مطالعات کانی‌شناسی خاک‌ها در یک ردیف پستی و بلندی در منطقه رجئین آذربایجان‌‌شرقی

محورهای موضوعی : بوم شناسی گیاهان زراعی

ناصر نظری ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه

تاریخ دریافت : 1385/03/28 تاریخ پذیرش : 1385/04/21 تاریخ انتشار : 1385/06/01

کلید واژه: رده‌بندی, توپوگرافی, کانی‌شناسی, فیزیوگرافی مواد مادری آهکی, نیمرخ خاک,

چکیده مقاله :

در این بررسی کانی‌شناسی خاک‌های دشت رجئین در استان آذربایجان‌شرقی تحت تأثیر توپوگرافی‌‌های مختلف، به عنوان یک عامل خاکساز در شرایط آب و هوایی نیمه خشک بر روی مواد مادری آهکی مورد بررسی قرار گرفت. این دشت به مساحت 42000 هکتار در فاصله 35 کیلومتری جنوب‌شرقی میانه قرار دارد. ارتفاع متوسط دشت 1290 متر از سطح دریا بوده و میانگین بارندگی و دمای سالیانه آن به ترتیب 4/305 میلی‌متر و 9/12 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. سه واحد فیزیوگرافی شامل جلگه‌های مرتفع، دشت‌‌های آبرفتی دامنه‌‌ای و دشت‌‌های آبرفتی رودخانه‌‌ای در منطقه تشخیص داده شد. در هر واحد فیزیوگرافی تعداد 9 پروفیل شاهد انتخاب گردید. خاک‌های موجود در منطقه مطابق سیستم جامع رده‌بندی آمریکایی خاک و سیستم فائو تا سطح خانواده طبقه‌بندی شدند. جهت جداسازی رس از نمونه‌های خاک از روش‌های جکسون، کیتریک و هوپ استفاده ‌‌شد. برای خروج ملات‌های موجود خاکدانه ها از جمله کربنات ها، گچ و املاح محلول از روش مهرا و جکسون استفاده شد. منحنی‌های پراش پرتو ایکس رس‌های موجود به وسیله دستگاه D5000 Siemens با لامپ مس در طول موج 524/1 آنگستروم تهیه شد. کانی‌شناسی بخش رس خاک‌های منطقه مورد مطالعه به وسیله پراش پرتو ایکس نشان داد که کانی‌های موجود در نمونه‌ها از نظر نوع، کم و بیش یکسان بوده ولی میزان آنها در فیزیوگرافی‌های مختلف متفاوت می‌باشد. وجود مقادیر بالای کلریت نشان دهنده جوان بودن خاک‌های منطقه و منشاء توارثی این کانی می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

In this study, mineralogical characteristics of Rajain’s plain soils located in East Azerbaijan province affected by various topography as a soil forming factor under semiarid condition with calcareous parent materials has been studied. The studied area with 42000 ha is located in 35th km of southeastern of Mianeh. The average plain elevation is 1290 m above mean sea level and the mean annual precipitation and temperature are 305.4 mm and 12.9º C respectively. Three physiographic units including including plateaus, piedmont alluvial plains and river alluvial plains were identified. In each physiographical unit, nine profiles were selected as control. According to the comperhensive soil classification system, USDA and FAO system, soils were classified up to family level. Jackson, Kitric and Hope Methods have been used for clay separation from the soil samples. Also, Mahra and Jackson Method has been used for mortar removing in aggregates including carbonates and gypsum soluble salts. The X-ray curves provided by simens5000 X-ray diffractometer with Fe-filtered copper Ka radiation cupper in 1.524 Ao length wave. the mineralogy was determined by X-ray diffraction with a and. X-ray diffractograms of clay fraction of representative soils showed that similar minerals were present, but differed in relative abundance. The relatively high amount of chlorite reveals that the soils are in young stage of development.

منابع و مأخذ:

1. باقری، ک.1380. تکوین، تکامل و طبقه‌بندی مالی‌سول‌های دشت دهنو در استان فارس تحت تأثیر آب‌های زیرزمینی و توپوگرافی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بخش خاکشناسی. دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.


2. خادمی، ح. و ا. جلالیان. 1371. کانی‌‌های رسی خاک‌‌های رودشت اصفهان، سومین کنگره علوم خاک ایران.


3. رامشنی، خ. 1371. تأثیر اقلیم در تشکیل، تکوین، خصوصیات مورفولوژیکی، طبقه‌بندی و کانی‌شناسی خاک منطقه کهکیلویه گرمسیری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بخش خاکشناسی. دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.


4. زارعیان، غ و م. باقرنژاد. 1379. اثر توپوگرافی در تکامل خاک و تنوع کانی‌های رسی منطقه بیضاء استان فارس، مجله علوم خاک و آب. جلد 14. شماره1.

1. نظری، ن. 1381. مطالعه خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی و کانی‌شناسی خاک‌‌ها و بررسی روند تشکیل و تکامل آنها در یک ردیف پستی و بلندی در منطقه رجئین میانه، استان آذربایجان‌‌شرقی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بخش خاکشناسی. دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.

6. Abtahi, A. 1977. Effect of saline and alkaline groundwater on soil genesis in semiarid southern Iran Soil Sci. Soc. Am. J. 41: 583-588.


7. Abtahi, A. 1980. Soil genesis as affected by topography and time in highly calcareous parent material under semiarid condition of Iran Soil Sci. Soc. Am. J. 44: 329-336.


8. Abtahi, A. 1985. Synthesis of sepiolite at room temperature from SiO2 and MgCl2 solution Clay Miner. 20: 521-523.


9. Abtahi, A. 1989. Soil genesis as affected by topography and depth of saline and sodic groundwater under semiarid condition of Iran Iran Agr. Res. 8:1-21.


10. Alexander, E. B., and N. Holowychok. 1983. Soil on terraces along the Cavca River, Columbia. I. Chronosequence characteristics Soil Sci. Am. J. 47: 715-721.


11.  ???????. Variation in soil clay minerals of semi -arid regions of Fars province in southern Iran Iran Agric. Res.Vol. 19. No.2.


12. Barshed, I. 1959. Factors affecting clay formation Proc. J. Nat. Conf. Clays and Clay Miner. Bull. V. 2.


13. Burnett, A. D., P. G. Fpokes, and R. H. S. Robertson. 1972. An engineering soil at Kermanshah, zagros mountains, Iran Clay Miner. 9: 329-347.


14. Chapman, H. D. 1965. Cation exchange capacity. P. 811-903. In: C. A. Blacked. Methods of soil analysis. Patt II. Am. Soc. Agron. Madison, W I.


15. Crowford, T. W. J., L. D. Whitting, E. L. Beggm, and G. L. Huntington. 1983. Eolian influence of development and weathering of some soils of point Reyes Penisola. California Soil Sci. Soc. Am. J. 47: 1179-1185.


16. Culver, J. R., and F. Gray. 1968. Morphology and genesis of some grayish pan soils in Oklahoma. II. Mineralogy and genesis Soil Sci. Soc. Am. Proc. 32: 851-857.


17. Deconidas, J. F., A. Strasser, and P. Delirament. 1983. Formation of illite mineral at surface temperature in Purbeekian sediments(lower Berrassian Swiss and French Journal Clay Miner. 23: 91-103.


18. Dixon, J. B. and S. B. Weed. 1989. Minerals in soil environments. published by soil. Soil Sci. Soc. Am. Madison. Wis U. S. A. pp. 1144.


19. FAO-UNESCO-ISRIC. 1988. Soil map of the world. Revised legend. Reprinted with correction World Soil Resources report No. 60, FAO. Rome, 119 pp.


20. Jakson, M. L. 1967. Soil chemical analysis. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N J.


21. Jakson, M. L. 1975. Soil chemical analysis-advanced course. Univ. of Wisconsin, College of Agric. Dept. of soil. Madison, WI.


22. Johns, W. D., R. E. Grim, and W. F. Bradley. 1954. Quantitative estimation of clay minerals by diffraction methods J. Sediment Petrol 24: 242-251.


23. Kittrick, J. A. 1973. Mica derived vermiculites as unstable intermediates Clays and Clay Miner. 21: 479-488.


24. Kittrick, J.A, and E.W. Hope. 1963. A procedure for the particle size separation of soils for X-ray diffraction analysis Soil Sci. 96: 312-325.


25. Mahjoory, R. A. 1975. Clay mineralogy, physical and chemical properties of some soils in arid regions of Iran Soil Sci. Soc. Am. Proc. 39: 1157-1164.


26. Matzek, K. L. 1955. Movement of soluble salts in development of Chernozems and associated soils Soil Sci. Soc Am. Proc. 19: 225-229.


27. Mehra, O. P, and M. L. Jackson. 1960. Iron oxied removal from soils and clays by a dithionite-citrate system with sodium bicarbinate Clays Clay Miner. 7: 317-327.


28. Millot, G. 1970. Geology ofclay. Masson. Et cie., Paris. 425pp.


29. Walia, C. S, and G. S. Chamuah. 1988. Influence of topography on catenary soil in old flooded plain of Assam J. Indian Soc. Soil Sci. 63: 825-827.

Wilding, L. P., N. E. Smeck, and G. F. Hall. 1983. Pedogenesis and soil taxonomy. II. The soil orders. Elesiver, Amesterdam. Netherla