تأثیر پستی و بلندی و زمان در تشکیل خاک با مواد مادری آهکی تحت شرایط نیمه‌خشک منطقه رجئین میانه

محورهای موضوعی : بوم شناسی گیاهان زراعی

ناصر نظری ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه

تاریخ دریافت : 1384/06/23 تاریخ پذیرش : 1384/09/09 تاریخ انتشار : 1384/11/01

کلید واژه: زمان, رده‌بندی, توپوگرافی, مواد مادری آهکی, انتی‌سول, اینسپتی‌سول, پروفیل,

چکیده مقاله :

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تکوین، تکامل، طبقه‌بندی، خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیکوشیمیایی خاک‌‌های دشت رجئین در استان آذربایجان‌شرقی تحت تأثیر توپوگرافی‌‌های مختلف، به عنوان یک عامل خاکساز و در شرایط آب و هوایی نیمه خشک بر روی مواد مادری آهکی مورد بررسی قرار گرفت. این دشت به مساحت 42000 هکتار در فاصله 35 کیلومتری جنوب‌شرقی میانه از توابع استان آذربایجان‌شرقی قرار دارد. خاک‌‌‌های منطقه دارای رژیم رطوبتی زریک و رژیم حرارتی مزیک می‌باشند. ارتفاع متوسط دشت 1290 متر از سطح دریا بوده و میانگین بارندگی و دمای سالیانه آن به ترتیب 4/305 میلی‌متر و 9/12 درجه سانتیگراد می‌باشد. سه واحد فیزیوگرافی شامل جلگه‌های مرتفع، دشت‌‌های آبرفتی دامنه‌‌ای و دشت‌‌های آبرفتی رودخانه‌‌ای در منطقه تشخیص داده شد. طبق نتایج آزمایشگاهی و مشاهدات صحرایی به نظر می رسد عمده‌ترین عامل‌های خاکسازی که سبب ایجاد اختلاف در خصوصیات خاک‌های منطقه شده، توپوگرافی و زمان است. وجود تنوع توپوگرافی از جلگه‌های مرتفع بالایی تا زمین‌های کنار رودخانه‌ها و نیز میزان هرزآب سطحی و مقدار آب نفوذ یافته به درون خاک و انتقال عمودی املاح و مواد در درون نیمرخ خاک توسعه و تکوین خاک‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. خاک‌های انتی‌سول در دشت‌های آبرفتی رودخانه‌ای و دشت‌های آبرفتی دامنه‌ای جنوبی مشاهده می‌شوند. این خاک‌ها بدون تکامل پروفیلی بوده و توزیع آهک ثانویه در پروفیل خاک دیده نمی‌شود و فقط دارای یک افق سطحی اکریک می‌باشند. خاک‌های اینسپتی‌سول در این منطقه خاک‌هایی هستند که در ابتدای تکامل بوده و افق های B ، کلسیک و کمبیک در آنها دیده می شود.

چکیده انگلیسی:

Genesis, classification and morphological and physico-chemical characteristics of Rajain’s plain soils affected by topography, as a soil forming factor, under semiarid condition of East Azarbayejan province in northwest of Iran with calcareous parent materials were studied. This plain with 42000 ha. is located in 35 th km southeast of Miyaneh in East Azarbayejan province. The soils of the studied area have “Xeric” moisture regime and “Mesic” temperature regime. The average plain elevation is 1290 m above sea level. The mean annual precipitation and temperature are 305.4 mm and 12.9ºC, respectively. Three physiographic units including plateaus, piedmont alluvial plains and river alluvial plains were identified. According to results of field observation and laboratory analysis, it seems that topography and time are the main factors affecting soil formation at the studied area. They caused differences among the soil characteristics in this area. Topographical variation from upper plateaus to lands of riversides and also rate of runoff, amount of water penetration into soil and vertical translocation of salts and materials within the soil profile have affected soil development and genesis. Entisols are observed in river alluvial plains and southern piedmont alluvial plains without distribution of secondary calcium carbonate and any development of profile and only with ochric epipedon. Inceptisols showed B horizon, calcic horizon and cambic horizon which are characteristic of an early stage of soil development.

منابع و مأخذ:

1. باقری، ک.1380. تکوین، تکامل و طبقه‌بندی مالی‌سول‌های دشت دهنو در استان فارس تحت تاثیر آبهای زیرزمینی و توپوگرافی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بخش خاکشناسی. دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.  


2. حق نیا، غ. و ا. لکزیان. مترجمان.1375. پیدایش و طبقه‌‌بندی خاک. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.


3. حق نیا، غ. 1375. خاک شناخت. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.


4. مؤسسه تحقیقات خاک و آب.1376.راهنمای مطالعات شناسایی و تشریح نیمرخ خاک. نشریه شماره 758.
   
   
   1. Arkley, R. J. 1967. Calculation of carbonate and water movement in soil from climatic data Soil Sci. 96: 239-248.
   
   
   2. Arnold, R. W. 1965. Multiple working hypothesis in soil genesis. Soil Sci. Soc. Am. Proc. 29:717-724.
   
   
   3. Baghernejad, M, and J. B. Dalrymple. 1993. “Colloidal suspensions of calcium carbonate in soils and their likely significance in the formation of calcic horizons” Geoderma. 58: 17-41.
   
   
   4. Bilzi, A. F, and E. J. Ciolkosz. 1977. Time as a factor in the genesis of four soils developed in recent alluvium in Pennsylvania. Soil Sci. Soc. Am. J. 41: 122-127.
   
   
   5. Biswas, T. D, and R. J. Lascano. 1993. Physical and hydrulic properties of calcic horizon. Soil Sci. 155: 368-374.
   
   
   6. Bouyoucos, C. J. 1962. Hydrometer method improved for making particle-size analysis of soils. Agron. J. 54: 464-465.
   
   
   7. Buol, S. W., F. D. Hole, and R. J. McCracken. 1997. Soil genesis and classification 4^nd ed. Iowa State Univ. Press, Ames. Iowa. 446 pp.
   
   
   8. Cremans, D. L. 1995. Pedogenesis of Cotiga Mound, a 2100-Year-Old Woodland Mound in southwest-west Virginia. Soil Sci. Soc. Am. J. 59: 1377-1388.
   
   
   9. FAO-UNESCO-ISRIC. 1988. Soil map of the world. Revised legend. Reprinted with correction World Soil Resources report No. 60, FAO. Rome, 119 pp.
   
   
   10. Gile, L. H, and J. W. Hawley. 1972. The Prediction of  soil occurrance in certain desert regions of the southwestern United States. Soil Sci. Soc. Am. Proc. 36: 119-124.
   
   
   11. Gile, L. H, and R. B. Grossman. 1968. Morphology of the argillic horizon in desert soils of southern New Mexico. Soil Sci. 106: 6-15.
   
   
   12. Graham, R. C., B. E. Herbert, and J. O. Errin. 1988. Mineralogy and incipient pedogenesis of Entisols in Anorthosite Trrace of the San Gabrial Mountains, California. Soil Sci. Soc. Am. J. 52: 738-746.
   
   
   13. Gupta, R. N. 1961. Clay Minerals in soil of the lower Gengetic basin of Utter Pradesh J. Indian Soc. Soil Sci. 9: 141-149.
   
   
   14. Hendrick, D. M. 1989. Soil morphological and mineralogy. Agron. ASA. Madison,WI. P. 264.
   
   
   15. Jakson, M. L. 1967. Soil chemical analysis. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N. J.
   
   
   16. Jakson, M. L. 1975. Soil chemical analysis-advanced course. Univ. of Wisconsin, College of Agric. Dept. of soil. Madison, WI.
   
   
   17. Jenny, H. 1941. Factors of soils formation. McGraw- Hill Book Co. New York, NY. 281 pp.
   
   
   18. Salinity labratory Staff. 1954. Diagnosis and improvement of saline and alkali soils. USDA Handb. No. 60, US Gov. Print. Office, Washington. DC.
   
   
   19. Sawhney, J. S., V.K.Verma.,B.D. Sharma, and P. K. Sharma.  1992. Pedogenesis in relation to physiography in semiarid condition of Punjab, India. Arid Soils Res. and Rehabilitation. 6(2): 63-103.Smith, R. B, and S. W. Boul. 1968. Genesis and relative weathering intensity studies in three semiarid soils. Soil Sci. Soc. Am. Proc. 32:261-265.
   
   
   20. Smith, R. B, and S. W. Boul. 1968. Genesis and relative weathering intensity studies in three semiarid soils. Soil Sci. Soc. Am. Proc. 32:261-265.
   
   
   21. Soil Survey Staff. 1998. Keys to soil taxonomy. 8th ed. U.S. Gov. Print. Office, Washington, DC.
   
   
   22. Soil Survey Staff. 1999. Soil taxonomy: A basic system of soil classification for making and interpreting soil surveys. USDA. Hand Book. 436. 2^nd ed. Washington, DC, U. S. A. 754p.
   
   
   23. St. Arnoud, R. J, and M. M. Morland. 1963. Characteristics of clay fraction in a chernozomic to podzolic sequence of soil profile in Saskatchewan. Can. J. Soil Sci. Soc. 43: 16-21.
   
   
   24. Wilding, L. P., N. E. Smeck, and G. F. Hall. 1983. Pedogenesis and soil taxonomy. II. The soil orders. Elesiver, Amesterdam. Netherlands.