مطالعه ویژگی‌های خاک و کانی شناسی اراضی مرتعی اطراف دریاچه پریشان کازرون در استان فارس

محورهای موضوعی :

ابوالفضل آزادی ¹ (بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران)
سیروس شاکری ² (عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
سمیه شهامت پور ³ (دانشجوی سابق کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس)

تاریخ دریافت : 1398/12/20 تاریخ پذیرش : 1400/03/28 تاریخ انتشار : 1400/03/29

کلید واژه: دریاچه پریشان, پراش اشعه ایکس, کانی‌های رسی, راسته خاک, واحد فیزیوگرافی,

چکیده مقاله :

هدف از انجام این پژوهش بررسی خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی و کانی‌شناسی واحدهای مختلف فیزیوگرافی خاک‌های اراضی مرتعی منطقه دریاچه پریشان کازرون در استان فارس، با رژیم رطوبتی و حرارتی یوستیک و هایپرترمیک می‌باشد. به منظور انجام این مطالعه، تعداد مشخص خاکرخ بر اساس موقعیت‌های مختلف فیزیوگرافی منطقه حفر شد که در نهایت چهار خاکرخ به عنوان نماینده منطقه به ترتیب از زمین نماهای‌های پلاتو، تپه ماهور، دشت دامنه ای و اراضی پست انتخاب شدند. سپس نمونه برداری از هر افق انجام گرفت و نمونه ها هوا خشک شده و پس از کوبیدن و عبور از الک دو میلیمتری، مطالعات آزمایشگاهی روی آن‌ها صورت گرفت. بر اساس نتایج، خاک های موجود در منطقه شامل راسته های انتی سول ها و اینسپتی سول‌ها با افق سطحی اکریک و افق‌های زیرسطحی کلسیک و جیپسیک بود. اراضی مورد مطالعه در دریاچه پریشان که در چهار واحد فیزیوگرافی واقع شده‌اند تحت کاربری مرتعی می‌باشند و در این منطقه به دلیل کم بودن میزان بارندگی و آهکی بودن خاک‌ها عوامل خاکساز نتوانسته اند تاثیر چندانی در تحول و تکامل خاک‌ها داشته باشند و به نظر می‌رسد که از میان عوامل پنجگانه خاکسازی، دو عامل پستی و بلندی و زمان نقش پررنگ‌تری را ایفا نموده‌اند. نتایج نشان داد که کانیهای رسی موجود در واحدهای فیزیوگرافی تقریباً یکسان و عمدتاً شامل ایلیت، اسمکتیت، کلریت و یالیگورسکیت است ولی فراوانی نسبی آنها متفاوت می باشد میزان ایلیت و کلریت در واحد فیزیوگرافی جلگه (پلاتو) حداکثر مقدار را دارا بود و اسمکتیت در اراضی پست به دلیل زهکشی ضعیف، نسبت به سایر واحدها مقادیر بیشتری نشان داد. منشا کانی اسمکتیت را در منطقه می‌توان موروثی، نوسازی و تغییر شکل یافته دانست. کلریت، ایلیت و کوارتز منشا موروثی دارند و منشا پالیگورسکیت موروثی و نوسازی در نتیجه وجود گچ و کلسیت می باشد. و در نهایت بیشتر ویژگی‌های شیمیایی خاک از جمله ماده‌آلی، شوری و گچ و ... از واحد فیزیوگرافی جلگه به سمت شیب کمتر و واحد اراضی پست روند افزایشی داشتند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this research was to study the morphological, physico-chemical and mineralogical properties in different physiographic units of rangeland soils of Parishan lake  area in Kazeroon, Fars province with soil temperature and moisture regimes of ustic and hyperthermic, respectively. To this end, four representative soil profiles were selected on plateaus, hills, piedmont plain and low land physiographic units. Laboratorial studies were carried out on each soil sample after being air- dried, compacted and sieved by a two-millimeter sieve. Based on the laboratorial data, the soils of the area were classified as Entisoils and Inceptisoils with ochric epipedon and calcic and gypsic subsurface horizons. The result showed that soil factors have not had a significant impact on soil evolution and development in the lands under study in Parishan lake, which are located in four physiographic units and under rangeland use due to the low rainfall and calcareous soils.  It seems that among the five soil forming factors, topography and time have played more prominent role. The XRD data for the less than 2 μm fractions of the studied soils indicated that the soils were similar in their clay mineralogy, mainly consisted of illite, smectite, chlorite and palygorskite but were different in content. Illite and chlorite were higher in plateau and higher content of smectite was observed in low land unit due to low drainage condition. The source of smectite mineral of the  area soils can be inheritance, neoformation and transformation. Chlorite, illite and quartz are inherited and the resource of palygorskite is mainly inheritance and neoformation in the presence of gypsum and calcit. Finally, most of the soil's chemical properties, including organic matter, EC and gypsum, have had an increasing trend from the plateau physiographic unit to the low land.

منابع و مأخذ:

1. Azadi  A (2015) Study of morphological and mineralogical properties, potassium and phosphorus status in three soil toposequences of Fars province, Ph.D Dissertation in Soil Science, College of Agriculture, Shiraz University. Iran, 176 p.


2. Azadi A, Baghernejad M (2014) Investigation of physicochemical and mineralogical characteristics of Southern Eghlid soils of Fars province based on toposequence. 13^th Iranian Soil Science Congress. 28-30 Jan, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.


3. Baghernejad M (2000) Variation in soil clay mineral of semi-arid region of Fars province in southern Iran. Iran Agriculture Research 19:165-180


4. Barnhisel R I, Bertsch I P (1989) Chlorites and hydroxyl-interlayer vermiculite and smectite, ed.By:Dixon , J. B.,et al,Minerals in soil environments, 2nd. Ed. SSSA Madison, Wisconsin, USA.pp. 729-788.


5. Boling A, Tong A, Suganda T P, Konboon H, Harnpichitvitaya D, Bouman B A M, Franco F T (2008) The effect of toposequence position on soil properties, hydrology and yield of rained lowland rice in Southeast Asia. Field Crop Research 106: 22-23.


6. Bouyoucos G J (1962) Hydrometer method improved for making particle size analysis of soil. Agronomy Journal 54:464-465.


7. Brady N C (1990) The Nature and properties of soils.10nd ed. McMiilan Publishing Company. 621p.


8. Buol S W, Hole F D, Mc Craken R J (1989) Soil genesis and classification. Iowa State University Press, Ames. p.360.


9. Chapman H D (1965) Cation exchange capacity. In: Black, C.A. (ed.) Methods of Soil Analysis, part 2. American Society of Agronomy, Madison, WI.pp.891-901.


10. Hashemi S S, Baghernejad M, Najafi Ghiri M (2013) Clay mineralogy of gypsiferous soils under     different soil moisture regimes in Fars province, Iran. Journal of Agricultural Science and Technology 15(5): 1053-1068.


11. Jackson M L (1975) Soil chemical analysis-advanced course. Department of Soils, College of Agriculture, University of Wisconsin, Madison, WI.


12. Jafarzadeh A, Neyshaburi M, Ostani sh (1998) Final report of detailed studies of 26 hectare of lands and soils of Karakaj research station, Tabriz University.


13. Juo A S, Chi R. L, and Wu, M. H (1971) Clay mineralogy of certain rice soils in southern Taiwan, Soil. Soil Science Society of America, Proceedings 35: 831-833.


14. Karami  F, Bazgir M(2019) Impact of forest, rangeland and agriculture land uses and climate on soil physical and chemical properties in Ilam province, 26(4), pp. 591-600


15. Khademi H, Mermut A R (1997) Submicroscopy and stable isotope geochemistry of carbonates and associated palygorskite in Iranian Aridisols. European Journal of Soil Science 50:207-216.


16. Khademi H, Mermut A R (1998) Source of Palygorskite in gypsiferous Aridisols and associated sediment from Central Iran .Clay Minerals 33:561-575.


17. khatibi R, Ghasemi Arian Y, Jahantab E, Haji hashemi M (2012) Investigation on relationships between soil properties and vegetative types (Case Study: Dejinak-e-Khash rangeland- Taftan, Balochistan), 19(1), pp. 72-81.


18. Khormali F, Abtahi A (2003) Origin and distribution of clay minerals in calcareous soil of arid and semi-arid regions of southern Iran, Clay Minerals 53:273-301.


19. Kittrick J, Hope E W (1963) A procedure for particle size separation of soils for X-ray diffraction analysis, Soil Science 96: 319-325.


20. Lindsay W L (1992) Chemical equilibrium in soils. John Wiley and Sons; New York; 44p.


21. Loeppert  R H, Suarez  D L (1996) Carbonate and gypsum , In: Sparks D L. (ed) Methods of soil analysis, SSSA Book Series , Part 3, Madison, WI, PP: 437-474 .


22. Markus E, Merkli C (2007) Weathering, mineralogical evolution and soil organic matter along a Holocene soil toposequence developed on carbonate-rich materials. Geomorphology 97: 675-696.


23. Mehnatkesh A, Ayoubi S, Jalalian A, Sahrawat K L (2013) Relationships between soil depth and terrain attributes in a semi-arid hilly region in western Iran. Journal of Mountain Science 10(1): 163-172.


24. Millot G (1970) Geology of clays (trans.W.R. Farrand and H. Paquet).Springer-Verlag, New York, NY.


25. Owliaie H R, Abtahi A, Heck R J (2006) Pedogenesis and clay mineralogical investigation of soil formed on gypsiferous and calcareous materials on a transect, Southwestern Iran. Geoderma 134:62-81.


26. Richards L A (ed.) (1954) Diagnosis and improvement of saline and alkaline soils. USDA Handbook. NO. 60. U. S. GOV-Print. Office, Washington, DC. 16 OP.


27. Schulz D G (2002) An introduction to soil mineralogy. In: Soil mineralogy with environmental application .SSSA book series, no. 7.


28. Shakeri, S., Abtahi, S.A.2018. Potassium forms in calcareous soils as affected by clay minerals and soil development in Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad province, Southwest Iran. J. Arid Land 10, 217–232.


29. Wilson M J (1999) The origin and formation of clay minerals in soils: past, present and future perspectives. Clay Minerals 34:7-24.


30. Zaraiyan Gh, Farpoor M, Abrari Fard (2014) Effect of topography on the physicochemical properties, mineralogy and soil evolution Mobarakabad area in Fars province. 13^th Iranian Soil Science Congress. 28-30 Jan, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.