بررسی مقایسه ای تقابل کهن الگوی سایه و قهرمان در شهنشاه نامه صبای کاشانی و شاهنامه فردوسی با تکیه بر هفت خوان رستم و عباس میرزا
محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)مریم ندرخانی 1 , زهره سرمد 2 , فرشته ناصری 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام (ره)، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام (ره)، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام (ره)، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران.
کلید واژه: شاهنامه, شهنشاه نامه, قهرمان, سایه, نقاب, رستم, عباس میرزا,
چکیده مقاله :
نقد روان شناسی در قرن بیستم رواج پیدا کرده است. در این نوع نقد، آثار ادبی از جنبه روان شناختی مورد بحث قرار می گیرند و لایه های درونی آنها آشکار می گردد. یونگ از جمله نظریه پردازانی است که کهن الگوها را تعریف نموده و قائل به وجود دو سطح خود آگاهی و ناخودآگاهی در انسان هاست . بر اساس نظریه کهن الگویی وی آثار ادبی را می توان با توجه به جنبه های اساطیری آنها مورد بحث قرار داد. در این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی دو اثر حماسی شاهنامه فردوسی و شهنشاه نامه صبای کاشانی از نظر تقابل قهرمان و سایه و نحوه مقابله قهرمان با سایه بررسی شده و نتیجه این است که فردوسی با توجه به شخصیت اسطوره ای رستم سفر معنوی او را با گذر از موانع مختلف تشریح نموده و او به عنوان قهرمان بلا منازع با تکیه بر نیروی معنوی و یاری خداوند به عنوان پیر دانا و گاه رخش و راهنمایان دیگر در سفر خود به کمال رسیده به عنوان قهرمان شناخته می شود . در منظومه شهنشه نامه ، عباس میرزا قهرمانی است که با روس ها می جنگد و صبا با تقلید از فردوسی تلاش نموده دشمنان را به عنوان نیروهای اهریمنی و اسطوره ای معرفی کند و عباس میرزا را رو در روی آنها قرار دهد. وی در سفر خود تنها نیست و با یاری سپاهیانش به نتیجه می رسد و دشمنان به طور نمادین به اژدها و شیر تشبیه می شوندکه از نظر کهن الگویی
Criticism of psychology has become popular in the 20th century. In this type of criticism, literary works are discussed from the psychological aspect and their inner layers are revealed. Jung is one of the theorists who defined archetypes and believes that there are two levels of self-consciousness and unconsciousness in humans. Based on his archetypal theory, literary works can be discussed according to their mythological aspects. In this article, the two epic works Ferdowsi's Shahnameh and Sabai Kashani's Shahnameh are analyzed in terms of the confrontation between the hero and the shadow and the way the hero confronts the shadow, and the result is that Ferdowsi, with regard to the mythical character of Rostam, made his spiritual journey with Described passing through various obstaclesAnd he is known as an undisputed hero, relying on the spiritual power and help of God, as a wise old man and sometimes as Rakhsh and other guides in his journey to perfection. In Shahnshe Namah, Abbas Mirza is a hero who fights against the Russians, and by imitating Ferdowsi, Saba tried to introduce the enemies as demonic and mythical forces and put Abbas Mirza in front of them. He is not alone in his journey and he achieves it with the help of his troops, and the enemies are symbolically compared to dragons and lions, which archetypically are his inner negative forces that he wins over.
1. آقاجانی، حمید(1391)بررسی و تحلیل پنج نماد کهن الگویی در شاهنامه فردوسی بر اساس مکتب روانکاوی یونگ، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ابوعلی سینا.
2. آیدنلو، سجاد(1390)دفتر خسروان، تهران: سخن.
3. احمدی، مسلم(1398) در پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان« بررسی مولفه های هویت ملی در شعر حماسی دوره قاجار با تکیه بر شهنشاه نامه صبا» پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی.
4. ارشاد، محمد رضا(1386) گستره ی اسطوره، چ2، تهران: هرمس.
5. انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم(1355)مردم و شاهنامه، تهران: فرهنگ مردم.
6. بیلسکر، ریچارد(1384)یونگ، ترجمه حسین پاینده، تهران: طرح نو.
7. -----------(1387) اندیشة یونگ، ترجمة پاینده، حسین، تهران: آشیان.
8. پالمر، مایکل (1385). فروید، یونگ و دین، ترجمه محمد دهقانپور و غلامرضا محمدی، تهران: رشد.
9. پیرسون، کارول(1393)بیداری قهرما درون، ترجمه فرناز فرنود،چ2، تهران: جیحون.
10. پیرسون کارول و هیو کی مار(1390)زندگی برازنده من، ترجمه کاوه نیری، چ7، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
11. حصوری، علی(1386)«اژدها» دانشنامه ایران، زیر نظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی،صص786-777.
12. رستگار فسایی،منصور(1379)اژدها در اساطیر ایران، تهران: نوس.
13. رضایی باغ بیدی، حسن(1388)جادو:ریشه شناسی واژه، دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج17: صص230-229.
14. شمیسا، سیروس(1381)نقد ادبی،چ3، تهران: فردوس.
15. -------------(1383)انواع ادبی، چ3 تهران: دانشگاه پیام نور.
16. صبای کاشانی(بی تا)شهنشاه نامه،نسخه خطی کتابخانه مجلس
17. صفا، ذبیح اله(1369)حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
18. طالبیان، یحیی و همکاران(1386)جدال خیر و شر ، درونمایه شاهنامه فردوسی و کهن الگوی روایت.مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش158صص116-101.
19. عظیمی زواره، فرزانه(1389) در پایان نامه کارشناسی ارشد خودبا عنوان«تحلیل رویاهای شاهنامه بر اساس دیدگاه یونگ» پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.
20. فخرالزمانی، عبدالنبی(1340)تذکره میخانه به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: سپهر.
21.
22. فردوسی، ابوالقاسم(1369)شاهنامه، به کوشش خالقی مطلق، ج2، کالیفرنیا و نیویورک
23. ................................(1371) شاهنامه، به کوشش خالقی مطلق، ج3، کالیفرنیا و نیویورک
24. فیست، جس و گریگوری جی فیست (1388) نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیر محمدی، تهران: روان.
25. کمپبل، زوزف(1387)قهرمان هزار چهره، ترجمه شادی خسرو پناه، چ3، مشهد: گل آفتاب.
26. --------- (1392) قهرمان هزار چهره ترجمه شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب گردان.
27. گرین، ویلفرد و همکاران(1373)مبانی نقد ادبی، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.
28. مسکوب، شاهرخ(1374)تن پهلوان و روان خردمند، تهران: طرح نو.
29. مشتاق مهر، رحمان و آیدنلو، سجاد(1386)«که آن اژدها زشت پتیاره بود (ویژگی ها و اشارات مهم بنمایه اژدها و ازدها کشی در سنت حماسی ایران» گوهر گویا، ش2صص168-143.
30. مکاریک، ایرناریما(1374)دانشنامه نظریه های ادبی، ترجمه مهران مهاجر و محمود نبوی، تهران: آگه.
31. مورنو، آنتونیو(1380) یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه داریوش مهرجویی،چ2، تهران: مرکز.
32. نوایی، امیر علیشیر(1323) مجالس النفایس، به کوشش علی اصغر حکمت، تهران: باتک ملی.
33. وگلر، کریستوفر (1386). ساختار اسطورهای در فیلمنامه. ترجمة عباس اکبری. نیلوفر. تهران.
34. هادی، روح الله، نامی، صبرا(1399) بنمایه های اساطیری و بازتاب حضور فرهنگ عامه در دوره حماسه منظوم قاجار، (مطالعه موردی: شهنشاه نامه صبای کاشانی)دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال8، ش33صص91-61.
35. یونگ، گارل گوستاو(1368) چهار صورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، تهران: نشر آستان قدس.
36. ----------------(1387) انسان و سمبول‌هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی.
37. ------------(۱۳۷۹) خاطرات رویاها اندیشه‌ها، ترجمه جلال ستاری، آستان قدس: مشهد.
38. یونگ، کارل گوستاو و دیگران(1378) اسطوره و رمز، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
