بحثی دربارۀ علّت جاودانگی پشوتن در سنّت مزدیسنی
محورهای موضوعی :
معصومه فتوحی کوهساره
1
(دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. اردبیل. ایران.)
کلید واژه: شیر, پشوتن, زراتشت‌نامه, جاودانگی, خون,
چکیده مقاله :
پشوتن، نام‌بُردارترین پسر گشتاسب در سنّت و ادبیات مزدیسناست. در باب فرجامِ کارِ وی با چند روایت متناقض روبه‌رو هستیم: نخست مشهورترین روایت بر پایۀ اَسناد و شواهد موجود از گزارش‌ها و روایت‌های متون کهن پهلوی، پشوتن یکی از بی‌مرگانیست که در آخرالزّمان پیش از هزارۀ هوشیدر، علیه بدکاران و دیوان رستاخیز می‌کند و هم‌چنان در هزارۀ هوشیدرماه، سروری خواهد کرد. دیگری روایتی از چگونگی نامیرایی پشوتن با خوردن شیرِ یشته‌شده از دست زردشت به نقل از منظومۀ زراتشت‌نامه است و سوم‌روایت، روایت نادر و یگانۀ بهمن‌نامه از مرگ پشوتن به دست بانوگشسب است که اتّفاقاً با معنای لغوی اسمش نیز متناسب است. در دیگر منابع، بویژه در شاهنامۀ فردوسی و شاهنامۀ ثعالبی و دیگر روایت‌های اسطوره‌ای، حماسی، تاریخی و روایت‌های نقّالی و شفاهی‌عامیانۀ موجود، هیچ اشاره‌ای به مرگ یا بی‌مرگی پشوتن نشده است. نگارنده در این مقاله با در نظر گرفتن هر سه گزارش، در روایت زراتشت‌نامه اندیشیده، با بهره‌گیری از گواهی‌هایِ همانند در ادبیات ایران و ملّت‌های دیگر، آن را بررسی کرده است.
Pashutan is the most distinguised son of Goshtasp in the mazdayasna tradition and literature. As far as his fate is concerned we are faced with three contradictory narratives. First according to the most renowned one based on the documents and evidence available from reports and narratives of the ancient Pahlavi texts, Pashutan is one of the immortals who on the Day of Judgement before the Hooshidar Millenium resurrects against evildoers and demons and also in that millenium he reigns. Second is a narrative from the Zaratosht Nameh which speaks of Pashutan's immortality by drinking blessed milk from the hand of Zoroaster, and the third narrative is a unique version of Bahman Nameh informing us of Pashutan's death in the hand of Banu Goshasp. This latter narrative is incidently more appropriate to the lexical meaning of his name. In other sources particularly in Shahnameh of Ferdowsi, Tha'alibi's Shahnameh, and other mythological, epic, historical, and Naghali or oral popular narratives available, there has not been a slightest reference to Pashutan's death or immortality. Having considered all three reports, the writer of this article has contemplated on the Zaratasht Nameh version and using the counterpart evidence in Persian literature and other world nations has analyzed the cause of immortality.
- قرآن کریم
- آیدنلو، سجّاد. (1378). «هوم در اوستا و نوشته‌های پهلوی و شاهنامه»، مجلّۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ 155، صص67-69.
- آیدنلو، سجّاد. (1388الف). «نوش‌دارو چیست»، از اسطوره تا حماسه (هفت گفتار در شاهنامه‌پژوهی، با مقدّمۀ محمّدامین ریاحی، تهران: سخن، صص121-139.
- آیدنلو، سجّاد. (1388ب). «ارتباط اسطوره و حماسه برپایۀ شاهنامه و منابع ایرانی»، از اسطوره تا حماسه (هفت گفتار در شاهنامه‌پژوهی)، با مقدّمۀ محمّدامین ریاحی، تهران: سخن، صص 23-61.
- آیدنلو، سجّاد. (1389). «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی»، پیک نور، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص6-26.
- ابوعلی سینا. (1370). قانون در طبّ، ترجمۀ عبدالرّحمان شرفکندی (هه ژار)، ج2 و 4، تهران: سروش.
- الیاده، میرچا. (1389). رساله در تاریخ ادیان، تهران: سروش.
- امیرمعزّی، محمّد بن عبدالملک. (1385). دیوان، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا قنبری، تهران: زوّار.
- انجویشیرازی، سیّد ابوالقاسم. (1363). فردوسی‌نامه، تهران: علمی.
- اوسـتا سرودهای زردشت، یسنا، یشت‌ها، ویسپرد، خرده اوسـتا. (1374). نوشته و تحقیق هاشم رضی، تهران: فروهر.
- اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. (1391). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
- اوشیدری، جهانگیر. (1386). واژه‌نامۀ توضیحی آیین زردشت (دانشنامۀ مزدیسنا)، تهران: مرکز.
- ایرانشاه بن ابی‌الخیر. (1370). بهمن‌نامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، تهران: علمی.
- ایونس، ورونیکا. (1373). شناخت اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.
- بندهش هندی. (1368). تصحیح و ترجمۀ رقیّه بهزادی، تهران: مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- بهار، مهرداد. (1378). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.
- بهار، مهرداد. (1385). جستاری چند در فرهنگ ایران، به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
- بهرام پژدو، زردشت. (1338). زراتشت‌نامه، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: طهوری.
- بیگوت، ژولیت. (1373). شناخت اساطیر ژاپن، ترجمۀ باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.
- پرون، استیوارد. (1381). شناخت اساطیر رم، ترجمۀ باجلان فرّخی، تهران: اساطیر با هم‌کاری مرکز بین‌المللی گفتوگوی تمدّنها.
- ثعالبی نیشابوری، عبدالملک ابومنصور. (1368). تاریخ ثعالبی، ترجمۀ محمّد فضایلی، تهران: نقره.
- جرجانی، زین‌الدّین. (1352). ذخیرۀ خوارزم‌شاهی، مقابله و تصحیح و تحشیّه و تفسیر از جلال مصطفوی، ج3، تهران: انجمن آثار ملّی.
- حافظ، شمس‌الدّین محمّد. (1387). دیوان، به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران: گل‌آذین.
- حرّانی، حسن بن شعبه. (1366). تحفه‌العقول، تصحیح علی‌اکبر غفّاری، تهران: اسلامیّه.
- حزین لاهیجی، محمّدعلی بن ابی‌طالب. (1378). دیوان، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار، تهران: سایه.
- حکیم، منوچهر خان. (1384). اسکندرنامه (بخش ختا). تصحیح علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- حکیم، منوچهر خان. (1388). اسکندرنامه (از فرنگ تا هندوستان) بازسازی کهنه‌ترین نسخۀ اسکندرنامۀ نقّالی، به کوشش علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: سخن.
- حماسۀ جاوید دلاوران ساسون. (1347). به نثر فارسی از گیورگیس آقاسی و الکساندر پادماگریان، تهران: پیک.
- حمزه‌نامه. (1362). تصحیح جعفر شعار، تهران: فرزان.
- خواجو کرمانی، کمالالدّین ابوالعطا. (1369). دیوان، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.
- خیّام، عمر بن ابراهیم. (1384). رباعیات، تصحیح، مقدّمه و حواشی محمّدعلی فروغی و قاسم غنی همراه با ترجمۀ انگلیسی فیتز جرالد، به کوشش بهاءالدّین خرّمشاهی، تهران: ناهید.
- داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر (بررسی دست‌نویس م.1و29). (1378). آوانویسی و ترجمه از کتایون مزداپور، تهران: آگه.
- دده قورقود. (1379). برگردان فریبا عزبدری و محمّد حریراکبری، تهران: قطره.
- رستگارفسایی، منصور. (1379). اژدها در اساطیر ایران، تهران: توس.
- رضی، هاشم. (1381). آیین مهر (تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز)، تهران: جت.
- روایت پهلوی. (1390). گزارنده مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زادسپرم. (1366). وزیدگی‌های زادسپرم، پژوهشی از محمّدتقی راشدمحصّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ژیران، ف و دیگران. (1389). اساطیر آشور و بابل، تهران: قطره.
- سنچولی، احمد. (1383). «پشوتن، جاودان یا میرا؟»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال دوم، شمارۀ دوم، صص87-96.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1385). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، ج4، تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، ج2 و 3، تهران: جیحون.
- شیرویۀ نامدار. (1384). تهران: ققنوس.
- طرسوسی، ابوطاهر. (1374). داراب‌نامه، به کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- طرطوسی، ابوطاهر. (1380). ابومسلم‌نامه، به اهتمام حسین اسماعیلی، تهران: معین، قطره و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فرنبغ دادگی. (1369). بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
- فره‌وشی، بهرام. (1346). فرهنگ پهلوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- قاآنی، حبیب‌الله بن محمّدعلی. (1380). دیوان، به کوشش امیرحسین صانعیخوانساری، تهران: نگاه.
- قلی‌زاده، خسرو. (1388). فرهنگ اساطیر ایرانی برپایۀ متون پهلوی، تهران: پارسه.
- کتاب پنجم دینکرد. (1386). آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه‌نامه، متن پهلوی از ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: معین.
- کریستین‌سن، آرتور. (1350). کیانیان، ترجمۀ ذبیح‌الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- کوپر، جی.سی. ( 1379). فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
- گات‌ها (کهن‌ترین بخش اوستا). (1378). گزارش از ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
- گرانت، مایکل و جان هیزل. (1384). فرهنگ اساطیر کلاسیک، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: ماهی.
- گری، جان. (1390). شناخت اساطیر خاور نزدیک (بین‌النّهرین)، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
- گریمال، پیر. (1391). فرهنگ اساطیر یونان و رم، ترجمۀ احمد بهمنش، تهران: دانشگاه تهران.
- گرین، میراندا جین. (1376). اسطوره‌های سلتی، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: مرکز.
- مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه، به کوشش ضیاالدّین سجّادی، با مقدّمۀ مهدی محقّق، تهران: مؤسّسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک‌گیل.
- متون پهلوی. (1391). گردآوریدۀ جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب آسانا، پژوهش و گزارش سعید عریان، تهران: علمی.
- مصاحب، غلامحسین. (1374). دایرة‌المعارف فارسی، تهران: امیرکبیر.
- مینوی خرد. (1364). ترجمۀ احمد تفضّلی، تهران: توس.
- مینوی، مجتبی. (1354). فردوسی و شعر او، تهران: دهخدا.
- نهج‌الفصاحه. (1366). مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان.
- ورمازرن، مارتن. (1345). آیین میترا، ترجمۀ بزرگ نادرزاد، تهران: دهخدا.
- ولی، نعمه‌الله بن عبدالله. (1382)، دیوان، تهران: علم.
- هارت، جرج. (1391). اسطوره‌های مصری، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: مرکز.
- هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیّه بهزادی، تهران: معاصر.
- هفت لشکر (طومار جامع نقّالان). (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- همیلتون، ادیت. (1376). سیری در اساطیر یونان و رم، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
_||_
