سازمان های اداری و تشکیلات دیوان ها در دوره ساسانی
محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ
حسین صالحی
1
,
معصومه قره داغی
2
,
احد عبادی
3
,
سید حسین رئیس السادات
4
1 - گروه تاریخ،واحد شبستر ،دانشگاه آزاد اسلامی،شبستر ، ایران
2 - گروه تاریخ،واحدشبستر،دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر ،ایران(نویسنده مسئول)
3 - گروه معارف اسلامی،واحدتبریز،دانشگاه آزاداسلامی،تبریز،ایران
4 - گروه تاریخ ، دانشگاه بیرجند ،خراسان جنوبی،ایران
کلید واژه: ساسانیان, تشکیلات اداری, دیوان ها, سازمان ها,
چکیده مقاله :
اساس و استخوان بندی همه حکومت ها بر ساختار و سازمان های اداری آن ها استوار است به شکلی که این چهارچوب ها کمک می کند امور گوناگون سر و سامانی بگیرد و بتواند بیشترین بهره وری از امکانات موجود بدست آورد. ساختار اداری ساسانی به واسطه پیشینه تاریخی اش در حکومت های ایلامی، هخامنشی، سلوکی و اشکانی به پختگی لازم رسیده بود و با گذر قرن ها با هرس و ویرایش خود توانسته بود از معایبش بکاهد و کاربری خود را بالا ببرد. دیوان های ساسانی با توجه به شرایط زمانی خود کاردکرد مناسبی داشتند. تقریبا برای هر امری که ضروری به نظر می رسید دیوان یا سازمان مخصوصی وجود داشت تا به رتق و فتق امور جاری بپردازند. سازمان اداری ساسانیان یکی از نقاط قوت این امپراطوری به شمار می آمد. این ساختار ادارای در کنار دیگر عوامل تمدنی، ساسانیان را به عنوان یک نیروی فعال در جهان آن روز حفظ می کرد. این ساختار تا قرن ها بعد مورد استفاده خلفای اسلامی و فرمانروایان حاکم بر ایران قرار می گرفت.
The basis and structure of all governments is based on their administrative structures and organizations in such a way that these frameworks help to organize various affairs and get the maximum efficiency from the existing facilities. Due to its historical background in the Elamite, Achaemenid, Seleucid and Parthian governments, the Sassanid administrative structure had reached the necessary maturity, and with the passage of centuries, it had been able to reduce its disadvantages and increase its utility by pruning and editing. Sassanid diwans had a good function according to their time conditions. For almost every matter that seemed necessary, there was a court or a special organization to deal with current affairs. The Sassanid administrative organization was considered one of the strengths of this empire. This administrative structure, along with other civilizational factors, kept the Sassanids as an active force in the world of that day. This structure was used by the Islamic caliphs and the rulers of Iran until centuries later.
1. . بلعمی.ابوعلی محمد (1341) تاریخنامه طبری. تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران. وزارت فرهنگ.
2. ابن بلخی( ۱۳۶۳) فارس نامه. به اهتمام کای لبستربخ و رینولد آلن نیکسون. تهران. دنیای کتاب.
3. ابن ندیم. محمد بن اسحاق. (۱۳۴۶) الفهرست. ترجمه محمدرضا تجدد. تهران: دنیای کتاب.
4. اصفهانی،حمزه( ۱۳۴۶ ).تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمه جعفر شعار. تهران. بنیاد فرهنگ ایران.
5. اکبری امیر. (۱۳۸۲) تاریخ اجتماعی ایران در عصر ساسانی. بجنورد. دانشگاه آزاد.
6. امام شوشتری. محمدعلی. (1348) ایران گهواره دانش و هنر. تهران. وزارت فرهنگ و هنر
7. امام شوشتری، محمدعلی(1350)تاریخ شهریاری در شاهنشاهی ایران. تهران: وزارت فرهنگ.
8. آخوندی، محمود (۱۳۷۶) آیین دادرسی کیفری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
9. بارتلمه، کریستیان.( ۱۳۳۷ ) زن در حقوق ساسانی. ترجمه ناصرالدین صاحب زمانی. تهران: عطایی
10. بزرگمهر-مارکوس(1372).پندنامه مارکوس قیصریه روم و بزرگمهر حکیم. ترجمه ابوطالب تبریزی. تهران. دنیای کتاب
11. بلاذری، احمد بن یحیی (۱۳۶۴) فتوح البلدان. ترجمه آذرتاش آذرنوش. تهران: صدا وسیما.
12. پرخیده، بوزجمهر( 1365). نخستین موبدان موبد. چیستا. سال سوم. فروردین.
13. پروکوپیوس( ۱۳۸۲) جنگ‌های ایران و روم. ترجمه محمد سعیدی. تهران. علمی و فرهنگی
14. پیرنیا، حسن(1370) ایران باستان. تهران: دنیای کتاب.
15. پیگو لوسکایا، ن.و (۱۳۶۷). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمه عنایت الله. رضا. تهران: علمی و فرهنگی.
16. تاجبخش، احمد(1393) تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام. تهران: یادواره کتاب
17. تحقیقاتی درباره ایناستترانتکسیف، کانستانفین(1384).ساسانیان. ترجمه کاظم کاظم زاده. تهران: علمی و فرهنگی.
18. تفضلی، احمد( ۱۳۸۵) جامعه ساسانی. ترجمه شیرین مختاریان. مهدی باقی. تهران: نی.
19. تنسر (1354).نامه تنسر به گشنسب. به تصحیح مجتبی مینوی تهران: خوارزمی.
20. جاحظ، ابو عثمان(1343) تاج. ترجمه محمد علی خلیلی. تهران: کتابخانه ابن سینا.
21. جهنشیاری، (۱۳۴۸) کتاب الوزرا و الکتاب. ترجمه ابوالفضل طباطبایی. تهران. چاپ تابان.
22. جی، جاماسب(1371) متون پهلوی. ترجمه سعید عریان. تهران: کتابخانه ملی.
23. خدادادیان اردشیر،( ۱۳۷۸) هخامنشیان. تهران: بهدید.
24. دریای. تورج. (۱۳۸۶) شاهنشاهی.ساسانی. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.
25. دینوری، ابو حنیفه(1356) اخبار الطوال. ترجمه محمد مهدوی دامغانی. تهران. نی
26. راوندی، مرتضی(1386) تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نگاه.
27. زرین کوب، عبدالحسین( ۱۳۷۳) تاریخ مردم ایران. تهران: امیر کبیر.
28. سامی، علی( ۱۳۴۲) تمدن ساسانی. شیراز: موسوی.
29. صالحی، کوروش (۱۳۹۷). چنین گفت داریوش. مشهد: ایران آزاد.
30. طبری، محمد بن جریر(1352) الرسل و الملوک. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
31. طبری، محمد بن جریر(1375) الرسل و الملوک. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
32. عروضی سمرقندی(1372) چهار مقاله به اهتمام علامه قزوینی. تهران: دیباجی.
33. فرای، ریچاردک.(۱۳۹۶ ).تاریخ باستانی ایران. ترجمه مسعود رجب نیا .تهران. علمی و فرهنگی.
34. فرخزادان، فریدون؛ امیران، آذرباد (۱۳۸۴) دینکرد سوم. ترجمه فریدون فضیلت. تهران: مهر آیین.
35. فردوسی، ابوالقاسم(1381) شاهنامه. تصحیح ژول مل. تهران: بهزاد.
36. کریستن سن، آرتور(1384) ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر.
37. کریستن سن، آرتور(1386) وضع ملت، دولت و دربار در دوره ساسانیان. ترجمه مجتبی مینوی. تهران اساطیر.
38. کریستن سن، آرتور(1387) ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی. تهران: نگاه
39. کیان راد، حسین (۱۳۸۵) جامعه و اقتصاد عصر ساسانی. تهران. سخن.
40. گریشمن، رومن(1379) تاریخ ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمود بهفروزی. تهران: جام.
41. محمدی ملایری. محمد (۱۳۹۶ ) فرهنگ ایرانی پیش از اسلام. تهران: توس.
42. مرادیان، خدامراد( ۱۳۵۵) کشور حیره از قلمرو شاهنشاهی ساسانیان. تهران: بنیاد نیکوکاری.
43. مسعودی ابوالحسن علی بن حسین( ۱۳۷۸) مروج الذهب. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران. علمی و فرهنگی. جلد
44. مسکویه رازی. ابوعلی( ۱۳۶۹) تجارب الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی. تهران: سروش.
45. مشکور، محمد جواد( ۱۳۶۳) کارنامه اردشیر بابکان. تهران دنیای کتاب.
46. مشکور، محمدجواد( ۱۳۲۵) گفتاری درباره دینکرد، تهران: بی نا.
47. نظام الملک. (۱۳۷۷). سیاستنامه. به کوشش دکتر جعفر شعار. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
48. نفسی، سعید(1388) تمدن ایران ساسانی.تهران: پارسه.
49. نولدکه، تئودور(1378) تاریخ ایرانیان و عرب ها در زمان ساسانیان. ترجمه عباس زریاب خویی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
50. ویسهوفر، یوزف. (۱۳۶۸). ایران باستان. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.
51. هوار. کلمان.) (1363)ایران و تمدن ایرانی. ترجمه حسن انوشه. تهران. امیرکبیر.
مقاله: سلیمانخانی محمد.( بی تا) وزارت در عهد ساسانیان. فصلنامه علمی و پژوهشی تاریخ. سال چهارم. شماره ۱۵.
شهبازی، شاپور (۱۳۷۵) اسب و سوارکاری در ایران باستان. مجله باستان شناسی. شماره اول و دوم سال ۱۱ شوشتری. محمدعلی(1346) از فرهنگ ایران در روزگار ساسانی. مجله بررسیهای تاریخی. شماره بیست. سال دوم.
عربی خوارزمی، محمد بن احمد( ۱۳۴۲ ق) مفاتیح العلوم . قاهره.
دنیوری ابن قتیبه.(1915) عیون الاخبار. بیست. دارالفکر.
