تلاقی متن‎ها در شعر عمران صلاحی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

زرین تاج رضائی ¹ , سیف الدین آب برین ² , برات محمدی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/04/24 تاریخ پذیرش : 1403/06/06 تاریخ انتشار : 1403/07/01

کلید واژه: بینامتنیت, شعر معاصر, عمران صلاحی, زبان و عناصر زبانی, تصویر.,

چکیده مقاله :

بینامتنیت نظریه‎ای ادبی است که استقلال متون را نمی‎پذیرد و هر متن را در ارتباط مستمر و مداوم با متون پیشین و هم‎عصر خود می‎داند. متون همواره عناصری از هم را می‎گیرند. این عناصر می‎توانند شامل نقل‎قول‎های مستقیم و غیرمستقیم، وام‎گیری مضمون و اندیشه و فکر، عناصر بلاغی و ادبی، زبان و واژه باشد. در اثر هر شاعر و نویسنده‎ای بلااستثنا می‎توان جلوه‎هایی از این رابطۀ بینامتنی را دید. شعر صلاحی از شاعران معاصر ایران نیز تلاقی‎گاه متون پیشین و هم‎عصرش است و جلوه‎های رابطۀ بینامتنی در شعرش آشکار است. هدف پژوهش حاضر آشکار کردن ابعاد رابطۀ بینامتنی صلاحی در زمینه‏هایی چون تصویر و زبان با شاعران هم‎دوره و سنّتی است. با نظر به اهمیت بینامتنی ضمنی در ساحت زبان و واژگان و عناصر بلاغی و تصویر شعری در شعر صلاحی، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، رابطۀ بینامتنی شعر این شاعر را در ساحت‌های مذکور به شکل درزمانی و همزمانی بررسی می‌کند. نتیجۀ پژوهش حاضر نشان از رابطۀ بینامتنی گستردۀ شعر صلاحی در بُعد بینامتنیت همزمانی (معاصران) و درزمانی (پیشینیان) دارد. بینامتنیت همزمانی او از میان معاصران، با سهراب سپهری بسامد بالایی دارد. همچنین او بیشترین رابطۀ بینامتنی را در میان شاعران سنّتی با حافظ دارد و این ویژگی، نشان از قبول و پسند ذهن و زبان این دو شاعر از جانب صلاحی است.

چکیده انگلیسی:

Intertextuality" is a literary theory that does not accept the independence of texts and considers each text to be in a continuous relationship with its previous and contemporary texts. Theorists of intertextuality believe that a text is a marquetry of quotations. Other texts are always present and shaped in a text, and parts and elements of previous and contemporary texts are present in the works of writers and poets. These elements can include direct and indirect quotations, borrowing themes and ideas, rhetorical and literary elements, language and vocabulary, etc. which continue their presence in the text. In the works of every poet and writer, without exception, one can see appearances of this intertextual relationship. Salahi's poetry, one of the contemporary poets of Iran, is also a meeting place of previous and contemporary texts, and the effects of intertextual relationships are obvious in his poetry. Considering the importance of implicit intertextuality in the field of language and words rhetorical elements and poetic imagery in Salahi's poetry, the present research has investigated the intertextual relations of Salahi with a descriptive-analytical method in a synchronic and diachronic way. The result of the present research shows the broad intertextuality of Salahi in these fields in the dimension of synchronic and diachronic intertextuality.

منابع و مأخذ:

ابتهاج، هوشنگ (1385). سیاه مشق. تهران: کارنامه.
اخوان ثالث، مهدی (1385). زمستان. تهران: زمان.
آلن، گراهام (1380). بينامتنيت. ترجمۀ پيمان يزدانجو. تهران: مركز.
اوحدی مراغه‌اي، ركن الدين‌ (1340). دیوان. تصحیح، مقابله و مقدمه سعید نفیسی. تهران: امیرکبیر.
بدیع، علیرضا (1397). از پنجره‌های زندگی. تهران: فصل پنجم.
بیدل دهلوی، عبدالقادر (1384). دیوان بیدل دهلوی. به تصحیح خلیل الله خلیلی. به اهتمام مختار اسماعیل نژاد. تهران: سیمای دانش.
پاینده، حسین (1388). نقد ادبی و دموکراسی. تهران: نیلوفر.
جامی، عبدالرحمن (1317). دیوان. تصحیح پژمان بختیاری. تهران: محمودی.
حافظ شیرازی، شمس الدین (1366). دیوان غزلیّات. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.
خیالی بخارایی، احمد (1352). دیوان. تصحیح عزیز دولت‎آبادی. تبریز: دانشگاه تبریز.
سپهری، سهراب (1389). هشت کتاب. اصفهان: گفتمان اندیشه معاصر.
سعدی، شیخ مصلح الدین (1380). غزلیات سعدی. بر اساس چاپ‌های محمدعلی فروغی و حبیب یغمایی. مقابله و اعراب‌گذاری و تصحیح و توضیح واژه‌ها از کاظم برگ نیسی. تهران: فکر روز.
سعدی، شیخ مصلح الدین(1377). گلستان سعدی. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
شاملو، احمد (1385). مجموعه آثار (دفتر اول: شعر). تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1371). شاعر آینه‌ها: بررسی سبک هندی و شعر بیدل. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379). آیینه‌ای برای صداها. تهران: سخن.
شهریار، محمدحسین (1381). دیوان. تهران: نگاه.
صائب تبریزی، محمدعلی (1366). دیوان. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.
صلاحی، عمران (1389). پشت دریچه جهان. تهران: مروارید.
صلاحی، عمران (1391). آن سوی نقطه‌چین‌ها. تهران: ثالث.
صلاحی، عمران (1394). عطر بیدار زمین. تهران: مروارید.
صلاحی، عمران (1397). گزینه اشعار. تهران: مروارید.
عزام، محمد (2001). النص الغائب. دمشق، دارالکتب.
عزیزی، احمد (1381). خورشید از پشت خیزران. تهران: سروش.
غلامحسین‌زاده، غریب‌رضا؛ غلام‌پور، نگار (1387). میخاییل باختین. تهران: زرنگار.
فرخزاد، فروغ (1377). دیوان اشعار فروغ. به کوشش بهرووز جلالی. تهران: مروارید
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (1373). دیوان. تصحیح و تحشیه جلیل مسگرنژاد. تهران: علامه طباطبایی.
مختاری، محمد (1396). مجموعه اشعار محمد مختاری. تهران: بوتیمار.
مدرسی، فاطمه (1390). فرهنگ توصیفی نقد و نظریه‌های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات ادبی.
مشیری، فریدون (1387). بازتاب نفس صبحدمان (کلیات اشعار). تهران: چشمه.
معلم، محمدعلی (1385). رجعت سرخ ستاره. تهران: سورۀ مهر.
منزوی، حسین (1395). مجموعه اشعار. به کوشش محمد فتحی. تهران: آفرینش و نگاه.
مولوی، جلال‌الدین (1390). مثنوی معنوی با کشف الابیات. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: هرمس.
نادرپور، نادر (1382). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
نامور مطلق، بهمن (1386). ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها. مجلۀ پژوهشگاه علوم انسانی. 14 (56)، 83-98.
ناهم، احمد (2004). التناص فی شعر الرواد. بغداد: دارالشوؤن.
نظری، فاضل (1393). ضد. تهران: سورۀ مهر.
ویلکی، کریستین (1381). وابستگی متون: تعامل متون (روابط بینامتنی در ادبیات کودک و نوجوان). پژوهش‌نامۀ ادبیات کودک و نوجوان. ترجمة طاهره آدینه پور. 8 (28)، 4-11.
هلالی جغتایی، بدر الدين (1368). دیوان هلالی جغتایی با شاه و درویش و صفات العاشقین او. به تصحیح و مقابله و مقدمه و فهرست از سعید نفیسی. تهران: سنایی.

Bres, J. et al (2005). Dialogisme et Polyphonie: Approaches Linguistiques. Paris: De Boeck Supérieur
Kristeva, J. (1969). Semeitike; Recherche Pour une Sémanalyse. Paris: Seuil
Neil, H. (1987). Writings on Art and Literature by Sigmund Freud. U.K.: Standford University Press.