کاربست نظریه‌ی جان برجر در خوانش نقاشی‌های پرتره داوینچی

محورهای موضوعی : هنر

مجتبی بهرامی پور ¹ , شیدا نصیری ²

1 - استادیارگروه فلسفه هنر، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران / مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 - دانش‌آموخته‌ی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/10 تاریخ پذیرش : 1403/08/21 تاریخ انتشار : 1403/10/04

کلید واژه: پرتره‌نگاری, جان‌برجر, رنسانس, لئوناردو داوینچی, نظریه‌ی دیدن,

چکیده مقاله :

جان برجر از متفکران معاصر حوزه‌ی هنر است که در ابتدای دوران پست‌مدرن به قلم‌فرسایی پرداخته‌است. او از خط فکری نقد مارکسیستی پیروی می‌کند و نقد کلاسیک هنر را به دلیل قطع ارتباط اثر هنری با مفاهیمی چون طبقه، نژاد و جنسیت مردود می‌داند. برجر نقطه‌ی عطف حیات تصویر را،  عصر رنسانس می‌داند که هنرمند در آن عصر، به این نکته پی‌می‌برد که دیدِ ویژه‌اش به‌عنوان بخشی از استناد در تصویر، دانسته می‌شود و بیانگر این مسئله است که او چگونه چیزی را دیده‌است. هیچ متنی نمی‌تواند چنین شاهد بی‌واسطه‌ای از جهان گذشته باشد و در این میان جایگاه ویژه‌ی نقاشی پرتره، از دیگر انواع نقاشی برجسته‌تر می‌شود. لئوناردو داوینچی به‌جز هنر، در زمینه‌های مختلف علوم طبیعی و نظری نیز، متبحر بوده‌است. او در تکنیک‌های متفاوتی نقاشی کرده‌است که همگی از پشتوانه‌ی دانش او برخوردار هستند. یکی از شناخته‌شده‌ترین تکنیک‌های هنری داوینچی، پرتره‌نگاری است که به دو شاخه‌ی پرتره‌ی دیگرنگاری و پرتره‌ی خودنگاری، منقسم هستند. مقاله‌ی حاضر با انتخاب پنج نمونه موردی از پرتره‌های داوینچی، با تکیه بر نظریات جان‌برجر می‌کوشد، خوانشی از آنها ارائه کند. در این راستا، پرسش این تحقیق عبارت است از اینکه، نظریه‌ی جان‌برجر تحت‌عنوان دیدن، به‌مثابه‌ی جستجوی فعال در نقاشی‌های پرتره لئوناردو داوینچی به چه نحوی قابل‌پیاده‌سازی و ردیابی است؟  این تحقیق جهت نیل به اهداف پژوهش و پاسخ‌گویی به سؤالهای  تحقیق، از روش توصیفی-تحلیلی با رویکرد انتقادی بهره خواهد برد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این مقاله، اگر از دریچه‌ی نوین نقد برجر به  پرتره‌های داوینچی نگریسته شود، لایه‌های متنوعی از آن سر برمی‌کشند که با نقد کلاسیک قابل رویت نبوده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Leonardo da Vinci is one of the most well-known artists of the Renaissance era. He is considered to be a comprehensive personality and, apart from art, he was proficient in various fields of natural and theoretical sciences. He has painted in different techniques, all of which are supported by his knowledge. One of the most well-known artistic techniques of da Vinci is the style of portraiture, which is divided into two branches: other portraiture and self-portraiture. The present article tries to provide a reading of these examples by selecting 5 case examples of da Vinci's portraits and asking questions based on the implementation of John Berger's theories on these examples. John Berger is one of the contemporary thinkers in the field of art, who at the beginning of the post-modern era worked on calligraphy. He follows the line of thought of Marxist criticism and rejects classical art criticism due to the disconnection of the work of art with concepts such as class, race and gender. This research will use the descriptive-analytical method with a critical approach to achieve the research goals and answer the research questions. Based on the results obtained from this thesis, if Da Vinci's portraits are looked at through the new lens of Berger's criticism, various layers of it could not be seen with classical criticism.

منابع و مأخذ:

برجر، جان (۱۳۹۳). شیوه‌های دیدن، ترجمه‌ی زیبا مغربی، تهران: نشر شورآفرین.
برجر، جان (۱۳۹۴). درباره‌ی عکاسی، ترجمه‌ی نگین شیدوش، تهران: حرفه نویسنده.
برجر، جان (1403). درباره‌ی نگریستن، ترجمه‌ی فیروزه مهاجر، تهران: نشر بان.
پاکباز، رویین. (۱۳۹۳). دایره المعارف هنر. تهران: نشر فرهنگ معاصر.
پالمر، رابرت (۱۳۸۶). تاریخ جهان ن،. ترجمه ابوالقاسم طاهری. تهران: امیرکبیر.
ریویر، دانیل (۱۳۹۰). تاریخ فرانسه از آغاز تا رنسانس، ترجمه‌ی محمدجواد‌محمدی تهران نشر اطلاعات.
فروید، زیگموند (1402). لئوناردو داوینچی، ترجمه‌ی مهدی افشار، تهران: انتشارات جامی.
گاردنر، هلن (۱۳۹۱). هنر در گذر زمان، ترجمه‌ی محمدتقی فرامرزی، تهران: نشر نگاه.
گشایش فرهاد (۱۳۹۰). تاریخ هنر، تهران. نشر مارلیک.
Bambach, C. (2003). Leonardo, Left-Handed Draftsman and writer. New York: Metropolitan Museum of Art. Archived from the original on 10 November 2009.
Clark, K. (1961). Leonardo da Vinci. Harmondsworth: Penguin Books. OCLC 187223.
Gordon C. A. (1967). The Art of Portrait Painting. Chilton Book Co., Philadelphia.
Williams, R. (1983). Marxism and Literature. Oxford publication.
Zollner, F. (2003). Leonardo da Vinci, The theory favoured. Monich: Taschen.
URLs:
https://www.britannica.com/topic/Mona-Lisa-painting
https://www.leonardo-da-vinci.net/self-portrait/
https://artincontext.org/lady-with-an-ermine-by-leonardo-da-vinci/
https://artsandculture.google.com/asset/ginevra-de-benci/9QEdQ-BD4WEqPQ?hl=en-GB
https://www.britannica.com/topic/The-Virgin-of-the-Rocks
https://www.newyorker.com/magazine/2017/10/16/the-secret-lives-of-leonardo-da-vinci
https://static.digiato.com/digiato/2022/06/mash-up.jpg