سیمای ابلیس در مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی
محورهای موضوعی :
ماندانا هاشمی‌اصفهان
1
(عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن و دانشجوی دورة دکتری زبان و ادبیات فارسی.)
کلید واژه: عشق ـ معاویه ـ ابلیس ـ جبر ـ خیر و شر,
چکیده مقاله :
ابلیس در مثنوی معنوی دو سیمای متفاوت دارد. از سویی شخصیتی شرور و شوم است که کمر به ویرانی آرمان الهی بسته است. در مواردی برابر با نفس اماره شمرده می شود و کار او وسوسه است و تنها با هدایت پیر راه دان می توان از وسوسه های او در امان ماند. نگاه دیگر به ابلیس در مثنوی بسیار شگفتی آفرین است و با آنچه در آثار عارفانی چون عین القضات و حلاج آمده است شباهت دارد. تصویر این چهره در داستان معاویه و ابلیس آشکار می شود. در این داستان مولانا با وسعت دید و نگاه نوآور خود هر چند با جمال، نکاتی حکیمانه را یادآور می شود. داستان معاویه و ابلیس در این مقاله مورد بازنگری قرار گرفته است و نکات مورد نظر مولانا و نیز اشارات مشابه آن در تاریخ اندیشه عرفانی مورد بررسی قرار گرفته است.
Iblis in Masnavi Mauwlana has two distinct faces. On one hand, its character is recognized as being vicious, and ominious, determined to destroy the God's purpose. At times, it is regarded as being equivalent to Nafs Amareh, leading man to temptation, and only through the directions of a spiritual guide one can be saved from such temptations. However, in Masnavi the other face of Iblis is rather peculiar, and there are similarities of vision with the works of great mystics such as Ain al Ghozat, and Hallaj. This image of Iblis is revealed in the story of' Muaweyah,and Iblis" where one comes to realize the broadmindedness, and profound vision of a man who implicitly makes invaluable, scholarly points. This story has been revised in this article and Mawlana's viewpoints, and also similar inferences in the history of mystical thought were investigated.
منابع و مآخذ:
1- تذکره الاولیا، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تصحیح رینولد نیکلسون، لیدن، 1905.
2- تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا، رینولد نیکلسون، ترجمه دکتر شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، 1382.
3- دائره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، 1385.
4- در دیار صوفیان، علی دشتی، انتشارات زوار، 1384.
5- ذره و خورشید، دکتر داریوش صبور، زوار، 1380.
6- سر نی، دکتر عبدالحسین زرین کوب، انتشارات علمی، 1372.
7- سوانح، احمد غزالی، دکتر جواد نوربخش، تهران، خانقاه نعمت اللهی، 1352.
8- شرح مثنوی شریف، فروزانفر، نشر علمی، 1376.
9- شرح جامع مثنوی معنوی، کریم زمانی، انتشارات اطلاعات، 1379.
10- قمار عاشقانه، دکتر عبدالکریم سروش، مؤسسه صراط بهمن، 1385.
11- کشف الاسرار میبدی، تصحیح علی اصغر حکمت، امیرکبیر، 1361.
12- گزیده غزلیات شمس، دکتر شفیعی کدکنی، امیرکبیر، 1370.
13- نردبان شکسته، دکترعبدالحسین زرین کوب، انتشارات سخن، 1384.
14- مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی، بدیع الزمان فروزانفر، دانشگاه تهران، 1333.
15- مجموعه آثار حلاج، حسین بن منصور حلاج، تحقیق و ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، نشر یادآوران، 1379.
_||_
