نام‌دهی در شخصیّت‌پردازی: فتنه یا آزاده؟
محورهای موضوعی : حماسه
1 - استادیار زبان و ادب فارسی. دانشگاه فردوسی. مشهد. ایران
کلید واژه: شاهنامه, بهرام و کنیزک, هفت‌پیکر, نام‌دهی, شخصیّت‌پردازی,
چکیده مقاله :
چکیده فردوسی و نظامی هر دو داستان بهرام‌گور و کنیزش را در شکارگاه روایت کرده‌اند. در این پژوهش به چگونگی فرآیند اسم‌گذاریِ متفاوتِ یک شخصیّتِ واحد در این دو روایت پرداخته می‌شود. بررسی شخصیّت‌پردازی با تمرکز بر مقولة فرآیند نام‌دهیِ شخصیّت‌ها نکته‌ایست که در پژوهش‌ها کم‌تر بدان توجّه شده است و نگارنده در این مقاله بر آن تمرکز می‌کند. نام کنیزکِ بهرام در روایتِ فردوسی آزاده و در روایت نظامی فتنه است. پرسشِ اصلی نگارنده در این پژوهش عبارت است از این‌که در این داستان شخصیّت‌پردازی از طریق نام‌های تمثیلی (نمادین) چگونه تقویّت می‌شود؟ برای تحلیل این امر، بررسی چگونگیِ شخصیّت‌پردازی و کانون‌سازی ضروریست. طبق نتیجة بدست آمده، نام‌گذاری‌ها با ژانرهایِ این روایت‌ها کاملاً متناسب و هماهنگ است. به‌عبارت دیگر، تفاوت میان دیدگاه و انگیزه‌های فردوسی و نظامی که به خلق ژانرهای متفاوت نیز می‌انجامد، سبب روایت‌گری و بالتّبع نام‌گذاری‌هایِ متفاوت دو شاعر در داستانی یگانه شده است.
Abstract Ferdowsi and Nezami had both narrated the story of Bahram Gur and his maid in the hunting ground. This article is concerned withhow different process of naming a single character give rise to distinct narratives. The study of characterization with particular emphasis on the process of naming the characters is a major concern of this article. Bahram’s maid is called Azadeh in Ferdowsi’s tale and Fetneh in Nezami’s. The main question in this research is how characterization is intensified via symbolic names. To analyze this aspect the study of characterization and focalization is essential. According to the conclusion reached, the characters’ names are completely consistent with the genres of the narratives. In other words different perspectives and motivations of Ferdowsi and Nezami had led to creation of two different styles of narrating a single tale.
فهرست منابع
- آقاحسینی، حسین و مسعود آلگونه جونقانی. (1388). «هالة ارزشی واژگان»، جستارهای ادبی (دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی سابق)، شمارة 165، صص161-180.
- اسکولز. رابرت. (1391). عناصر داستان. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
- آن‌جونز، کاترین. (1390). راه داستان ( فنّ و روح نویسندگی)، ترجمة محمّد گذرآبادی، تهران: هرمس.
- بارت، رولان. (1387). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت‌ها. ترجمۀ محمّد راغب، تهران: فرهنگ صبا.
- بری، مایکل. (1385). تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی، جلال علوی‌نیا، تهران: نی.
- پاک‌نیا، محبوبه. (1385). «خوانشی از زن در شاهنامه»، مطالعات زنان، سال چهارم، شمارة 2، صص 111-141.
- پرینس، جرالد. (1391). روایت‌شناسی (شکل و کاکرد روایت)، ترجمة محمّد شهبا. تهران: مینوی خرد.
- پورنام‌داریان، تقی. (1374). سفر در مه (تامّلی در شعر احمد شاملو)، تهران: زمستان.
- تولان، مایکل‌جی. (1383). درآمدی نقّادانه- زبان‌شناختی بر روایت، ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
- خادمی، نرگس. (1391). «الگوی دیدگاه روایی سیمپسون در یک نگاه»، نقد ادبی، سال سوم، شمارة 17، صص7-36.
- خسروی، ابوتراب. (1388). حاشیه‌ای بر مبانی داستان، تهران: ثالث.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1325). فرهنگ دهخدا. تهران: سازمان لغت‌نامة دهخدا.
- شکری، فدوی. (1386). واقع‌گرایی در ادبیات داستانی معاصر، تهران: نگاه.
- فاولر، راجر. (1390). زبان‌شناسی و رمان، ترجمة محمّد غفّاری. تهران: نی.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق و هم‌کاران (محمود امید سالار جلد ششم و ابوالفضل خطیبی جلد هفتم)، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1968). شاهنامة فردوسی، متن انتقادی، مصحَّح م.ن. عثمانوف، زیر نظر ع. نوشین، مسکو: دانش. شعبة ادبیات خاور.
- لاج، دیوید و دیگران. (1386). نظریّه‌های رمان (از رئالیسم تا پسامدرنیسم)، ترجمة حسین پاینده. تهران: نیلوفر.
- لاج، دیوید. (1391). هنر داستان‌نویسی (با نمونه‌هایی از متن‌های کلاسیک و مدرن)، ترجمة رضا رضایی. تهران: نی.
- لوته، یاکوب. (1386). مقدّمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمة امید نیک‌فرجام. تهران: مینوی خرد.
- مستور، مصطفا. (1391). مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
- معلوف، لویس. (1996). المنجد فی اللغة و الادب، بیروت: مشرق.
- معین، محمّد. (1378). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
- نایت، دمین. (1388). خلق داستان کوتاه، ترجمة آراز باسقیان، تهران: افراز.
- نظامی. الیاس بن یوسف. (1373). کلیّات خمسة حکیم نظامی‌گنجوی، تهران: امیرکبیر.
- نظامی. الیاس بن یوسف. (1376). هفت‌پیکر حکیم نظامی گنجوی، با تصحیح و حواشی حسن وحید دست‌گردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- هاشمی، محمّدرضا، سعیده شمسایی و محمّدعلی شمس. (1389). «تحلیل روایت‌شناختی ویژگی‌های سبک تاریخ‌نگاری بیهقی در چارچوب نظریّة هوش داستانی»، مطالعاتزبانوترجمه (دانش‌کدةادبیات وعلومانسانی)،شمارة اول، صص 40-68.
- یاحقی، محمّدجعفر و سمیرا بامشکی. (1388). «تحلیل نماد غار در هفت پیکر نظامی»، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، مجلۀ دانش‌کدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال چهل و پنجم، دورۀ جدید، شمارۀ چهارم، صص 43-58.
- یارمحمّدی، لطف‌الله. (1385). ارتباطات از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی، تهران: هرمس.
- Rimmon-Kenan, Shlomith, (1989), Narrative Fiction: Contemporary Poetics, London and New York, Routledge.
- Manfred Jahn. (2005). Narratology: A Guide to the Theory of Narrative, In http://www.uni-koeln.de/~ame02/pppn.htm
