مولفه های انعطاف‌پذیری بازارهای تاريخی ایران (مطالعه موردی: بازارهای مناطق مرکزی)
محورهای موضوعی : جامعه شناسی، علوم اجتماعی و اقتصاد
محمد شعربافیون
1
(کارشناسی‌ارشد معماری، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.)
سمر حقیقی بروجنی
2
(استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران)
کلید واژه: انعطاف‌پذیری, بازارهایِ تاریخی, مناطق مرکزیِ ایران.,
چکیده مقاله :
محیط‌های مصنوع با برخورداری از قابلیت تغییرات درونی و انطباق‌پذیری، می‌توانند پاسخگوی تعداد بیشتری از نیازهای کاربران خود در طول زمان باشند و بدین ترتیب کارکرد مطلوبتری نسبت به فضاهای تک‌عملکردی و غیر قابل تغییر، داشته باشند. دستیابی به قابلیت تغییر و انطباق در فضاها، ذیل مبحث انعطاف‌پذیری فضا، مورد بررسی قرار می‌گیرد. يکي از انواع فضاهايِ شهري که علي‌رغم تغييرات و تحولات مختلف محيطي و اجتماعی، در طول طي تاريخ، به نحو مطلوبي به حيات خويش ادامه داده، بازارهاي تاریخی هستند؛. لذا اين سوال پيش مي آيد که چه عواملي، سبب تداوم حیاتِ بازارهاي سنتي در طول ادوار طولاني شده است؟ این مقاله در نظر دارد تا با بررسی بازارهای تاریخی مناطق مرکزیِ ایران و ویژگی های آن ها، به آزمون کیفیت انعطاف‌پذیری در این گونه از فضاها بپردازد. روش تحقیق از حیث هدف، کاربردی و از بُعد روش، توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر تحلیل محتوا است. در این مقاله سعی شده تا کیفیت انعطاف‌پذیری و مؤلّفه‌های آن از بُعد شکلی و عملکردی در بازارهایِ تاریخی مرکزی ایران، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان می‌دهد که در این بازارها به دلیل تعبیه برخی از راهکارهای کالبدی و عملکردیِ انعطاف¬پذیری در طراحی، اعم از تنوع دسترسی برای نفوذپذیری بیشتر فضا، بهره-مندی از الگوهای تکرارشونده در کالبد، تنوع عملکردیِ غیر وابسته به فرم کالبدی، محدودیت ارتفاع، امکان رشدیابی فرم در جهت¬های مختلف به واسطۀ انتخاب فرم مناسب و نحوه نورگیری، اتصال نرم بین فضاها و وجود فضاهای چند منظوره، شاهد تداوم حضور انسان از گذشته تا به حال، در این مکان عمومی هستیم.
The ability of internal changes and adaptability of artificial environments can respond to more users' needs over time and thus have a better function than single-functional and unchangeable spaces. Achieving the ability to change and adapt in spaces is examined through the space flexibility topic. Traditional markets in Iran are one of the urban space types that have continued their life successfully, despite various environmental and social changes throughout history. Therefore, the question arises, what factors/parameters have caused the continuation of life of traditional markets during long periods? This article intends to examine the historical markets of Iran’s central regions and their characteristics, due to test the quality of their flexibility. The research method is applied in terms of purpose and descriptive-analytical based on content analysis. In this article, an attempt has been made to examine the quality of flexibility and its components from the aspect of form and function in the historical markets of Iran. A case study is the historical markets in the cities of Isfahan, Kashan, and Shiraz. The results show that in these markets, due to the incorporation of some physical and functional solutions, flexibility in the design, including the diversity of access for greater permeability to the space, the benefit of repeating patterns in the body, functional diversity, height limitation, the possibility of developing the form in Different directions, soft connection between spaces and the presence of multi-purpose spaces, we witness the continuity of human presence in this public place from the past until now, according to the audience needs to changes periodically.
افهمی، رضا و مصطفی، علیزاده. (1393)، زیبایی‌شناسی فضل‌های انعطاف‌پذیر، نشریه کتاب ماه هنر، تهران، صص56-63.
بنتلی، اي‌ین، الکک، آلن، مورین، پال، گلین، سومک و اسمیت، گراهام. (1389)، محیط‌هاي پاسخده، مترجم: مصـطفی بهزادفـر، انتشارات دانشگاه علوم صنعت ایران، تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377)، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زنديه، مهدي، اقبالي، رحمان و حصاري، پدرام. (1390)، روش‌هاي طراحي مسكن انعطاف‌پذير، نقش جهان، شماره1، صص105-95.
زنديه، مهدي، حصاري، پدرام و عطیه، زندیه. (1397)، روش‌های انعطاف‌پذیری در بروزرسانی معماری و رویکردهای آموزشی مدارس، فصلنامه فناوری آموزش، شماره1 ،صص190-181.
سلطانزاده، حسین (1383)، بازارهای ایرانی، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ سوم.
شکوری، رضا و سید خاموشی، سما السادات. (1396)، کیفیت انعطاف‌پذیری در سنت معماری ایرانی، مسکن و محیط روستا، شماره 159، صص 119-135.
عینی‌فر، علیرضا. (1382)، الگویی برای تحلیل انعطاف‌پذیری در مسکن سنتی ایران، هنرهای زیبا، شماره13.صص77-64.
غروى الخوانساری، مریم. (1369)، گونه‌بندی و تحلیل قابلیت‌ها در انواع رویکردهای انعطاف‌پذیری، صفه، شماره 76، صص54-37.
غروى الخوانساری، مریم. (1390)، تعامل پایایی و پویایی در انعطاف‌پذیری اثر معماری یا تحلیل نمونه‌هایی از مسکن انعطاف‌پذیر معاصر، رساله دکتری، دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
غروى الخوانساری، مریم. (1397)، راهکارهایی برای انعطاف‌پذیری مسکن معاصر با توجه به تغییرات الگوی خانواده در طی زمان، صفه، شماره82، صص49-27.
غفوریان، میترا و آقایی، سپیده. (1396)، بازشناسی و اولویت‌بندی معیارهای انعطاف‌پذیری در طراحی مسکن آپارتمانی ایران، صفه، شماره 26، صص64-41.
فاطمی، مهدی (1401). انعطاف‌پذیری ویژگی بارز باغ ایرانی برای بهره‌گیری از آن، در دوران معاصر، منظر، شماره 58، صص 6-19.
فرجی، اسما، نوری، فاطمه. (1398)، راهکارهای معمارانه در ارتقای انعطاف‌پذیری فضا در معماری داخلی، معماری شناسی، شماره 12، صص 1-6.
فعلی، شــیما و سلطانزاده، حسین. (1395)، کاربست مفهوم انعطاف‌پذيری در مدارس دورة اسلامی (مطالعه موردی: مدارس شهرقزوين)، مطالعات شهر ايرانی اسلامی، شماره 25، صص 17-27.
گروتر، یورگ. (1388)، زیبایی‌شناسی در معمـاري، متـرجم جهانشاه پاکزاد، عبدالرضا همـایون، مرکـز چـاپ و انتشـارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
لنگ، جان. (1384)، آفرینش نظریه معماري، نقش علوم رفتاري در طراحي محیط، مترجم: علیرضا عیني‌فر، انتشارات دانشگاه تهران.
مردمی، کریم و دلشاد، مهسا، پاییز. (1389)، محیط یادگیری انعطاف‌پذیر (جهان کودک تجربه‌پذیر، سیستم آموزشی تغییرپذیر)، معماری و شهرسازی ایران، شماره 1، صص118-109.
معماریان، غلامحسین. (1390)، معماری ایرانی، نشریه سروش دانش، تهران.
نظری، مرضیه، بمانیان، محمدرضا و حسین‌زاده، مجتبی. (1397)، بررسی عوامل موثر بر طراحی پلان انعطاف‌پذیر در خانه‌های ایرانی دوره قاجار نمونه مورد بررسی: خانه‌های کاشان در اواخر دوران قاجاری، اندیشه معماری، شمارة 3، صص 65-82.
-Albostan, D. (2009). Flexibility in Multi-Residential Housing Project: Three Innovative Cases From Turkey. A Thesis Submitted to the Graduate School. Natural and Sciences of Middle East Technical University.
-Friedman, A. (2002). The Adaptable House: Designing Homes for Change. McGraw-Hill Professional.
-Galfeti, G.G.2003, "Introduction Pisos Piloto", in B. Leupen, & J. Leupen (eds.), Dwelling: Architectural and Modernity, Delft: Tupelft: Faculteit. Bouwkunde, pp. 87-102.
-Habraken, N. J. )2008( . Design for Flexibility, Building Research & Information, 290-296.
Sasmita, K. H., Soemardiono, B., & Noerwasito, V. T. (2020). Design Criteria of Modern Shopping Centre Building Based on Public Pedestrian Space. Journal of Architecture & Environment, 19(1), 11-36.
Till, Jeremy, and Tatjana Schneider. (2005). Flexible housing: the means to the end. ARQ: architectural research quarterly 9, no. 3-4: 287-296.
-Wieland, A. & Wallenburg, C. )2012(. Dealing with Supply Chain Risks, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 42)10(, 887- 905.
