آسیب شناسی خزش شهری در کلانشهر تبریز

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

کیومرث محمودیان ¹ , اکبر عبدالله زاده طرف ² , حسین اسمعیلی سنگری ³ , میر سعید موسوی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران(نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
4 - دانشیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1403/01/20 تاریخ پذیرش : 1403/02/15 تاریخ انتشار : 1403/03/18

کلید واژه:

چکیده مقاله :

فرم خزش شهری یا پراکنده رویی به معنی رشد و گسترش ساختمانی و فیزیکی شهر بر روی بسترهای محیط طبیعی بلافصل شهر است که زمینه مصرف فزاینده زمین و تهدید منابع آب و خاک و ناپایداری توسعه شهری را به دنبال دارد. اقتصاد سیاسی شهری در بسیاری از کشورهای معروضِ اسپرال شهری، حکایت از تبدیل شدن زمین و مسکن شهری به وضعیت کالایی شدید و فقدان زیرساخت های مناسب صنعت و کار و اشتغال در بخش های دیگر است. متناسب با فرم دگرگون یافته فضا ناشی از اسپرال شهری، مدیریت و راهبری موضعات و مسایل مرتبط با فضا نیازمند الگوهای جدید و نو است. منطقه شهری تبریز از جمله محدوده‌هایی می‌باشد که در دهه‌های اخیر به دلیل ارزانی زمین و مسکن، وجود پتانسیل‌های بالقوه و موقعیت منطقه‌ای خویش، همواره مورد توجه مهاجران قرار گرفته است و امروزه پدیده خزش شهری در آن مشکلات متعددی را در جنبه‌های مختلف ایجاد کرده است. از این رو پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، کاربردی و اکتشافی به نقش پديده خزش شهري در تحولات مکاني-فضايي سکونتگاه‌هاي حريم کلانشهر تبریز پرداخته است. اقتصاد سیاسی شهری در بسیاری از کشورهای معروضِ خزش شهری، حکایت از تبدیل شدن زمین و مسکن شهری به وضعیت کالایی شدید و فقدان زیرساخت های مناسب صنعت و کار و اشتغال در بخش های دیگر است.

منابع و مأخذ:

- تفکری، اکرم و وارثی، حمیدرضا. (1399). بررسی الگوی رشد شهرهای پیرامون کلان‌شهر تهران با تأکید بر سیاست‌های دولت بر زمین شهری؛ نمونه موردی: شهر دماوند. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24(73)، 120-95.
- زادولی خواجه، شاهرخ. (1397). بازاندیشی بوم‌محور در امکان‌سنجی ارتقاء کیفی – کالبدی مناطق اسکان غیررسمی بر اساس معیارهای مسکن حداقل (بررسی تطبیقی کلان‌شهرهای اهواز و تبریز). رساله‌ی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما سعید ملکی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- زبردست، اسفندیا و اردوانی، سارینا. (1400). تعیین محدوده‌ی خزش شهری چندمرکزی مازندران (ساری، آمل، بابل، قائم شهر). مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 2(6)، 102-79.
- زبردست، اسفنديار. (1385). تعريف مجموعه‌های شهری و تعيين شاخص‌های تبيين آن. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقيقاتی شهرسازی و معماری.
- شیخی، محمد و عظیمی، میترا. (1392). بررسی شاخص‌های اقتصادی-اجتماعی و روش‌های تعیین محدوده‌ی خزش شهری تهران و ارائه‌ی الگوی مناسب برای آن. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه‌ی اجتماعی، 5(17)، 68-39.
- طرح توسعه و عمران «جامع» تبریز. (1395). مهندسان مشاور نقش محیط. وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، مصوب 24/8/1395.
- لطفی، صدیقه؛ شهابی شهمیری، مجتبی و روشن، ساسان (1396). بررسی تطبیقی ساختار فضایی و صرفه‌های مکانی شهرنشینی (یک مطالعه موردی از شیراز و مازندران مرکزی). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(60)، 220-197.
- Artmann, M., Inostroza, L., & Fan, P. (2019). Urban sprawl, compact urban development and green cities. How much do we know, how much do we agree? Ecological Indicators, 96, 3-9.
- Burger, M. J., Goei, B., De van der Laan, L., & Huisman, F. J. M. (2011). Heterogeneous development of metropolitan spatial structure: Evidence from commuting patterns in English and Welsh city-regions, 1981–2001. Cities, 28(2), 160–170.
- Button, K. (2002). City management and urban environmental indicators. Ecological Economics, 40(2), 217–233.
- Castells, M. (2005). Space of flows, space of places: materials for a theory of urbanism in the information age. In B. Sanyal (ed.) Comparative Planning Cultures, Routledge.
- Chen, M., Gong, Y., Lu, D., & Ye, C. (2019). Build a people-oriented urbanization: China’s new-type urbanization dream and Anhui model. Land Use Policy, 80, 1–9.
- Dadashpoor, H., & Malekzadeh, N. (2020). Driving factors of formation, development, and change of spatial structure in metropolitan areas: A systematic review. Journal of Urban Management, 9(3), 286-297.
- Dewita, Y., Yen, B.T.H., & Burke, M. (2018). The effect of transport cost on housing affordability: Experiences from the Bandung Metropolitan Area, Indonesia. Land Use Policy, 79, 507-519.
- Dou, Y., Zhen, L., Groot, R.D., Du, B., & Yu, X. (2017). Assessing the importance of cultural ecosystem services in urban areas of Beijing municipality. Ecosystem Services, 24, 79–90.
- Everitt, B. S. (1994). Statistical Methods for Medical Investigations. Edward Arnold, London.
- Fang, C., Liu, H., & Wang, S. (2021). The coupling curve between urbanization and the eco-environment: China’s urban agglomeration as a case study. Ecological Indicators, 130, 108107.
- Fang, C.L., Cui, X.F., Li, G.D., Bao, C., Wang, Z.B., Ma, H.T., Sun, S., Liu, H.M., Luo, K., Ren, & Y.F. (2019). Modeling regional sustainable development scenarios using the Urbanization and Eco-environment Coupler: case study of Beijing-Tianjin-Hebei urban agglomeration, China. Science of The Total Environment, 689, 820–830.
- Gao, J., Liu, X., Wang, C., Wang, Y., Fu, Z., Hou, P., & Lyu, N. (2021). Evaluating changes in ecological land and effect of protecting important ecological spaces in China. Journal of Geographical Sciences, 31 (9), 1245–1260.
- Giuliano, g., Agarwal, A., & Redfearn, C.H. (2008). Metropolitan spatial in Employment and Housing, www.onlinepubs.trb.org/Onlinepubs/sr/sr298giuliano.pdf (94/3/10).
- Glaeser, E.L., & Kahn, M.E. (2001). Decentralized employment and the transformation of the American city. National Bureau of Economic Research (No. w8117).
- Gomez-Baggethun, E., & Barton, D.N. (2013). Classifying and valuing ecosystem services for urban planning. Ecological Economics, 86, 235–245.
- Green, N. (2007). Functional Polycentricity: A Formal Definition in Terms of Social Network Analysis. Urban Studies, 44, 2077-2103.
- Grimm, N.B., Faeth, S.H., Golubiewski, N.E., Redman, C.L., Wu, J., Bai, X., & Briggs, J.M. (2008). Global change and the ecology of cities. Science, 319, 756–760.
- Inostroza, L., Baur, R., & Csaplovics, E. (2013). Urban sprawl and fragmentation in Latin America: A dynamic quantification and characterization of spatial patterns. Journal of Environmental Management, 115, 87-97.
- Kelobonyea, K., McCarneya, G., Xia, J., Swapan, M.S.H., Mao, F., & Zhoua, H. (2019). Relative accessibility analysis for key land uses: A spatial equity perspective. Journal of Transport Geography, 75, 82–93.
- Kloosterman, R. C., & Mustered, S. (2001). The polycentric urban region: Towards a research agenda. Urban Studies, 33(4), 623–633.
- Li, J., Lei, J., Li, S., Yang, Z., Tong, Y., Zhang, S., & Duan, Z. (2022). Spatiotemporal analysis of the relationship between urbanization and the eco-environment in the Kashgar metropolitan area, China. Ecological Indicators, 135, 1-13.
- Liang, X., Liu, X., Li, D., Zhao, H., & Chen, G. (2018). Urban growth simulation by incorporating planning policies into a CA-based future land-use simulation model. International Journal of Geographical Information Science, 32 (11), 2294–2316.
- Meijers, E.J., & Burger, M.J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment & Planning A, 42(6), 1383–1402.
- Mela, A. (2008). The polycentric city and Enviromental Resources. Urban and Landscape Perspectives, 3, 71-86.
- Nations, U. (2018). World Urbanization Prospects: The 2018 Revision, Key Facts, in: Nations, U. (Ed.). https://esa.un.org/unpd/wup/Publications/Files/WUP2018- KeyFacts.
- Phelps, N.A. (2015). Sequel to suburbia: Glimpses of America’s post-suburban future. Cambridge: MIT Press.
- Salvati, L., & Gargiulo Morelli, V. (2016). Unveiling urban sprawl in the Mediterranean region: towards a latent urban transformation? International Journal of Urban and Regional Research, 38(6), 1935-1953.
- Scott, A.J. (2001). Globalization and the rise of city-regions. European Planning Studies, 9(7), 813–826.
- Seto, K.C., Reenberg, A., Boone, C.G., Fragkias, M., Haase, D., Langanke, T., Marcotullio, P., Munroe, D.K., Olah, B., & Simon, D. (2012). Urban land teleconnections and sustainability. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(20), 7687-7692.
- Singer, M.E., Cohen-Zada, A.L., & Martens, K. (2022). Core versus periphery: Examining the spatial patterns of insufficient accessibility in U.S. metropolitan areas. Journal of Transport Geography, 100, 1-14.
- Tao, Y., & Wang, Q. (2021). Quantitative recognition and characteristic analysis of production-living-ecological space evolution for five resource-based cities: Zululand, Xuzhou, Lota. Surf Coast Ruhr. Remote Sensing, 13(8), 1563.
- Veerkamp, C., Schipper, A.M., Hedlund, K., Lazarova, T., Nordin, A., & Hanson, H.I. (2021). A review of studies assessing ecosystem services provided by urban green and blue infrastructure. Ecosystem Services, 52, 1-13.