خاقانی و ساخت «ترکیبات خاص» در سبک هندی

محورهای موضوعی : حماسه

ولی علی منش ¹

1 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد گرمی، ایران

تاریخ دریافت : 1390/08/08 تاریخ پذیرش : 1391/04/05 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: ترکیب, خاقانی, بیدل دهلوی, سبک هندی,

چکیده مقاله :

سبک هندی چه در فرم و چه در محتوا مختصاتی چشم‌گیرتر نسبت به دیگر سبک‌های شعر فارسی دارد. در سطح فرم چندین عناصر زبانی وجود دارد که باعث غموض و پیچیدگی زبان شده است. از جمله عوامل ابهام زبان شعر سبک هندی، وجود ترکیبات خاص است. این نوع ترکیبات، کلماتی است که در محور هم‌نشینی زبان در کنار یک‌دیگر قرار گرفته، باعث تعقید زبان و آشنایی‌زدایی می‌شود. محققان و پژوهش‌گران، وجود ترکیبات خاص را به صورت انحصاری متعلق به سبک هندی دانسته و ساخت این نوع ترکیبات را نتیجة ابتکار و پویایی ذهن و تخیل شاعران سبک هندی می‌دانند. در این مقاله ترکیبات خاقانی و ترکیبات (ترکیبات خاص) بیدل دهلوی شاعر بزرگ سبک هندی در سطح زبان بررسی شده و زیرساخت این نوع ترکیبات با ابعاد گستردة ساختاری آن‌ها مورد تحلیل قرار گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Hindi style whether in terms of form or content has a more fascinating characteristics compared with other Persian poetry styles.  Regarding form, there are certain linguistic factors which renders the language quite complicated for instance the very existence of peculiar figurative devices creates ambiguity in the poetic language of Hindi style.  These structures are words which lie next to each other and cause defamiliarization and complexity of language.  Scholars and researches recognize the existence of these peculiar structures as the integral and unique features of the Hindi style and believe that making of such structures is the outcome of the vivid imagination and creativity on the part of poets of Hindi style.  In this article specific  figurative structures employed by Khaghani and Bidel Dehlavi, the two giants of Hindi style have been investigated in terms of language and the substructure of such compounds with their vast structural dimensions have been analyzed.  

منابع و مأخذ:

1. افراشی، آزیتا (1388) ، ساخت زبان فارسی، تهران، سمت.


2. احمدی، بابک (1380) ، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.


3. بیدل دهلوی، عبدالقادر (1366) ، کلیات دیوان بیدل دهلوی، مصحح: خال محمد خسته، استاد خلیلی، با مقدمة حسین آهی، تهران، کتاب‌فروشی فروغی.


4. حبیب، اسدالله (1374) ، «واژه‌سازی و عادت‌ستیزی نحوی و صرفی در سروده‌های بیدل»، برگردان شمس‌الحق رهنما، نشریة آشنا، شمارة 27، اسفند 1374.


5. خاقانی شروانی (1388) ، دیوان خاقانی شروانی، به کوشش: دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران، زوار.


6. دهخدا، علی‌اکبر (1345) ، لغت‌نامه، تهران، دانش‌گاه تهران.


7. شفایی، احمد (1363) ، مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران، نوین.


8. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) ، شاعر آینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل) ، تهران، آگاه.


9. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379) ، موسیقی شعر، تهران، آگاه.


10. طباطبایی، علاءالدین (1382) ، اسم و صفت مرکب در زبان فارسی، تهران، مرکز نشر دانش‌گاهی.


11. صفا، ذبیح‌الله (1364) ، تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، بخش دوم، تهران، فردوس.


12. کاظمی، محمدکاظم (1387) ، کلیدِ درِ باز (ره‌یافت‌هایی در شعر بیدل) ، تهران، سورة مهر (وابسته به حوزة  هنری) .


13. کزازی، میرجلال‌الدین، (1380) ، گزارش دشواریهای خاقانی، تهران، نشر مرکز.


14. لازار، ژیبلر (1384) ، دستور زبان فارسی معاصر، تهران، پژوهش‌گاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


15. مستأجر، حقیقی (1369) ، نگاهی به واژه‌های مرکب فارسی بر پایة نظریة زایا گشتاری، مجلة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانش‌گاه فردوسی مشهد. سال 23، شمارة 1و2، بهار و تابستان 1369.


16. معدن‌کن، معصومه (1382) ، بزم دیرینة عروس (شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی)، تهران، مرکز نشر دانش‌گاهی.


17. مقرّبی، مصطفی (1372) ، ترکیب در زبان فارسی، تهران، توس.


18. وفایی، عباسعلی، کوثررهبان، سیده (1389) ، بررسی چند شگرد صرفی ادبی‌ساز زبان در سروده‌های بیدل دهلوی، فصل‌نامه زبان و ادب پارسی، شماره 43، بهار.