ابعاد تربیتی فعالیت های فوق برنامه مدارس مبتنی بر سیره امام رضا (ع)
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن
حبیب الله تقی پور سهل آبادی
1
(پردیس بین اللمل خوارزمی تهران)
کلید واژه: روش تربیتی رضوی, روش تحلیل مضمون, فعالیت‌های فوق برنامه درسی, مضامین تربیتی,
چکیده مقاله :
مسئله اساسی پژوهش حاضر از نقد روش‌هاي سنتی متکی بر منفعل بودن دانش آموزان نشأت گرفته و لذا برای مقابله با ضعف مذکور، با عنایت به سیره تربیتی امام رضا (ع) به شناسایی ابعاد تربیتی مناسب با توجه ظرفیت فعالیت هاي فوق برنامه در مدارس کوشش شده است. چرا که ایده پژوهش حاضر با تمرکز بر مسئله بهره‌مندی از مفاهیم بلند تربیتی معصوم (ع) به ویژه سودمندی اندیشه‌های تربیتی امام رضا (ع) در امر تربیت فرزندان ایجاد شده است. در این مطالعه از روش پژوهش تحلیل مضمون (تم) استفاده شد. مشارکت کنندگان در پژوهش از جامعه پژوهش (شامل پژوهشگران و اساتید دانشگاهی خبره در حوزه آموزش و پرورش و همچنین اساتید حوزه علمیه متخصص در مبانی سیره رضوی) به صورت هدفمند و به شیوه گلوله برفی به تعداد 17 نفر انتخاب شدند. از خبرگان مذکور مصاحبه نیمه ساختارمند انجام گرفت. در مرحله اول جهت کدگذاری مضامین و مفاهیم از متن به متخصصان حوزه رجوع شد و در مرحله دوم جهت تایید کدهای انتخابی متناسب با فعالیت‌های فوق برنامه مدارس از نظرات متخصصان دانشگاهی استفاده شد. طبق یافته‌های پژوهش پنج بعد تربیتی منطبق با سیره تربیتی امام رضا (ع) برای فعالیت‌های فوق برنامه مدارس شناسایی و ارائه شد: خودسازی، توانایی تصمیم‌گیری و حل مساله، روابط اجتماعی، رشد شخصیتی، ارتباطات بین فردی. در چارچوب ابعاد مذکور، از طریق مطالعۀ سیرۀ آن حضرت می‌توان تعالیم مربوط به اخلاق فردی، اجتماعی و مهارت‌های زندگی را در فعالیت‌های فوق برنامه مدارس مورد توجه قرار داد. با عنایت به این که هدف تربیت از نظر امام رضا(ع) رشد تمام ابعاد وجودی انسان است و توجه به تمامی ابعاد درونی و محیطی فرد اعم از جامعه و خانواده و فرزندان را شامل می‌شود، لازم است توجه و عنایت برنامه ریزان و مسئولین آموزش و پرورش برای بهره‌برداری از مفاهیم و اندیشه تربیتی امام رضا (ع) در ساختار فعالیت‌های فوق برنامه مدارس، بیشتر شود و ساختاری برای فعالیت های فوق برنامه مدارس با نظر اساتید و خبرگان تهیه گردد که در آن ابعاد تربیتی بر مبنای سیره رضوی (ع) لحاظ شود.
The fundamental issue addressed in this research stems from the critique of traditional teaching methods that rely on student passivity. Accordingly, to address this shortcoming, the present study endeavors to identify appropriate educational dimensions in light of Imam Reza's (AS) educational approach, considering the capacity of extracurricular activities in both primary and secondary schools. The impetus for this research lies in the notion of utilizing the lofty educational concepts of the Infallible Imams (AS), particularly the educational insights of Imam Reza (AS) in the upbringing of children. The study employed thematic analysis, a prevalent and rigorous qualitative research method. Participants were purposefully selected from the research community (comprising experienced educational researchers and university professors, as well as seminary professors specializing in the foundations of Razavi conduct) using a snowball sampling technique, resulting in a total of 17 participants. Semi-structured interviews were conducted with the aforementioned experts and specialists. In the first phase, seminary professors were consulted to code themes and concepts from the text. In the second phase, the views of university professors were sought to validate the selected codes in alignment with extracurricular school activities. The research findings identified five educational dimensions aligned with the educational approach of Imam Reza (AS) for extracurricular school activities: self-improvement, decision-making and problem-solving skills, social relationships, personal growth, and interpersonal communication. Within the framework of these dimensions, a study of the Imam's conduct reveals the teachings related to individual and social ethics and life skills that can be incorporated into extracurricular school activities. Given that Imam Reza (AS) viewed education as encompassing the growth of all aspects of human existence, encompassing attention to all internal and environmental dimensions of the individual, including society, family, and children, it is imperative that educational planners and administrators pay greater attention to utilizing the educational concepts and insights of Imam Reza (AS) in the structuring of extracurricular school activities. A framework for extracurricular school activities should be developed in consultation with experts and specialists, ensuring that educational dimensions based on the Razavi (AS) conduct are incorporated.
- ابن بابویه، محمد بن علی. (1392). عیون اخبار الرضا (ع). ج 1 و ۲. ترجمه و شرح آقا نجفی اصفهانی. قم: نبوغ. چاپ دوم.
- ابن شعبه حرانی، ابومحمد. (1393). تحف العقول. ترجمه صادق حسن زاده. قم: آل علی (ع).
- برقي ، احمدبن محمد. (1374). المحاسن. تحقيق مهدي الرجائي. قم : المجمع العالمي لاهل البيت (ع)
- تاجور، آذر؛ پورطهماسبی، الهام. (1394). «اهداف و روش‌های تعلیم و تربیت در سیرۀ امام رضا (ع)». همایش علمی ـ پژوهشی تعلیم و تربیت در فرهنگ رضوی. از مجموعه برنامه‌های سیزدهمین جشنواره بین المللی امام رضا (ع). دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی (پردیس شهید بهشتی مشهد).
- حر عاملی، محمد بن حسن. (1386). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. مصحح عبدالرحیم ربانی شیرازی. تهران: اسلامیه.
- حکیمی، محمد رضا. (1380). الحیاه. ترجمه احمد آرام. ج اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. چاپ چهارم.
- دهقان سرخ آبادی، سیده محدثه؛ کرامتی، انسی. (1396). «روش‌های آموزشی در سیرۀ رضوی و دلالت‌های آن برای تربیت عقلانی در دانشگاه فرهنگیان». فرهنگ رضوی. 5 (17). صص: 35- 58.
- رضوی‌دوست، غلامرضا؛ موسوی، سید محمدحسین؛ حسومی، ولی اله؛ شایانفر، جواد. (1394). «بایستگی‌های اخلاقی زیست‌خانوادگی از منظر امام رضا (ع)». نشریه اخلاق زیستی. دوره 5. شماره 15. صص: 41- 70.
- صدرالدین‌شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. (1394). الحجه. تهران: برگ سبز.
- صمدی، معصومه؛ دوایی، مهدی؛ اقبالیان، طاهره. (1391). «مبانی، اصول و روش‌های تربیت اخلاقی در سیرۀ پیامبر(ص) و اهل بیت (ع)». مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. سال بیستم. دورۀ جدید. شماره 16. صص: 37-64. - عطاردی قوچانی، عزیزاله. (1391). مسندالامام الرضا (ع). ج1 و2. تهران: عطارد.
- علی بن موسی (ع). (1406 ق.). الفقه المنسوب الی الامام الرضا (ع). قم: موتمرالعالمی للامام الرضا (ع).
- غلامزاده، مهین؛ جاربی، علی. (1396). «بررسی تاثیر فعالیت‌های فوق برنامه بر ایجاد مهارت‌های شهروندی دانش‌آموزان مدارس خاص شهر میناب». مجموعه مقالات همایش ملی آموزش ابتدایی. تهران: وزارت آموزش و پرورش. صص:513- 535.
- قمقامی، مریم؛ میدانی، محمد؛ رشوند آوه، اشرف. (1394). «ویژگی‌های الگوی تربیتی در سیرۀ رضوی». ارائه شده در اولین کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی با رویکرد بومی ـ اسلامی و با تاکید بر پژوهش‌های نوین.
- قمي، عباس. (1390). منتهي‌الآمال. ويراسته كاظم عابديني مطلق. تهران: مبين انديشه.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1392). اصول کافی. ترجمه محمدباقر کمره ای. ناشر: اسوه.
- مجلسی، محمدباقر. (1389). بحارالانوار. ج 2، 7 ، 44، 59، 62 ، 67 و 78 . تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- محدثی، جواد. (1396). حکمت‌های رضوی. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی(به نشر).
- محمدی ری‌شهری، محمد. (1395). میزان الحکمه. قم: دار الحدیث.
- مسعودیان، پریسا و بهشتی، سعید. (1391). «بررسی اهداف و اصول و روش‌های تربیت سیاسی بر مبنای نهج‌البلاغه». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. 20 (17). صص: 7-25.
- مفيد، محمد بن محمد. (1372). الارشاد في معرفة حجج الله على العباد. محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت (ع). قم: کنگره بزرگداشت شیخ مفید.
- میرزامحمدی، محمد‌حسن؛ جهانی جوانمردی، فاطمه؛ نوروزی، محمد. (1396). «بازشناسی آموزه‌های تربیتی امام رضا (ع) و کاربست آن‌ها در عصر حاضر». فرهنگ رضوی. 5 (20). صص: 69-104.
- نجفی، محمد؛ قربانی، منصوره؛ نصرتی هشی، کمال؛ شاهی، محمد. (1393). «روش‌های تربیت اخلاقی در سیره رضوی (ع)». مجله پژوهش‌های اخلاقی. سال پنجم. شماره یک. صص: 113- 127.
- نوروزی مصیر، رضا؛ رحمانی، جهانبخش. (1395). «مقایسه نمرات دانش‌آموزان مدارس مقطع متوسطه دارای فعالیت‌های فوق برنامه و فاقد فعالیت‌های فوق برنامه در آزمون رشد مهارت‌های اجتماعی ماتسون». پژوهش در برنامه‌ریزی درسی. 13(48). صص: 145-155.
- نیرو، محمد. (1395). «تجربۀ دانش‌آموزان زائر دبیرستانی از زیارت حرم مطهر امام رضا (ع): مطالعه‌ای پدیدارشناسی». فصلنامه علمی پژوهشی مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی. 1(2). صص: 128-146.
- Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
