بازتاب شاهنامۀ فردوسی در غزل‌های حسین منزوی

محورهای موضوعی : حماسه

محمد رضا صالحی مازندرانی ¹ ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه شهید چمران. اهواز. ایران. )
قدرت الله ضرونی ² ( دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه شهید چمران. اهواز. ایران. )

تاریخ دریافت : 1393/10/03 تاریخ پذیرش : 1395/08/22 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, غزل معاصر, حسین منزوی,

چکیده مقاله :

شاهنامه، اثر ابوالقاسم فردوسی، همواره سند و هویّت قوم ایرانی شمرده می شده است. در طول دوران هزار سالۀ پس از سرایش شاهنامه، بیش تر شاعران و نویسندگان ادب فارسی، ضمن پذیرش آن به عنوان مهم ترین منبع و مأخذ داستان های حماسی و اسطوره ای ایران، هرگاه نگاه و توجّهی به اسطوره ها و داستان های پیش از خود داشته اند، از بُن مایه های حماسی و زمینه های تلمیحی این اثر بهره هایی بسیار برده اند. از آن جاکه شاهنامۀ فردوسی، اثری حماسی و ملّیست، انتظار معمول آن است که این اثر و درون‌مایه های آن، بیش تر در گونۀ وابستة خود، یعنی حماسه، بر ادبیات پس از خویش تأثیر بگذارد، امّا نکتۀ جالبِ توجّه این است که بازتاب و حضور این اثر در قالب غزل که قالبی عاشقانه و گونه ای متفاوت با حماسه است، بسیار گسترده و فراتر از انتظار است. در این پژوهش با بررسی غزل های حسین منزوی، به عنوان یکی از شاخص ترین غزل سرایان روزگار معاصر، به این نتیجه دست یافته ایم که شاهنامۀ فردوسی با آن که متنی حماسی و ملّیست، به دلیل پیوندها و گره خوردگی های عمیق با تمدّن و فرهنگ ایرانی و نیز توانایی سراینده اش در خلق شاه کاری ادبی، توانسته است بر تمامی حوزه های شعر فارسی، حتّا ساحت تغزّلی و عاشقانه اش، تأثیراتی عمیق و پای دار بر جای بگذارد.

چکیده انگلیسی:

Shahnameh the grand work of Abolghasem Ferdowsi has always been regarded as a document of identity and ethnicity of Iraninan People.  Ever since the compostion of Shahnameh most poets and writers of Persian literature while acknowledging its uniqueness as the most important source of Persian epic and mythological stories, looked into shahnameh for epic themes and allusive overtones and in this respect have drawn amply from this great reference. Since Shahnameh is a national epic it is customary to expect that it influences the literature after it mostly in the same domain of epic, yet the interesting point is that the reflection and presence of this work in sonnet form is quite vast and astonishing.  This research studies the sonnets of Hossein Monzavi, one of the most prominent contemporary sonnet composers only to find that because of deep connection with Persian culture and civilization, and also the power of its composer to create such a literary masterpiece Shahnameh even in its lyricism could exert a lasting impact on all fields of Persian poetry.

منابع و مأخذ:

- آتشی، منوچهر. (1387). «با یاد حسین منزوی»، چشم­انداز و بررسی غزل معاصر، حسین منزوی، به کوشش مجید شفق، تهران: ارمغان، ص651.

- آزاده­دل، امیر. (1390). «اسطوره­ها و اشاره­های داستانی در شعر منزوی»، از ترانه و تندر
 (زندگی نقد و تحلیل شعر منزوی)، به اهتمام مهدی فیروزیان، تهران: سخن، صص370-371.

- آیدنلو، سجّاد. (1382). «شهریار و شاهنامه»، فصل­نامۀ فرهنگ (ویژۀ ادبیات فارسی)، شمارۀ 47–46، صص 1–54.

- آیدنلو، سجّاد. (1383). «نکته­هایی دربارۀ تلمیحات شاهنامه­ای خاقانی»، فصل­نامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 4، صص 7-36.

- بشیری،‌ علی­اصغر. (1390). غزل نو، تهران: نسل آفتاب.

- پورداود، ابراهیم. (1377). یشت­ها، تهران: اساطیر.

- پورنام­داریان، تقی. (1381). سفر در مه (تأمّلی در شعر احمد شاملو)،تهران: نگاه.

- خالقی­مطلق، جلال. (1378). «گذری و نظری دربارۀ هویّت مادر سیاوش»، مجلّۀ ایران­نامه، سال هفدهم، شمارۀ 66 ، صص273 – 278.

- خالقی­مطلق، جلال. (1384). «حافظ و حماسۀ ملّی ایران»، نشریّۀ حافظ، شمارۀ 19، صص33–36.

- دشتی، علی. (1364). خاقانی شاعری دیر آشنا، تهران: اساطیر.

- رشیدیان، بهزاد. (1370). بینش اساطیری در شعر معاصر، تهران: گستره.

- رمضانی، احمد. (1383). «آواز جوی­باران (نگاهی به آثار و شعر حسین منزوی)»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 78، صص 88-97.

- روزبه، محمّدرضا. (1379). سیر تحوّل غزل از مشروطیّت تا انقلاب، تهران: روزنه.

- زدوار، بهمن. (1390). «در من ادراکیست از او؛ عاشقانه و تصویریست جاودانه»، ترانه و تندر، به اهتمام مهدی فیروزیان، تهران: سخن، صص 489-519.

- زمرّدی، حمیرا و شایسته­سادات موسوی. (1391). «سودابه بازمانده­ای از یک مادر­خدا»، مجلّۀ مطالعات ایرانی، دانش­گاه شهید باهنر کرمان، سال یازدهم، شمارۀ 21، صص 165-180.

- سرّامی، قدم­علی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار (شکل شناسی داستان­های شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی.

- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. (1390). ادوار شعرفارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی­مطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

- فیروزیان، مهدی. (1390). از ترانه و تندر (زندگی نقد و تحلیل اشعار حسین منزوی)، تهران: سخن.

- کاظمی، روح­الله. (1388). سیب نقره­ای ماه (نقد غزل­های حسین منزوی)، تهران: مروارید.

- مدرّسی، فاطمه و رقیّه کاظم­زاده. (1389). «انواع تلمیح در غزل­های حسین منزوی و سیمین بهبهانی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، دانش­گاه آزاد فسا، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص123 – 140.

- معین، محمّد. (1328). «جام جهان­نما»، نشریّۀ دانش، سال اوّل، شمارۀ ششم، ص 307.

- منزوی، حسین. (1382). حنجرۀ زخمی تغزّل، تهران: آفرینش.

- منزوی، حسین. (1387). چشم­انداز و بررسی غزل معاصر،به کوشش مجید مشفق، تهران: ارمغان.

- منزوی، حسین. (1388). مجموعۀ اشعار، به کوشش حسین فتحی، تهران: آفرینش - نگاه.

- موسوی­گرمارودی، علی. (1388). غوطه در مه­تاب، تهران: انجمن قلم ایران.

- یاحقّی، محمّدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.