بازخوانی شاهنامه در گذر از اسطوره به قصه (بهره‌ای برای کودکان امروز)

محورهای موضوعی : حماسه

رقیه شیبانی فر ¹

1 - دانش‌آموخته دوره دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1391/11/10 تاریخ پذیرش : 1391/12/10 تاریخ انتشار : 1392/06/01

کلید واژه: شاهنامه, اسطوره, کودکان, قصه, روایت‌سنجی, داستان کوتاه,

چکیده مقاله :

این مقاله به بررسی چگونگی استفاده از شاهنامه برای کودکان امروز بر پایة تفکر نظری شاهنامه در گذر از اسطوره به قصه می پردازد. بنیاد شاهنامه که دوره ای از تاریخ اساطیری ایران را دربردارد، بر بستری از اسطوره های ایرانی فراهم آمده است. این اسطوره‌ها با گذشت روزگار به تمثیل‌هایی در شاهنامه دگرگون شده و ویژگی های مثبت و منفی خود را در رمزها، رازها، نمادها و پیام های داستان ها بجا گذاشته است که برخی از این آموزه‌های اسطوره‌ای، با دنیای کودکان همخوانی ندارد. بنابراین بهتر است برای انتقال شاهنامه به کودکان ویژگی های منفی اسطوره را از نقطه نظر فرهنگ کودک، از داستان های این کتاب کنار گذاشته، آن را با ویژگی های مثبت قصه جایگزین نمود و برش های داستانی را در ساختار داستان کوتاه به شیوه ای هنری و ادبی با زبانی ساده و گویا به کودکان عرضه کرد.

چکیده انگلیسی:

This research deals with the investigation of how Shahnameh is used for today’s children based on the theory of “Shahnameh moving from myth to tale”. The essence of Shahnameh containing a period of Iran’s mythological history, is based upon the Persian myths which with passage of time have turned into allegories in Shahnameh and have left their positive and negative characteristics in the mysteries, secrets, symbols and messages of the stories some of which do not correspond with the children’ world. Therefore, for familiarizing children with the stories of Shahnameh it seems appropriate to put aside the negative characteristics of myths as far as child’s culture is concerned and concentrate on the positive aspects and in this way sections of the story in a format of a short story can artistically and literarily be presented to them in a simple language.

منابع و مأخذ:

- آموزگار، ژاله (1384). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت، چ چهارم.

- آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات)، تهران: معین، چ اول.

- آموزگار، ژاله، تفضلی، احمد (1386). کتاب پنجم دینکرد، تهران: معین.

- ابومنصوری، محمد بن عبدالرزاق (1383). «دیباچة شاهنامة ابومنصوری»، رحیم رضازادة ملک، مجلة نامة انجمن، ش1، سال4، ص 166- 121.

- افشاری، مهران- مداینی، مهدی (1377). هفت لشکر (طومار جامع نقالان)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول.

- اکبری مفاخر، آرش (1389). درآمدی بر اهریمن­شناسی ایرانی، تهران: ترفند.

- الیاده، میرچا (1362). چشم­اندازهای اسطوره، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس، چ اول.

- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (2534-2537). مردم و فردوسی، تهران: انتشارات علمی، چاپ دوم.

- اون­والا، موبد رستم مانک (1922). روایات داراب هرمزدیار، بمبئی.

- بتلهایم، برونو (1383). کودکان به قصّه نیاز دارند، ترجمة کمال بهروزکیا، تهران: افکار، چ اوّل.

- بهار، مهرداد (1380). بندهش فرنبغ دادگی، تهران: توس، چ دوم.

- بهبهانی، سیمین (1383). «پیشینة تاریخی»، ادبیّات داستانی در ایران زمین، ترجمة پیمان متین، تهران: امیرکبیر، صص 51-56.

- جلال­الدین میرزا (1354). نامة خسروان، ج1، تهران: بی­نا.

- خالقی مطلق، جلال (1381). سخن­های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار، چ اوّل.

- خالقی مطلق، جلال (1382). «شاهنامه برای ایرانیان تاریخ است نه افسانه» (www.mehrnews.ir).

- خالقی مطلق، جلال (1386). الف: «از شاهنامه تا خداینامه»، مجلة نامة ایران باستان جستاری دربارة مآخذ مستقیم و غیر مستقیم شاهنامه، مجلة نامة ایران باستان، س7، ش13-14، صص3-119.

- خالقی مطلق، جلال (1386). ب: حماسه، پدیده­ شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: مرکز دایرة‌‌المعارف بزرگ اسلامی، چ اول.

- دقیقیان، شیرین­دخت (1371). منشأ شخصت در ادبیّات داستانی، تهران: نویسنده، چ اول.

- دوبروئین، ج. ت. پ (1383). «سبک­های سنتی»، ادبیّات داستانی در ایران زمین، ترجمة پیمان متین، تهران: امیرکبیر، صص 29-50.

- روزنبرگ، دونّا (1379). اساطیر جهان؛ داستان‌ها و حماسه‌ها، ج1، ترجمة عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر، چ اول.

- زریری، مرشد عباس (1369). داستان رستم و سهراب (روایت نقالان)، به کوشش جلیل دوستخواه، تهران: توس، چاپ اول

- ژینیو، فیلیپ (1382). ارداویرافنامه، ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار، تهران: انتشارت معین، چاپ دوم.

- سرامی، قدمعلی (1378). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی، چ سوم.

- سرکاراتی، بهمن (1357). «بنیان اساطیری حماسة ملی ایران»، شاهنامه­شناسی، ج1، تهران: بنیاد شاهنامه فردوسی، چ اول، صص70-120.

- شالیان، ژرار (1377). گنجینة حماسه‌های جهان، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: نشر چشمه، چ اول.

- صفا، ذبیح­الله (1384). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چ هفتم.

- فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه (ج1-8)، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

- قزل­ایاغ، ثریّا (1384). ادبیات کودکان ونوجوانان وترویج خواندن، تهران: سمت، چ دوم.

- کوپ، لارنس (1384). اسطوره، ترجمه محمد دهقانی، تهران: علمی فرهنگی.

- مارزلف، اولریش (1371). طبقه­بندی قصّه­های ایرانی، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: سروش، چ اول.

- ماسن، پاول هنری و همکاران (1380). رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، تهران: نشر مرکز، چ ششم.

- محیط طباطبایی، محمد (1357). «شاهنامه آخرش خوش است»، شاهنامه­شناسی، ج1، تهران: بنیاد شاهنامة فردوسی، چ اول، صص54-70.

- مزداپور، کتایون (1378). بررسی دستنویس م. او29، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گِلشاه و متن‌های دیگر، تهران: انتشارات آگه، چاپ اول.

- میرصادقی، جمال (1375). داستان و ادبیّات، تهران: نگاه، چ اوّل.

- میرصادقی، جمال (1383). «داستان کوتاه»، ادبیات داستانی در ایران زمین، ترجمة پیمان متین، تهران: امیرکبیر، صص 93-106.

- میرصادقی، جمال (1384). عناصر داستان، تهران: شفا، چ چهارم.

- میرصادقی، جمال (1366). ادبیات داستانی: قصه، داستان­کوتاه، رمان، تهران: شفا، چ اول.

- نعیمی، زری (1385). «تشخیص جنسیت ادبیّات کودک و نوجوان ایران، اولین گام برای برداشتن»، پژوهشنامة ادبیات کودک و نوجوان، ش 42.

- نورتون، دونا- نورتون، ساندرا (1382). شناخت ادبیات کودکان؛ گونه­ها و کاربردها از روزن چشم کودک، ج1و2، ترجمة منصوره راعی و دیگران، تهران: قلمرو، چ اول.

- هینلز، جان (1381). شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار- احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه، چ سوم.

- یونسی، ابراهیم (1364). هنر داستان­نویسی، تهران: امیرکبیر، چ چهارم.

- یونگ، کارل گوستاو (1381). انسان و سمبول‌هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی، چ سوم.

- یونگ، کارل گوستاو، هندرسن، ژوزف (1383). انسان و اسطوره­هایش، ترجمة حسن اکبریان طبری، تهران: دایره، چ اول.

 

- Bivar, A. D., (2000). "The Role of Allegory in the Persian Epic",Bulletin of the Asia Institu, Bloomfield Hills. Vol. 14, pp.19-26.

- de Blois, F., (1998). "Epic", Encyclopaedia Iranica, vol. 8, New York: Bibliotheca Persian Press. Pp.474-477.

-Dhabhar, M.A., (1932). The Peršian Rivāyats of Hormazyār FaramārzBombay.

- Madan, D. M., (1911). The Complete of The Pahlavi Dinkard,Bombay.

- Shaked, S., (1967). ­"Notes on Ahreman, the Evil Spirit and His Creatio­n", Studies in Mysticism and Religion Presented to G. G. Scholem, pp. 227-34.

- Shaked, S., (1979). The Wisdom of the Sasanian Sages, (Dēnkard VI), U.S.A.Boulder.