شناسایی و اولویتبندی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی مؤدیان حقیقی (مطالعه موردی: شهرستان نور)
محورهای موضوعی : حسابداری و شفافیت مالیاتیمریم جعفری 1 , معصومه حسین پور 2 , احسان میرانی 3 , ام کلثوم کاظمی 4
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه محدث نوری
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه محدث نوری
3 - دانش‌آموخته دکتری، مدیریت صنعتی، دانشگاه مازندران
4 - دانش‌آموخته دکتری، آمار، دانشگاه مازندران
کلید واژه: فرار مالیاتی, فرایند تحلیل سلسله مراتبی, مؤدیان حقیقی.,
چکیده مقاله :
هدف: هدف این پژوهش شناسایی مهم‌ترین دلایل فرار مالیاتی و ارائه رتبه‌بندی آن براساس نظر خبرگان و مدیران مالیاتی شاغل در اداره امور مالیاتی شهرهای شهرستان نور است.
روش‌شناسی: جامعه مورد مطالعه کلیه کارکنان و مدیران اداره امور مالیاتی شهرستان نور است که در سال 1402 انجام شد. در ابتدا، عوامل متعدد بر فرار مالیاتی با استفاده از پرسشنامه اول و نرم‌افزار SPSS مورد بررسی و تأیید قرار گرفت. در ادامه، با استفاده از پرسشنامه مقایسات زوجی و نرم‌افزار Expert choice، مهم‌ترین معیارها و زیرمعیارهای مؤثر بر فرار مالیاتی شناسایی و سپس اولویتبندی گردید.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که هیچ‌کدام از معیارهای پنج‌گانه و زیرمعیارهای آن از دیدگاه خبرگان پژوهش بی‌اهمیت نبوده و معیار قانون و مقررات در میان سایر معیارها بیشترین اثر را بر فرار مالیاتی دارد.
دانش افزایی: به‌طور قطع، یکی از راهکارهای مقابله با راههای فرار مالیاتی، وضع قوانین و مقرراتی است که بتواند به طور کاملا هوشمندانه تمامی راههای نفوذ در قانون و حتی دور زدن آن را پیش‌بینی و برای آن راهکارهایی را پیشنهاد دهد. در این صورت قابل اجرا و مقبول آحاد و همه اصناف و گروه‌های مؤدیان قرار خواهد گرفت. علی‌رغم تلاشهای بسیار دولت‌ها در این زمینه هنوز هم فرار از مالیات چه در ایران و در سایر کشورهای دنیا، موضوعی است که با خلاهای جدی قانونی مواجه است. دانستن میزان فرار از مالیات و داشتن درک بهتر از دلایل آن به فرآیند یافتن مکانیزم‌های جلوگیری از آن یا کاهش شدت آن کمک خواهد کرد.
Purpose: The purpose of this study is to identify the most important reasons for tax evasion and provide its ranking based on the opinion of experts and tax managers working in the tax affairs department of Nour City.
Methodology: The population under study consists of all employees and managers of Nour City Tax Administration, as of 2023. First, several factors of tax evasion were investigated and confirmed using the first questionnaire and SPSS software. In the following, using the paired comparison questionnaire and Expert choice software, the most important criteria and sub-criteria affecting tax evasion were identified and then prioritized.
Findings: The results showed that none of the five criteria and their sub-criteria were unimportant from the point of view of the research experts, and the law and regulation criterion among other criteria has the greatest effect on tax evasion.
Originality: Undoubtedly, one of the ways to deal with tax evasion is to establish laws and regulations that can intelligently predict all the ways to penetrate the law and even circumvent it and propose solutions for it. In this case, it will be applicable and accepted by individuals and all groups of taxpayers. Despite the many efforts of governments in this field, tax evasion in Iran and in other countries of the world is still an issue that faces serious legal gaps. Knowing the extent of tax evasion and having a better understanding of its causes will help the process of finding mechanisms to prevent it or reduce its severity.
امین‌خاکی، علیرضا. (1390). برآورد فرار مالیاتی و عوامل تعیین کننده آن در اقتصاد ایران. پایان نامه دکتری. دانشکده علوم اقتصادی و اداری. دانشگاه مازندران.
ایزدخواستی، حجت و دادگر، یداله و بیگی، پوریا. (1400). بررسی تأثیر همزمان کیفیت نهادی و فرار مالیاتی بر عملکرد نظام مالیاتی کشورهای منتخب منا. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 18(4)، 125-158. doi: 10.22055/jqe.2021.31807.2181
برزگری‌خانقاه، جمال و محمدعلی فیض‌پور. (1392). حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک: تجاربی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه. پژوه حسابداری. حسابداری و منافع اجتماعی، 3(1)، 142-123. doi: 10.22051/ijar.2013.424
بلوری، امین، و مرادی، محمد، و یزدانی، حمیدرضا. (1399). طراحی مدل فرار مالیاتی بر پایه مالیات بر درآمد: رویکرد نظریه داده بنیاد. حسابداری دولتی، (1)7، 30-9. doi: 10.30473/gaa.2021.56473.1435
پورفرد، شهروز، و قالیباف‌اصل، حسن. (1399). اثرات فرار و فساد مالیاتی بر سطح و نوسان سرمایه‌گذاری خصوصی و هزینه‌های عمومی به عنوان عوامل رشد اقتصادی. توسعه و سرمایه، 5(1)، 22-1. doi: 10.22103/jdc.2020.13521.1066
جعفری‌صمیمی، احمد، و حمزه‌ای، علی‌اکبر. (1384). بررسی عوامل موثر بر فرار مالیاتی: مطالعه موردی صنف طلا فروشان استان مازندران. پژوهش‌ها و سیاستهای اقتصادی، 13(34)، 20-3.
چمن، طیبه، مهاجری، پریسا، و عرب مازاریزدی، علی. (1398). بررسی تاثیر توسعه مالی بر فرار مالیاتی در ایران. پژوهشنامه اقتصادی، 19(72 )، 105-139. doi: 10.22054/joer.2019.10156
حسن‌زاده‌جزدانی، علیرضا. (1399). بررسی واکنش متغیرهای کلان اقتصادی نسبت به مالیات در اقتصاد ایران در چارچوب مدل تعادل عمومی پویای تصادفی. توسعه و سرمایه، 5(2)، 104-85. doi: 10.22103/jdc.2020.15975.1097
حسینی‌نوریان، سیدابراهیم، و رحمانی فیروزجاه، علی، و فرزانه، سیف‌اله. (1398). رابطه‌ی سرمایه اجتماعی و فرهنگ مالیاتی (مطالعه‌ی موردی مودیان شهرهای غرب استان مازندران). جامعه شناسی اقتصادی و توسعه, 8(2)، 105-134. dor: 20.1001.1.23224371.1398.8.2.5.3
حیدرزادی، حسین، و خداپناه، مسعود، و منتظرحجت، امیرحسین. (1401). عوامل تعیین کننده فرار مالیاتی در اقتصاد ایران با رویکرد اقتصاد سنجی بیزین. پژوهش نامه مالیات دانشگاه شهید چمران اهواز، 30(53). doi: 10.52547/taxjournal.30.53.4
رحیمی‌کیا، اقبال، و محمدی، شاپور و غضنفری، مهدی. (1394). تشخیص فرار مالیاتی با استفاده از سیستم هوشمند ترکیبی، پژوهشنامه مالیات، ۲۳(۲۶)، 136-۱۶۴. http://taxjournal.ir/article-1-579-fa.html
رستم بیگی حمیدرضا، آینه‌بند مقداد. (1402). فرار مالیاتی اشخاص حقوقی با استفاده از هوش مصنوعی. پژوهشنامه مالیات، ۳۱ (۶۰)،۲۰۰-۲۱۷. doi: 10.61186/taxjournal.34.60.199
رضاقلی‌زاده، مهدیه، و آقایی، مجید ، و عالمی، امیرحسین. ( 1398). تحلیل فرار مالیاتی در ایران به روش شاخص چندگانه- علل چندگانه (MIMIC). مجلس و راهبرد، 26(97)، 191-226. https://nashr.majles.ir/article_301.html
زارع‌بهنمیری، محمدحسن، رحیمیان امیری، محمدحسین، و تیرگان، محمد. (1401). اولویت بندی عوامل موثر بر فرار مالیاتی. تحقیقات حسابداری و حسابرسی (تحقیقات حسابداری)، 14(54)، 187-202. doi: 10.22034/iaar.2022.153938
زنگانه، میثم، و عاشوری شیخی، الهام، و عبداللهی، احمد. (1391). بررسی و شناسایی عوامل موثر بر فرار مالیاتی با استفاده از رویکرد دیمتل فازی (مطالعه موردی استان گلستان). فصلنامه مهندسی مدیریت نوین، (3)1، 50-35. https://journals.iau.ir/article_526983.html
زمانی، لیلا، برزویان شیروان، صمد، کریمی جعفری، فاطمه، و انصاری، محسن. (۱۴۰۳). بررسی تاثیر خدمات الکترونیکی دولت بر فرار مالیاتی با نقش تعدیل‌کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات. پژوهشنامه مالیات. ۳۲ (۶۱) ،۱۷۰-۲۱۸. doi: 10.61186/taxjournal.32.61.170
صامتی، مجید، و ایزدی، افسانه، و فتحی، سعید. (1400). تعیین عوامل موثر بر فرار مالیاتی با استفاده از روش فرا تحلیل. اقتصاد باثبات، (2)2، 22-1. . doi: 10.22111/sedj.2021.38231.1113
صمدی، علی‌حسین، و تابنده، راضیه. (1392). فرار مالیاتی در ایران (بررسی علل و آثار و برآورد میزان آن). مجله تحقیقات مالیاتی، 19، 106-77. http://taxjournal.ir/article-1-196-fa.html
صمدیان، هومن، سیفی‌پور، رویا، دامن کشیده، مرجان، هادی‌نژاد، منیژه، کیقبادی، امیررضا. (1403). رابطه عدم قطعیت سیاست اقتصادی و نرخ موثر مالیاتی با فرار مالیاتی در ایران با استفاده از مدل چرخشی و تغییر رژیم آرچ مارکوف سوئیچینگ. پژوهشنامه مالیات. ۳۲ (۶۱)، ۲۱۹-۲۴۸. doi: 10.61186/taxjournal.32.61.219
ضیاتباراحمدی، مقداد، و کریمی پتانلار، سعید. (1398). مالیات بر ارزش افزوده و فرار مالیاتی.فصل نامه سیاستهای مالی و اقتصادی، 7 (27)، 86-71. http://qjfep.ir/article-1-837-fa.html
عبداله‌میلانی، مهنوش، و اکبرپور روشن، نرگس. (1391). فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد غیر رسمی در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی مالیات، (20)13. http://taxjournal.ir/article-1-71-fa.html
کریمی‌پتانلار، سعید، و عبدالهی، محمدرضا، و بهادر مایوان، سحر. (1390). تاثیر اثر بخشی دولت بر درآمد های مالیاتی: مطالعه‌ی موردی کشورهای در حال توسعه. دومین همایش ملی دانشجویی اقتصاد ایران، دانشگاه مازندران.
کریمی‌پتانلار، سعید، و گیلک حکیم‌آبادی، محمد تقی، و صابر نوچمنی ، فاضل. (1394). بررسی تاثیر اثر بخشی دولت بر کاهش فرار مالیاتی در کشور های منتخب. پژوهش نامه مالیات دانشگاه مازندران ،23 (27)، 90-63. http://taxjournal.ir/article-1-709-fa.html
محمدباقری، مصطفی و جهانشاد، آذیتا. (1398). شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر فرار مالیاتی و انتخاب بهترین راهبرد برای کاهش آن. فصلنامه سیاستهای کلان و راهبردی، 7 (ویژه نامه)، 118-137. doi: 10.30507/jmsp.2020.102396
نظری، فاطمه. (1395). بررسی اثر درآمد نفتی بر درآمد مالیاتی کشورهای صادرکننده نفت. اقتصاد کاربردی، 6(2)، 67-76. https://journals.srbiau.ac.ir/article_10258.html
هادیان، ابراهیم، و تحویلی، علی. (1392). شناسایی عوامل موثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران. برنامه ریزی و بودجه، (18)2، ۵۸-۳۹. dor: 20.1001.1.22519092.1392.18.2.3.2
یگانه، یحیی و رضایی، شهروز. (1397). مدلی برای تاثیر مسئولیت اجتماعی و هزینه های مدیریت مالیات شرکت بر اجتناب و فرار مالیاتی. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 15(58)،27-58. doi: 10.22054/qjma.2018.9425
Abdollahmilani, M., & Akbarpourroshan, N. (2012). Tax evasion from the underground economy in Iran. Journal of tax Research, 20(13), 141-168. http://taxjournal.ir/article-1-71-en.html [In Persian]
Alm, J. (2005). Tax Evasion, the Encyclopedia of Taxation and Tax Policy, Seconed Editation, 401- 404.
Arja, S., & Agatha, N.S., & Evania, Y., & Melissa, G.H. (2019). Factors Affecting Perception of Tax Evasion Among Chindos. Advances in Economics, Business and Management Research,144(3), 487-493. doi: 10.2991/aebmr.k.200606.083
Barbuta, N. (2008). Economic and Non-Economic Factors for Tax Compliance. University of Galati.
Bolori, A., Moradi, M., & Yazdani, H. (2021). Design a Tax Evasion Model Based on Income Tax: Grounded Theory Approach. Governmental Accounting, 7(1), 9-30. doi: 10.30473/gaa.2021.56473.1435 [In Persian]
Chaman, T., Mohajeri, P., & Arabmazar Yazdi, A. (2019). The Impact of Financial Development on Tax Evasion in Iran. Economics Research, 19(72), 105-139. doi: 10.22054/joer.2019.10156
Cebula, R., & Feige, E. (2010). America underground economy: Measuring the size, growth and determinants of income tax evasion in the US. MPRA Papers, 29672, University of library of Munich, 1- 23. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/29672/
Hadian, E., & Tahvili, A. (2013). Tax evasion and its determinants in the Iranian economy (1971-2007). Planning and Budgeting, 18(2), 39-58. dor: 20.1001.1.22519092.1392.18.2.3.2 [In Persian]
Hasas Yeghaneh, Y., & Rezaei, S. (2018). A Model for Impact of Corporate Social responsibility And Tax Management costs on Avoidance and Tax Evasion. Empirical Studies in Financial Accounting, 15(58), 27-58. doi: 10.22054/qjma.2018.9425 [In Persian]
Hassanzadeh Jezdani, A. R. (2021). Investigating the Repercussion of Macroeconomic Variables to Taxes in the Iranian Economy in the Framework of the Dynamic Equilibrium General Equilibrium Model. Journal of Development and Capital, 5(2), 85-104. doi: 10.22103/jdc.2020.15975.1097 [In Persian]
Heidarzadi, H., Khodapanah M., & Montazer Hojat, A. H. (2022). Investigating the Tax Fraud Determining Factors in the Iran's Economy by Examining Bayesian Econometrics. Journal of Tax Research, 30 (53), 97-122. doi: 10.52547/taxjournal.30.53.4 [In Persian]
Izadkhasti, H., dadgar, Y., & Beygi, P. (2022). Investigating the Simultaneous Impact of Institutional Quality and Tax Evasion on the Performance of the Tax System in Selected Mena Countries. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 18(4), 125-158. doi: 10.22055/jqe.2021.31807.2181 [In Persian]
Gioacchino, D., & Fichera, D. (2020). Tax evasion and tax morale: A social network analysis. European Journal of Political Economy,65(3), 65-89. doi: 10.1016/j.ejpoleco.2020.101922
Johnson, S., Kaufmann, D., McMillan, J., & Woodruff, C. (2000). Why do firms hide? Bribes and unofficial activity after communism. Journal of Public Economics, 76 (3), 495-520. doi: 10.1016/S0047-2727(99)00094-8
Khani, A., Imani, K., & Yosefi, A. (2014). Tax Avoidance, How to Measure and Factors Affecting It. Journal of Accounting and Social Interests, 4(4), 121-142. doi: 10.22051/ijar.2015.2013
Karimi Potanlar, S., Taghi Gilak Hakimabadi, M., & Saber Nochamani, F. (2015). Investigation of Government Effectiveness Impact on Reducing Tax Evasion: The Case Study of Selected Countries. Journal of tax research, 23(27), 63-90. http://taxjournal.ir/article-1-709-en.html [In Persian]
Mohammad Bagheri, M. & Jahanshad, A. (2020). identifying and prioritizing factors responsible for tax evasion and selecting the best soloution to reduse it. Quarterly Journal of The Macro and Strategic Policies, 7(Special Issue), 119-136. doi: 10.30507/jmsp.2020.102396 [In Persian]
Pourfard, S., & Ghalibafasl, H. (2020). Impact of Tax Evasion and Tax Corruption on the Private Investment and Public Expenditure as Factors of Economic Growth. Journal of Development and Capital, 5(1), 1-22. doi: 10.22103/jdc.2020.13521.1066 [In Persian]
Rahimikia, E., Mohamadi, S., & Ghazanfari, M. (2015). Tax Evasion Detection by Using Combinatory Intelligent System. Journal of Tax Research, 23(26), 136-164. http://taxjournal.ir/article-1-579-en.html [In Persian]
Rezagholizadeh, M., Aghaei, M., & Alami, A. (2019). Estimating tax evasion in Iran and investigating its causes and effects: A Multiple Indicators - Multiple Causes (MIMIC) Approach. Majlis and Rahbord, 26(97), 191-226. https://nashr.majles.ir/article_301.html?lang=en [In Persian]
Richardson, G. (2006). Determinants of tax evasion: A cross country investigation. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 15(2), 150- 169. doi: /10.1016/j.intaccaudtax.2006.08.005
Rostam Beiggi H, & Ayneband M. (2024). Detecting Tax Evasion of Legal Entities Using Artificial Inteligence. Journal of Tax Research, 31 (60), 200-217. doi: 10.61186/taxjournal.34.60.199 [In Persian]
Samadi, A., & Tabande, R. (2013). Tax Evasion in Iran: its Causes, Effects and Estimation. Journal of Tax Research, 21(19), 77-106. http://taxjournal.ir/article-1-196-en.html [In Persian]
Samadian, H., DamanKeshideh, M., Seyfipour, R., Hadinejad, M., & Keyghobadi, A. (2024). The Relationship Between Economic Policy Uncertainty and the Effective Tax Rate with Tax Evasion in Iran Using the Rotation Model and Arch Markov Switching Regime Change. Journal of Tax Research, 32(61), 219-248. doi: 10.61186/taxjournal.32.61.219 [In Persian]
Sameti, M., Izadi, A., & Fathi, S. (2021). Determining Effective Factors on Tax Evasion using the Method of Meta-Analysis Abstract. Stable Economy Journal, 2(2), 1-22. doi: 10.22111/sedj.2021.38231.1113 [In Persian]
Shneider, F., & Enste, D. (2000). Shadow Economics Around the World: Size, Causes, and Consequences. Journal of Economic Literature, 38 (1), 77-114.
Sookram, S. & Watson, P. (2005). Tax evasion, growth and the hidden economy in Trinidad and Tobago. Institute of Social and Economic Studies, Working Paper 418, 1-18.
Zamani. L., Borzoian Shirvan, S., Karimi Jafari, F., & Ansari, M. (2024). Investigating the impact of electronic government services on tax evasion with the moderating role of information and communication technology. Journal of Tax Research, 32(61), 170-218. doi: 10.61186/taxjournal.32.61.170
Zare Bahnemiri, M. H., Rahimian Amiri, M. H., & Tirgan, M. (2022). Prioritizing Factors Affecting Tax Evasion. Accounting and Auditing Research, 14 (54), 187-202. doi: 10.22034/iaar.2022.153938 [In Persian]
Ziatabar Ahmadi, M., & Karimi Petanlar, S. (2019). Value Added Tax and Tax Evasion. Quarterly Journal of Fiscal and Economic Policies, 7 (27), 71-86. http://qjfep.ir/article-1-837-fa.html [In Persian]
