ارزیابی و تحلیل رویکرد کردها در کردستان مکری به مشروطیت و حرکت سالارالدوله
محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخاحمد چوپانی التون 1 , غلام حسین زرگری نژاد 2 , رضا شعبانی صمغ ابادی 3
1 - دانشجوی دکتری ،گروه تاریخ،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
2 - استاد،گروه تاریخ،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ، ایران
3 - استاد،گروه تاریخ،واحد علوم وتحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.
کلید واژه: کردها, کردستان مکری, مشروطیت, سالارالدوله,
چکیده مقاله :
با اينكه مشروطه‌خواهي در ايران ناشي از نارسايي اصول حكمراني بوده و از مهمترين عوامل ذاتي نيز به حساب مي‌آمد اما گويا مشروطه‌خواهي از درد و آلام كردها هيچ كه نكاست بلكه در تزايد شرايط بحراني در مسائل اجتماعي، اقتصادي و سياسي نيز اثرگذار بود تا جايي كه مردم در دل آرزوي دورة استبداد مي‌كردند و از لفظ مشروطه بيزاري مي‌جستند. روش تحقیق در این مقاله به صورت توصیفی-تحلیلی می باشد که پس ازتوصیف مطالب به تجزیه وتحلیل داده ها اقدام خواهد شد.سوال اصلی این تحقیق عبارت ازاین که رویکرد کردهای کردستان مکری به مشروطیت وحرکت سالار الدوله چگونه بوده است؟ نتایج ویافته های این پژوهش نشان می دهد که در مكريان، مشروطه آن چيزي نشد كه مردم مي‌خواستند و نوعي از بيزاري و دلزدگي در ميان اقشار و اصناف مردم نسبت به مشروطه‌خواهي صورت گرفته بود و اصولاً مشروطه برنامة خاصي براي مناطق كردنشين از جمله مكريان نداشت. رؤساي عشاير مكريان و ديگر مناطق كردنشين با اينكه مشروعيت شخص عليه مشروعيت نهادي را بيشتر قبول داشتند اما از مداخلة روزافزون دستگاه قاجار در امور ولايات دل خوشي نداشته و به اين جهت فعاليت‌هاي آنان آميخته و به شكلي طرفدار خودمختاري و يا نوعي از استقلال محل از مركز بودند .سالارالدوله حکمران کردستان در دوره مشروطیت بیشتر علیه حکومت مشروطه سر به طغیان برداشته ودر مدتی كه حكمراني كردستان را داشت در حمایت ازبرادرش محمدعلی شاه در کردستان دست به شورش زده وکردهای کردستان مکری راهم باخود همراه کرده بود.
Even though constitutionalism in Iran was caused by the inadequacy of the principles of governance and was considered one of the most important intrinsic factors, it seems that constitutionalism was not caused by the pain and suffering of the Kurds, but it was also effective in increasing the critical conditions in social, economic and political issues to the extent that the people They longed for the era of tyranny and disliked the word constitutional. The research method in this article is descriptive-analytical, and after describing the content, the data will be analyzed. The main question of this research is that what was the approach of the Kurds of Makri Kurdistan to the constitutionalism and movement of Salar al-Dawlah? The results of this research show that in Makrian, the constitution did not become what the people wanted and there was a kind of dislike and distaste for constitutionalism among people's classes and guilds, and basically the constitution did not have a specific program for Kurdish areas including Makrian. Although the chiefs of Makrian tribes and other Kurdistan regions accepted the legitimacy individual against the institutional legitimacy. However, they were not happy with increasing interference the Qajar regime in the affairs of the provinces, and for this reason, their activities were mixed and they were in favor of autonomy or a kind of local independence from the center. who was ruling Kurdistan in support his brother Muhammad Ali Shah had rebelled in Kurdistan and the Kurds of Kurdistan had accompanied him.
آذري شهرضايي، رضا (1385): گزيده اسنادي از وقايع مشروطيت در كردستان و كرمانشاه، كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي، تهران
آوري، پیتر (1377): تاريخ معاصر ايران (قاجاريه)، ترجمة محمد رفيعي مهرآبادي، جلد اول، انتشارات عطايي، تهران
ابريشمي، عبدالله (1385): هويت تاريخي و مشكلات كنوني مردم كُرد، انتشارات آنا، تهران
افشار، ایرج (1387): محمد علي ميرزا وليعهد و محمد علي شاه مخلوع، نشر آبي، تهران
افشار، ایرج (1385): نامه‌هاي مشروطيت و مهاجرت سالهاي 1325 قمري به بعد، نشر قطره، تهران
اوبن، اوژن (1391): ايران امروز (سفرنامه و خاطرات)، ترجمة علي اصغر سعيدي، نشر علم، تهران
تيمورزاده، مصطفی (1380): وحشت در سقز، به كوشش شهباز محسني، نشر شيرازه، تهران
داودي، محمدرضا (1373): ساوجبلاغ مكري (از ابتداي مكري‌ها تا آغاز جنگ دوم جهاني 1939 ـ 1506 م.)، ناشر مؤلف، بي‌جا
دهقاني، سامی (1393): سراج السالكين در مناقب شيخ محمد علي حسام‌الدين نقشبندي، جلد اول، انتشارات علمي كالج، سنندج
ذوالفقاري، ابراهیم (1390): نامه‌هاي مشروطه دوره دوم مجلس شواري ملي، دفتر دوم، كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي، تهران 1390، ص. 87
رئوف ضيايي، شیخ (1367): خاطرات (يادداشت‌هايي از كردستان)، به كوشش عمر فاروقي، انتشارات صلاح‌الدين ايوبي، اروميه
زرگري نژاد، غلامحسين (1390): رسائل مشروطيت (مشروطه به روايت موافقان و مخالفان)، جلد اول، انتشارات مؤسسة تحقيقات و توسعه علوم انساني، تهران
شمس، اسماعیل (1392): گزيده‌اي از اسناد كردستان (مجلس اول تا پنجم شوراي ملي)، كتابخانه، موزه و مركز
صمدي، سيد محمد (1373): نگاهي به تاريخ مهاباد، انتشارات رهرو، مهاباد
صمدي، سيد محمد (1380): طوايف و عشاير كُرد، (سندي جالب از روزگار ناصرالدين شاه قاجار)، انتشارات رهرو، مهاباد
فاروقي، عمر (1369): نظري به تاريخ و فرهنگ سقز كردستان، انتشارات محمدي، سقز
فتاح قاضي، خليل (1370): خاطرات سالهاي اضطراب، مركز نشر فرهنگ و ادبيات كُردي صلاح‌الدين ايوبي، اروميه
فرمانفرما، عبدالحسين ميرزا (1366): گزيده‌اي از مجموعة اسناد 1340 ـ 1325هـ . ق.، به كوشش منصوره اتحاديه (نظام‌ماني) و سيروس سعدونديان، نشر تاريخ ايران، تهران
كاويانپور، احمد (1346): تاريخ عمومي آذربايجان، انتشارات آسيا، تهران
كرماني، ناظم‌الأسلام (1376): تاريخ بيداري ايرانيان، به اهتمام علي اكبر سعيدي سيرجاني، نشر پيكان، تهران
كسروي، احمد (1363): تاريخ مشروطة ايران، مؤسسة انتشارات امير كبير، تهران
لازاريف، م. س. (1989): كێشەی كورد، وەرگێڕ له ڕووسییەوه به كوردی دوكتر كاووس قەفتان، ج. 1، (به‌غدا 1989، مطبعه الجاحظ)
لازاريف، م. س. (1989): كێشه‌ی كورد (1896-1917)، بەشی یەكەم، وەرگێڕ بۆ كوردی دكتۆر كاوس قەفتان، مطبعة الجافظ، به‌غدا
مراغه‌اي، حاجي زين‌العابدين (1384): سياحتنامة ابراهيم بيگ، به كوشش م. ع. سپانلو، انتشارات آگاه، تهران
ملا صاحب، دانا محمد بهاءالدین (1971م): قازی محمد و کۆماری مەهاباد، چاپخانەی ڕاپەڕین سلێمانی، وەزارەتی ڕاگەیاندن، سلیمانیه
ميرزا قهرماني، شرف‌الدين (1392): ختم غائلة سميتكو، به كوشش ميرهاشم محدث، انتشارات پرديس دانش، تهران
نيك‌خُلق، علی اکبر وعسگري نوري (1388): جامعه‌شناسي عشاير ايران، انتشارات چاپخش، تهران
نيلوفري، حاج حكيم (1388): زنده باد مشروطه پاينده باد قانون، به اهتمام عمر فاروقي، نشر گوتار، سقز
مقالات
آقابيگي، فرامرز (1396): بازخواني دو سند دورة مصباح الديوان، به صورت موردي: جرايد ارسالي به مصباح الديوان ادب، فصلنامة تخصصي كشكول، سال دوم، شماره 3، بهار
آقابيگي، فرامرز (1397): سيماي زني برجامانده از ميان اسناد، فصلنامه‌ي كشكول، شمارة 10، تابستان
خضري، سعید (1388): جغرافياي تاريخي موكريان در چهار سده‌ي اخير، فصلنامه‌ي علمي پژوهشي تحقيقات جغرافياي دانشگاه اصفهان، ش. 24، پياپي 92، بهار
راميدي‌نيا، مهرداد (1391): مقالة كتيبه‌ي مسجد و مدرسة ناصرالدين شاه، ماهنامة مهاباد، شمارة 142، سال 1391،
شمس، اسماعيل (1401): ارزيابي و تحليل فعاليت انجمن‌ها و تشكيلات اجتماعي كردستان، در دورة مشروطه 1324- 1329 ق.، دوفصل‌نامة علمي (مقاله علمي و پژوهشي)، تحقيقات تاريخ اجتماعي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، سال 12، شمارة 1، بهار و تابستان
صمدي، سيد محمد (1391): مقالة مسجد مير الياس و مدرسة ناصريه، ماهنامة مهاباد، سال دوازدهم، شمارة 139
صمدی، سیدمحمد (1392): ساوجبلاغ مكري مقارن انقلاب مشروطيت، ماهنامة اجتماعي، فرهنگي، ادبي مهاباد، ش. 146، سال سيزدهم
اسناد:
اسناد مجلس شورامي ملي، كارتن 25، دوسيه 4، ـ اسماعيل شمس، (1392)، گزيده‌اي از اسناد كردستان (مجلس اول تا پنجم شورامي ملي)
سند شمارة 71 ـ نصيري، محمدرضا (1386): اسناد و مكاتبات تاريخي ايران (قاجار) از 1313 تا 1332 هـ . ق. ج. چهارم، دفتر پژوهش‌هاي كيهان، تهران
مصباح الديوان (ادب)، عرضيات (نامة دستخط)
روزنامه‌ها:
روزنامة انجمن تبريز (جريدة ملي)، سال اول، شمارة 67، روز شنبه ربيع‌الأول 1325 هـ . ق
روزنامة انجمن تبريز، جريدة ملي، شمارة 51، پنجشنبه 22 محرم 1325،
روزنامة انجمن تبريز، سال اول، شمارة 131، روز سه‌شنبه، غرة شعبان المعظم،
روزنامة انجمن، تبريز، جريدة ملي، شمارة 51، پنجشنبه 22 محرم 1325،
روزنامة انجمن، تبريز، سال اول، شمارة 55، روز دوشنبه 3 صفرالمظفر 1325
روزنامة انجمن، تبريز، شمارة 52، يكشنبه 25 محرم‌الحرام 1325،
روزنامه تبريز، جريدة ملي، روز دوشنبه 21 شهر شعبان 1325، شمارة 142،
