سنجش اجتناب مالیاتی نیز تأثیری بر نتایج اصلی پژوهش ندارد و نتایج پژوهش از استحکام برخوردار است. پژوهش حاضر، ضمن پاسخگویی به سؤال‌های پژوهش، درصدد درک نقش تعهد اجتماعی در زمینۀ روشهای صرفه‌جویی مالیاتی و همچنین، بررسی نقش تعدیلی مالکیت خانوادگی در این زمینه است. همچنین نتایج، نشان داده است مالکیت خانوادگی چه تأثیری بر رفتار اقتصادی و اخلاقی شرکتها می‌گذارد؛ این موضوع بهعنوان دستاورد علمی می‌تواند اطلاعات سودمندی را در اختیار استفاده‌کنندگان اطلاعات حسابداری قرار دهد.
حساس یگانه و همکاران (1398)، در مطالعهای به بررسی الگویی برای تأثیر ابعاد منتخب مسئولیت اجتماعی شرکت بر اجتناب و فرار مالیاتی پرداخته‌اند. ابزار استفاده شده در این پژوهش، پرسشنامه، اسناد، مدارک و اطلاعات مالی شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونة آماری نيز از 164 شرکت پذیرفته شدۀ بورس در بازۀ زمانی 1395 تا 1383 تشکيل شده است. یافته‌های پژوهش بيانگر تأثير معنی‌دار مسئوليت اجتماعی بر اجتناب و فرار مالياتی است.
فرضیههای پژوهش
با عنایت به مبانی‌نظری مطرح شده فرضیههای پژوهش به شرح زیر صورتبندی میشوند:
فرضیه اول: مسئولیتپذیری اجتماعی عدم تمکین مالیاتی تاثیر معناداری دارد.
فرضیه دوم: مخاطره مالی شرکت بر عدم تمکین مالیاتی تاثیر معناداری دارد.
فرضیه سوم: مخاطره مالی شرکت بر رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی تاثیر معناداری دارد.
روش پژوهش
این پژوهش در دسته پژوهشهای کاربردی با ماهیت توصیفی دستهبندی میشود. همچنین از آنجایی که هدف این پژوهش تاثیر مخاطره مالی شرکت بر رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی است، با توجه به ماهیت و روشی که در این پژوهش استفاده میشود، نوعی پژوهش توصیفی-همبستگی به شمار میرود. اطلاعات این پژوهش مبتنی بر اطلاعات واقعی صورتهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. برای آزمون فرضیهها از مدل رگرسیون چند متغیره و از روش پنل دیتا استفاده شده است. در این پژوهش 140 شرکت عضو بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1391 تا 1401 مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش برای جمعآوری اطلاعات از ارقام و اطلاعات واقعی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و صورتهای مالی شرکتها استفاده شده است. اطلاعات و دادههای موردنیاز جهت تحلیل رابطه بین متغیرهای تحقیق نیز از سامانه کدال با مراجعه به صورتهای مالی حسابرسی شده، یادداشتهای توضیحی و گزارش فعالیت هیأتمدیره، صورتجلسه مجامع، آگهی دعوت به مجامع شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و همچنین نرمافزار رهآورد نوین استفاده شده است. در این پژوهش نمونه آماری با استفاده از روش حذف سیستماتیک و با در نظر گرفتن شرایط زیر انتخاب میشوند:
1) اطلاعات مالی شرکت در دوره مورد مطالعه در دسترس باشد.
2) پایان سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماه باشد و در دوره مورد مطالعه تغییر سال مالی نداده باشد.
3) جزء بانکها و موسسات مالی (شرکتهای سرمایهگذاری واسطه‌گران مالی، شرکتهای هلدینگ و لیزینگ‌ها) نباشد.
4) شرکت تا پایان سال 1390 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد و طی سال‌های 1390-1401 از آن خارج نشده باشد.
برای آزمون فرضیههای پژوهش از مدل رگرسیون چند متغیره و از روش پنل دیتا با استفاده از نرمافزار ایویوز و استاتا استفاده خواهد شد.
با توجه به فرضيه‌های تحقيق متغیرهای مستقل و وابسته اين تحقيق به شرح زير است.
متغير وابسته تحقيق:
عدم تمکین مالیاتی در این پژوهش به عنوان متغیر وابسته درنظر گرفته شده که به شرح ذیل محاسبه میشود (دستگیر و غریبی، 1394):
رابطه (1)
که در رابطه (1):
D % درصد اختلاف سود مشمول مالیات ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی شرکت i در سال t است.
:
سود مشمول مالیات قطعی شرکت i در پایان سال مالی t است.
: 
سود مشمول مالیات ابرازی شرکت i در پایان سال مالی t است.
در نهایت طبق ماده 194 قانون مالیات مستقیم، در صورتی که سود مشمول مالیات قطعی شده با سود مشمول مالیات ابرازی بیش از 15 درصد اختلاف داشته باشد به عنوان عدم تمکین مالیاتی شرکت درنظر گرفته میشود. چنانچه اختلاف کمتر از 15 درصد باشد عدم تمکین مالیاتی رخ نداده است و مقدار آن برابر صفر خواهد بود.
متغير مستقل
مسئولیتپذیری اجتماعی به عنوان متغیر مستقل با توجه به معیارهایی که موسسه آمریکایی معروف به KLD که هر ساله سازمان ها را بر اساس معیارهای اجتماعی و زیست محیطی رتبهبندی می کند، اندازه گیری شده است. مسئولیتپذیری اجتماعی دارای چهار بعد در نظر گرفته شده و هر بعد آن نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود را دارد. در صورت وجود هر نقطه ضعف یا نقطه قوت، عدد یک و در غیراینصورت عدد صفر در نظرگرفته خواهد شد. سپس با تفاضل نقاط قوت از نقاط ضعف مربوطه نمره آن بعد به دست میآید. در آخر با جمع تمام ابعاد مذکور یک نمره کلی برای مسئولیت پذیری اجتماعی بدست خواهد آمد (مشیرا و همکارن 6 ،2011) اطلاعات مربوط با بازخوانی گزارش‌های هيئت مديره شركت‌ها گردآوری شده و در این پژوهش برای معرفي هر يک از ابعاد، از شاخص‌های مسئوليت‌پذيری اجتماعی، مديريت زيست‌محيطی و استاندارد ايمني و بهداشت استفاده شده است. به عبارت ديگر درصورت داشتن هر يک از اين موارد (كه از طريق مطالعه گزارش‌های شركت يا سايت رسمي آن به دست می‌آيد) عدد 1را به خود اختصاص میدهد. که از رابطه (2) به دست آمده است.
ESG1= COMt+ PROt+ EMPt +ENVt رابطه (2)
نمونههایی از نقاط قوت و ضعف ابعاد مسئولیت اجتماعی در نگاره (1) آورده شده است.
نگاره1. نمونه‌های از نقاط ضعف و قوت ابعاد مسئولیت اجتماعی شركت‌ها (میشرا و همكاران، ٢٠١١)
متغیر | نقاط قوت | نقاط ضعف |
مشارکت اجتماعی (COM) | ١- كمك هاي خيريه ٢-كمكهاي نوآورانه (كمك به سازمان هاي غيرانتفاعي و مشاركت در طرح هاي عمومي) | ١- اثر نامطلوب اقتصادي (اثر منفي بر كيفيت زندگي و تعطيلي كارخانه) ٢- عدم تمیکن مالیات |
روابط کاکنان (EMP) | ١- به اشتراك گذاشتن سود نقدي ٢- مزاياي بازنشستگي | ١- ضعف بهداشت و ايمني ٢- كاهش نيروي كار |
محیط زیست (ENV)
| ١- انرژي پاك (استفاده از سوخت هايي با آلايندگي كمتر) ٢- كنترل آلودگي هوا و كاهش گازهاي گلخانه اي | ١- توليد زبالههاي خطرناك ٢-پرداخت جريمه به دليل نقض مقررات مديريت زباله |
ویژگی محصولات (PRO) | ١- كيفيت محصول ٢- ايمني محصول | ١- پرداخت جريمه در مورد ايمني محصول ٢- پرداخت جريمه برای تبليغات منفي |
متغير تعدیلگر
رتبه اعتباری به عنوان نماینده مخاطره مالی شرکت به عنوان متغیر تعدیلگر در این پژوهش استفاده شده است.
رتبهبندی اعتباری، ارزیابی احتمال پرداخت به موقع تعهدات مالی است. براساس نظر سازمان بورس اوراق بهادار، رتبهبندی اعتباری عبارت است از اظهارنظر راجع به احتمال ایفای به موقع تعهدات شخصی حقوقی، ابزار مالی مانند اوراق بهادار یا تعهد مالی خاص دیگر، از طریق بررسی مفصل و نظام مند درخصوص توانایی و تمایل متعهد یا متعهدین مربوطه به ایفای تعهدات خود و اختصاص رتبه اعتباری از پیش تعریف شده.
برای اندازهگیری رتبه اعتباری از مدلی به نام مدل امتیاز بازار نوظهور استفاده شده است. مدل امتیاز بازار نوظهور نخست با استفاده از یک رویکرد ریسک کمی، وضعیت مالی شرکت را بهصورت جامع و بنیادی مرور کرده، سپس براساس ارزیابیهای به عمل آمده از ریسکهای اعتباری خاص در بازار نوظهور، به یک رتبه تعدیل شده نهایی دست مییابد (جعفری و احمدوند، 1394). در این مدل، ابتدا امتیاز بازار نوظهور و مقدار معادل رتبه اعتباری استخراج میگردد. سپس رتبه معادل امتیاز بازار نوظهور براساس سه فاکتور کلیدی تعدیل میگردد این سه فاکتور عبارتند از: (1) آسیبپذیری شرکت در مقابل کاهش ارزش ناشی از نوسانات نرخ ارز (2) میزان امنیت اعتباری صنعت مربوطه (3) توان رقابتی شرکت در صنعت.
امتیاز بازار نوظهور با استفاده از مدل زیر اندازهگیری شده است (آلتمن وهاچکیس، 2005):
(3) | EMS=3.25+6.56 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(4) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(5) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(6) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(7) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
رتبه اعتباری معادل | امتیاز |
| |||||
AAA | 15/8 |
منطقه سلامت مالی | |||||
AA+ | 60/7- 15/8 | ||||||
AA | 30/7 – 60/7 | ||||||
AA- | 00/7 – 30/7 | ||||||
A+ | 85/6- 00/7 | ||||||
A | 65/6 – 85/6 | ||||||
A- | 40/6- 65/6 | ||||||
BBB+ | 25/6- 40/6 | ||||||
BBB | 85/5- 25/6 | ||||||
BBB- | 65/5- 85/5 |
منطقه تردید | |||||
BB+ | 25/5- 65/5 | ||||||
BB | 95/4- 25/5 | ||||||
BB- | 75/4- 95/4 | ||||||
B+ | 50/4- 75/4 | ||||||
B | 15/4- 50/4 | ||||||
B- | 75/3- 15/4 |
منطقه درماندگی مالی | |||||
CCC+ | 20/3- 75/3 | ||||||
CCC | 50/2- 20/3 | ||||||
CCC- | 75/1- 50/2 | ||||||
D | | ||||||
صنعت | میانگین رتبه امنیت اعتباری | صنعت | میانگین رتبه امنیت اعتباری |
مخابرات | A+ | انرژی | A- |
سرمایهگذاریها | A+ | محصولات کاغذی | BBB |
استخراج نفت و گاز | A+ | بیمه و بازنشستگی | BBB |
دستگاههای برقی | A+ | رایانه | BBB |
حمل و نقل | A+ | وسایل ارتباطی | BB+ |
مواد غذایی | A | قطعات خودرو | BB+ |
قند و شکر | A | منسوجات | BB+ |
محصولات دارویی | A | هتل و رستوران | BB |
بانکها | A- | انبوه سازی | BB |
چند رشتهای صنعتی | A- | سیمان | BB |
لیزینگ | A- | کانههای فلزی | BB |
خودرو | A- | کانههای غیر فلزی | BB |
محصولات شیمیایی | A- | کاشی و سرامیک | BB |
فرآوردههای نفتی | A- | فلزات اساسی | B+ |
برگرفته از: آلتمن و هاچکیس (2005)
مرحله سوم – تعدیل رتبه اعتباری معادل براساس توان رقابتی:
در این مرحله به توان رقابتی شرکت توجه شده و بسته به پاسخ این سوال که آیا شرکت در صنعت خود غالب و برجسته بوده یا از نظر اندازه، نفوذ سیاسی و کیفیت مدیریت یک قدرت داخلی محسوب میشود یا خیر، رتبه اعتباری مرتبه دوم یک درجه تغییر میکند. همچنین ممکن است توان رقابتی شرکت خنثی باشد که در این صورت تغییری در رتبه اعتباری آن اعمال نمیگردد.
پس از طی مراحل فوق، رتبه اعتباری تعدیل شده نهایی بهدست میآید که به عنوان متغییر وابسته وارد مدل پژوهش خواهد شد.
رتبههای اعتباری که براساس طبقات (AAA، AA و...) گزارش میشوند از نوع متغیرهای ترتیبی گسسته هستند و میتوان آنها را بهعنوان برآمد یک مقیاس پیوسته تحت عنوان «توان بازپرداخت تعهدات بدهی» در نظر گرفت. برخی پژوهشگران بهمنظور استفاده از اطلاعات در رگرسیونهای رتبهبندی، رتبهاعتباری بهدست آمده را برحسب مقادیر عددی بیان کردهاند. تبدیل بین رتبهاعتباری منتشر شده توسط موسسات مختلف توازن برقرار میکند. در برخی مطالعات امتیازات تخصیص یافته به رتبه اعتباری را به هفت طبقه تقسیمبندی کردهاند (مارسیا و همکاران، 2014). در این پژوهش نیز از این طبقهبندی استفاده شده است.
نگاره4. امتیاز تخصیص یافته به رتبههای اعتباری
امتیاز | رتبه اعتباری |
|
7 | AAA |
سطح سرمایهگذاری خوب (منطقه سلامت مالی) |
6 | AA+ | |
6 | AA | |
6 | AA- | |
5 | A+ | |
5 | A | |
5 | A- | |
4 | BBB+ | |
4 | BBB | |
4 | BBB- | |
3 | BB+ |
سطح سرمایهگذاری پایین (منطقه تردید) |
3 | BB | |
3 | BB- | |
2 | B+ | |
2 | B | |
2 | B- | |
1 | CCC+ | سطح سوداگرانه(بنجل) (منطقه درماندگی مالی) |
1 | CCC | |
1 | CCC- | |
1 | D |
برگرفته از اشباسکیف و همکاران (2006)
در این پژوهش رگرسیون مورد استفاده برای بررسی رابطه مسئولیت پذیری اجتماعی و فرار مالیاتی به شرح ذیل می‌باشد:
C
مرحله 2- برای برای اثبات اینکه ریسک شرکت بر رابطه مسئولیت پذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی دارای اثر تعدیلگری است حاصل ضرب مسئولیت پذیری اجتماعی و ریسک شرکت وارد مدل میشود:
b |
c |
یافته‌های پژوهش
در این فصل ابتدا آمار توصیفی متغیرهای پژوهش ارائه شده، سپس به ترتیب ضرایب همبستگی، آزمون فرضیهها، تحلیل حساسیت و در پایان این فصل نیز خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش ارائه شده است.
برای بررسی مشخصات عمومی و پایهای متغیرها جهت برآورد و تخمین مدلها و بررسی آنها از آمار توصیفی مربوط به متغیرها استفاده میشود.
انحراف معیار نیز عددی است که نشاندهنده نحوه پراکندگی دادههای اطراف مقدار میانگین همان دادهها است. در بین متغیرهای پژوهش مدیریت اهرم مالی کمترین انحراف معیار و عدم تمکین مالیاتی بیشترین انحراف معیار را دارد لذا اهرم مالی متمرکزتر بوده و از دقت بیشتری برخوردار است. استفاده دیگر از آمار توصیفی قضاوت در مورد نرمال یا غیرنرمال بودن دادههاست برای این منظور از آزمون جارک برا استفاده شده است. همانطور که درنگاره (5) مشاهده میشود سطح معناداری تمام متغیرها کمتر از 5 درصد میباشند بنابراین فرض صفر آزمون مبنی بر نرمال بودن دادهها در سطح اطمینان 95 درصد رد میشود و میتوان گفت این متغیرها دارای توزیع نرمال نمیباشند (به منظور کاهش تأثیر دادههای پرت، دادهها در سطح 2 درصد وینسورایز7 شدهاند).
نام متغیر | عنوان متغیر | حداقل | حداکثر | میانه | میانگین | انحراف معیار | احتمال جارک برا |
فرار مالیاتی | Tax | 000/0 | 5/15 | 000/0 | 747/0 | 58/2 | 000/0 |
ریسک اعتباری | CREDIT | 1 | 7 | 4 | 73/3 | 90/1 | 000/0 |
مسئولیت پذیری اجتماعی | M | 0 | 4 | 2 | 83/1 | 13/1 | 000/0 |
رشد شرکت | Growth | 47/0- | 38/3 | 285/0 | 376/0 | 53/0 | 000/0 |
اندازه شرکت | size | 00/11 | 801/14 | 326/12 | 642/12 | 01/1 | 000/0 |
اهرم مالی | Lev | 14/0 | 078/1 | 560/0 | 57/0 | 22/0 | 000/0 |
قبل از تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها، پایایی متغیرها را مورد بررسی قرار میدهیم. پایایی متغیرها به این معنی است که میانگین، واریانس و کواریانس متغیرهای پژوهش بین سال‌های مختلف ثابت بوده است در نتیجه استفاده از این متغیرها در مدل باعث بهوجود آمدن رگرسیون کاذب نمیشود. برای بررسی پایایی متغیرها، از بین انواع آزمون ریشه واحد از نوع آزمونهای لوین، لین و چو (2002)، ایم پسران و شین (2003) و ADF فیشر (1999)، استفاده شده است. نتایج آزمونها در نگاره (6) ارائه شده است. با توجه به اینکه سطح معناداری حداقل دو مورد از این آزمونها در سطح اطمینان 95 درصد برای متغیرها به استثنای فرار مالیاتی و اهرم مالی بیشتر از 5 درصد می‌باشد فرض صفر مبنی بر نامانا بودن متغیرها رد نمیشود به عبارت دیگر میتوان گفت کلیه متغیرها به استثنای فرار مالیاتی و اهرم مالی ، طی دوره پژوهش نامانا هستند.
نگاره6. نتایج آزمونهای ریشه واحد
آزمون | لوین، لین و چو | ایم، پسران و شین | ADF فیشر | |||
متغیر | ضریب | احتمال | ضریب | احتمال | ضریب | احتمال |
فرار مالیاتی | 19/29- | 000/0 | 8/4- | 000/0 | 720/260 | 000/0 |
مسئولیت پذیری اجتماعی | 049/0- | 4805/0 | 6/1- | 000/0 | 772/85 | 1648/0 |
رتبه اعتباری | 86/2- | 0021/0 | 28/0- | 391/0 | 867/204 | 163/0 |
اهرم مالی | 283/5- | 000/0 | 38/0 | 3517/0 | 982/248 | 008/0 |
رشد شرکت | 57/4- | 000/0 | 48/1- | 069/0 | 431/233 | 043/0 |
اندازه شرکت | 40/16- | 000/0 | 42/2- | 0077/0 | 107/226 | 083/0 |
با توجه به نامانا بودن متغیرها به استثناء فرار مالیاتی و اهرم مالی، بهمنظور جلوگیری از بروز نتایج کاذب به بررسی رابطه بلندمدت بین متغیرها میپردازیم. با توجه به نتایج آزمون کائو مندرج در نگاره(7)، بین متغیرها رابطه بلندمدت وجود دارد.
آزمون | آماره | احتمال آماره |
کائو | 8/6- | 000/0 |
رابطه‌ی همبستگی بین متغیرهای پژوهش در نگاره (8) ارائه شده است. تحلیل همبستگی ابزاری آماری برای تعیین رابطه یک متغیر کمی با متغیر کمی دیگر است. ضرایب همبستگی بین -1 تا +1 تغییر می‌کنند و رابطه بین دو متغیر می‌تواند مثبت یا منفی باشد. با توجه به اینکه تمامی متغیرها دارای توزیع غیرنرمال هستند، برای بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل از همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. بیشترین همبستگی بین رتبه اعتباری و اهرم مالی وجود دارد و میتوان گفت هیچ همخطی جدی بین متغیرهای مستقل وجود ندارد. همانطور که مشاهده میشود رابطه بین عدم تمکین مالیاتی با همه متغیرها به استثنای اهرم مالی، منفی می‌باشد. براساس این نتایج میتوان پیشبینی کرد که مسئولیتپذیری اجتماعی و مخاطره مالی شرکت دارای اثر منفی بر عدم تمکین مالیاتی است.
عدم تمکین مالیاتی | اندازه شرکت | مسئولیت پذیری اجتماعی | اهرم مالی | رشد شرکت | رتبه اعتباری | متغیرهای پژوهش |
|
|
|
|
| 1 | رتبه اعتباری |
|
|
|
| 1 | 274/0 | رشد شرکت |
|
|
| 1 | 19/0- | 653/0- | اهرم مالی |
|
| 1 | 046/0 | 04/0 | 03/0- | مسئولیت پذیری اجتماعی |
| 1 | 27/0 | 15/0- | 28/0 | 23/0 | اندازه شرکت |
1 | 105/0- | 099/0- | 087/0 | 09/0- | 07/0- | عدم تمکین مالیاتی |
بررسی نوع الگوی دادههای ترکیبی
با توجه به آنچه در فصل سوم مطرح شد، دادههای این پژوهش از نوع ترکیبی می‌باشد که در این نوع دادهها از آزمون بروش پاگان بهمنظور انتخاب بین روش دادههای تابلویی و تلفیقی استفاده شده است. در صورت تأیید این آزمون استفاده از روش تلفیقی و در صورت رد فرض صفر، استفاده از روش تابلویی برای تخمین نهایی مدل مناسب است. با توجه به اینکه روش تابلویی خود با استفاده از دو مدل اثرات ثابت و اثرات تصادفی می‌تواند انجام گیرد، چنانچه نتایج آزمون بروش پاگان استفاده از روش تابلویی را تأیید نماید برای تعیین اینکه از کدام مدل استفاده شود، باید از آزمون هاسمن استفاده نمود. در آزمون هاسمن اگر احتمال آزمون کمتر از 5% باشد از مدل اثرات ثابت و اگر احتمال آزمون بیشتر از 5% باشد از مدل اثرات تصادفی برای تخمین مدل استفاده میشود. نتایج این دو آزمون در خصوص مدل‌های این پژوهش به شرح نگاره (9) می‌باشد.
نگاره9. نتایج آزمون بروش پاگان و هاسمن
آزمون بروش پاگان | آزمونهاسمن | ||||||
مقدار آماره | احتمال آماره | نتیجه آزمون | مقدار آماره | احتمال آماره | نتیجه آزمون | ||
108/72 | 000/0 | پانلی | 692/5 | 458/0 | اثرات تصادفی | ||
با توجه به نتایج مندرج در نگاره (9)، احتمال آماره آزمون بروش پاگان کمتر از 5% است بنابراین فرض صفر این آزمون مبنی بر تلفیقی بودن دادههای پژوهش رد میشود. برای تشخیص استفاده از اثرات ثابت یا تصادفی به بررسی احتمال آماره آزمون هاسمن میپردازیم. با توجه به نتایج، به استثنای فرضیه سوم، سایر فرضیهها احتمال آماره آزمون هاسمن از 5% بیشتر است لذا فرض صفر آزمون هاسمن مبنی بر مناسب بودن اثرات تصادفی رد نمیشود و برای برآورد مدل استفاده از مدل اثرات تصادفی پذیرفته میشود.
آزمون ناهمسانی واریانس و خود همبستگی
قبل از آزمون نهایی فرضیههای پژوهش، نیاز به بررسی ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی مدل‌های طراحی شده است. برای بررسی ناهمسانی واریانس مدل اثرات تصادفی از آزمون LR استفاده شده است. فرض صفر این آزمون عدم وجود ناهمسانی واریانس می‌باشد که با توجه به نتایج مندرج در نگاره (10) فرض صفر رد شده و مدل دارای ناهمسانی واریانس میباشند. برای بررسی وجود خودهمبستگی از دوربین واتسون استفاده شده است و با توجه به اینکه دوربین واتسون بین 1.5 الی 2.5 قرار دارد مشکل خودهمبستگی در مدل وجود ندارد.
نگاره10. نتایج آزمون ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی
آزمون LR |
|
| ||
مقدار آماره | احتمال آماره | نتیجه آزمون | مقدار آماره | نتیجه آزمون |
04/12633- | 000/1 | ناهمسانی وجود ندارد | 741/1 | خودهمبستگی وجود ندارد |
براساس نتایج آزمون LR، به دلیل نبود مشکل ناهمسانی واریانس و مششکل خودهمبستگی برای تخمین نهایی مدل روش حداقل مربعات معمولی برای آزمون فرضیهها استفاده شده است.
نتایج آزمون فرضیههای پژوهش
فرضیه اول: مسئولیت پذیری اجتماعی بر عدم تمکین مالیاتی تاثیر معنادار دارد.
فرضیه دوم: مخاطره مالی شرکت بر عدم تمکین مالیاتی تاثیر معنادار دارد.
فرضیه سوم: مخاطره مالی شرکت بر رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و بر عدم تمکین مالیاتی اثر تعدیلگری دارد.
فرضیه اول پژوهش بیان میکند در صورت ثابت بودن سایر عوامل، هرچه مسئولیت پذیری اجتماعی قویتر باشد عدم تمکین مالیاتی کمتر خواهد بود. با توجه به نتایج مندرج در نگاره (11) ضریب برآورد شده برای مسئولیت پذیری اجتماعی 0.323- می‌باشد که نشاندهنده رابطه منفی بین مسئولیت پذیری اجتماعی و بر عدم تمکین مالیاتی است و با توجه به اینکه احتمال آماره آن از 5% کمتر است فرضیه اول پژوهش رد نمیشود به عبارتی مسئولیت پذیری اجتماعی منجر به کاهش عدم تمکین مالیاتی میشود.
فرضیه دوم پژوهش بیان میکند در صورت ثابت بودن سایر عوامل، هرچه رتبه اعتباری شرکت بالاتر باشد (مخاطره مالی شرکت کمتر باشد) میزان عدم تمکین مالیاتی شرکت کمتر خواهد بود و با توجه به اینکه ضریب به دست امده برای رتبه اعتباری 087/0- نشان دهنده رابطه منفی بین رتبه اعتباری و عدم تمکین مالیاتی است به عبارتی هرچه رتبه اعتباری بالاتر باشد میزان عدم تمکین مالیاتی کمتر خواهد بود اما احتمال آماره این آزمون بیشتر از 5% به دست آمد که نشان دهنده معنادار نبودن این تاثیر از نظر آماری است. بنابراین فرضیه دوم پژوهش رد میشود.
فرضیه سوم پژوهش بیان میکند در صورت ثابت بودن سایر عوامل، مخاطره مالی شرکت بر رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی تاثیر تعدیلگری دارد و با توجه به اینکه احتمال آماره تعدیلگری از 5% کمتر به دست آمده میتوان نتیجه گرفت این تاثیر از نظر آماری معنادار است به عبارتی مخاطره مالی شرکت بر رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و عدم تمکین مالیاتی تاثیر تعدیلگری دارد.
نگاره11. نتایج مدل تاثیر مسئولیت پذیری اجتماعی و مخاطره مالی و
اثر میانجی مسئولیت پذیری اجتماعی بر رابطه بین عدم تمکین مالیاتی و رتبه اعتباری
نام متغیر | نماد | ضریب | خطای استاندارد | آماره z | سطح معناداری |
مسئولیت پذیری اجتماعی | M | 323/0- | 051/0 | 32/6- | 000/0 |
رتبه اعتباری | credit | 087/0- | 21/0 | 386/0- | 70/0 |
مسئولیت پذیری اجتماعی*رتبه اعتباری | T | 37/0 | 007/0 | 86/49 | 000/0 |
اهرم مالی | Lev | 2/0 | 30/0 | 69/0 | 491/0 |
رشد شرکت |
| 017/0 | 084/0 | 22/0 | 83/0 |
اندازه شرکت | Size | 061/0- | 049/0 | 24/1- | 214/0 |
مقدار ثابت |
| 55/1 | 462/0 | 35/3 | 008/0 |
715/0 | Adjusted R-squared | 72/0 | R-squared | ||
741/1 | Durbin-Watson stat | 010/416 | F-statistic | ||
|
| 000/0 | Prob(F-statistic) | ||
[1] Dasay & darmapala
[2] Pratama et all
[3] Abid & Dammak
[4] Montenegro
[5] Goerke
[6] Mishra et al.
[7] . winsorising
سکوی نشر دانش
پیوندهای سایت
مراکز مرتبط
پشتیبانی
صفحات رسمی
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400