بررسی خوارق عادات یا خلاف آمد عادت‌ها در حماسه

محورهای موضوعی :

محمد نوید بازرگان ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی - واحد رودهن. ایران.)
زهرا فرج نژاد فرهنگ ² (دانش‌آموختۀ دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی - واحد رودهن. ایران.)

تاریخ دریافت : 1393/08/15 تاریخ پذیرش : 1393/10/15 تاریخ انتشار : 1393/12/01

کلید واژه: سیمرغ, جبرئیل, جادو, دیو, طلسم,

چکیده مقاله :

هم‌چنان‌که مبالغه یکی از شرط‌های گریزناپذیر توصیف صحنه‌های میدان‌های جنگیست، خلاف آمد عادات یا خوارق عادات، نیز یکی از ارکان اصلی شعر حماسی بشمار می‌رود. خوارق عادات در این مقاله، شامل نیروهای آسمانی، نیروهای زمینی، عوامل انسانی و امور جادوییست و در شاهنامۀ فردوسی و چند اثر حماسۀ مذهبی، از جمله؛ حملۀ حیدریِ‌ باذل مشهدی، حملۀ حیدریِ‌ راجی کرمانی، خاوران‌نامه و علی‌نامه، بررسی شده است. مضامین این عنصر جدایی‌ناپذیر حماسه، در شاهنامۀ فردوسی که به تأثیر از فرهنگ باستانی ایران سروده شده، پررنگ‌تر از مضامین مشابه در حماسه‌های مذهبیست. بسامد نیروهای آسمانی در حماسه‌های مذهبی، بیش‌تر از شاهنامۀ فردوسی، و برعکس بسامد نیروهای زمینی، عوامل انسانی و امور جادویی در شاهنامه بیش‌تر از حماسه‌های مذهبیست

چکیده انگلیسی:

As exaggeration is one of the inevitable devices in describing the warfare scenes, unlike habits or supernatural habits are the integral pillars of epic poetry.  Supernatural habits in this paper consist of heavenly forces, earthly forces, human factors and magical affairs studied in Shahnameh and in several religious epics such as Heydari attacks of Bazel Mashhadi, Heydari attacks of Raji Kermani, Khavarannameh and Alinameh. The themes of this epic device are more pronounced in Shahnameh which was composed under the influence of the ancient culture of Iran than its counterparts in religious epics and in reverse, the frequency of earthly forces, human factors and magical affairs in Shahnameh  are more striking.  

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم.

- آموزگار، ژاله .(1387). زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین، چاپ دوم.

- انصاف‌پور، غلامرضا .(1379). فرهنگ فارسی، تهران: زوار، چاپ پنجم.

- اوستا (کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی).(1387). گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه، تهران: مروارید، چاپ دوازدهم.

- باغبان، شکوفه. (1391). جادو و جادوگری در شاهنامة فردوسی، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 101، صص21-18.

- بهرامی، ایرج.(1378). اسطوره اهل حق، مقدمه: عبدالحسین نوایی، تهران: آتیه.

- بندهش هندی. (1368). مصحح و مترجم: رقیه بهزادی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- پادشاه (شاد)، محمد.(1363). آنندراج، فرهنگ جامع فارسی، زیر نظر دبیرسیاقی، تهران: خیام.

- پورنامداریان، تقی.(1375). دیدار با سیمرغ (هفت مقاله در عرفان و شعر و اندیشه عطار)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.

- حافظ شیرازی، شمس‌الدین.(1381). دیوان، به اهتمام احمد دانشگر، تهران: حافظ نوین: لوح دانش، چاپ سوم.

- خرمشاهی، بهاءالدین.(1385). حافظ‌نامه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

- خلف تبریزی.(برهان). محمدحسین (1376). برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.

- خوسفی، ابن‌حسام.(1382). تازیان‌نامه پارسی (خلاصه خاوران‌نامه)، تصحیح حمیدالله مرادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

- دهخدا، علی‌اکبر.(1373). لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.

- راجی کرمانی، بمانعلی.(1383). حمله حیدری، تصحیح یحیی طالبیان، و محمود مدبری، کرمان: دانشگاه باهنر کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان، چاپ دوم.

- ربیع .(1389). علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

- رستگار فسایی، منصور.(1379). اژدها در اساطیر، تهران: نشر توس.

 

- رینگرن، هلمر.(1388). تقدیرباوری در منظومه‌های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین): ترجمه ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.

- زرین‌کوب، عبدالحسین.(1387). صدای بال سیمرغ: در باره زندگی و اندیشه عطار، تهران: سخن.

- زنر، آر.سی. (1375). زروان، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز، چاپ دوم.

- زنر، آر.سی. (1378). طلوع و غروب زردشتی‌گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.

- سبزواری، هادی.(بی‌تا). شرح اسرار مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، انتشارات سنایی.

- سلطانی گرد فرامرزی، علی.(1372). سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، تهران: مبتکران.

- سهروردی، شهاب‌الدین.(1369). عقل سرخ، تهران: مولی، چاپ سوم.

- سهروردی، شهاب‌الدین.(1372). آواز پر جبرییل، تهران: مولی.

- شفق، اسماعیل.(1380). تأثیر شاهنامۀ فردوسی بر حمله حیدری، به کوشش دکتر یحیی طالبیان، کرمان، مجموعه مقالات بزرگ‌داشت ملا بمانعلی راجی کرمانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان، صص 106- 93.

- شهرستانی، محمد.(1373). توضیح‌الملل (الملل و النحل)، ترجمه مصطفی خالقدار هاشمی، با مقدمه و تصحیح سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تهران: اقبال، چاپ چهارم.

- صفا، ذبیح‌الله.(1387). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

- عطار نیشابوری، فریدالدّین.(1384). منطق‌الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

- عفیفی، رحیم.(1374). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.

- فریزر، جورج.(1383). شاخه زرّین (پژوهشی در جادو و دین)، ویرایش و مقدمه رابرت فریزر، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.

- فردوسی، ابوالقاسم.(1389). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، چاپ سوم.

- مباشری، محبوبه .(1387). جولان گرد میدان عشق (جستاری در باب بازتاب عناصر حماسی در شعر سنایی)، پژوهش‌های ادبی، سال 6، شماره 22، صص 154-121.

- مختاری، محمد.(1369). اسطوره زال، تبلور تضاد و وحدت در حماسه ملی، تهران: آگاه.

- مرادی، حمیدالله. (1382). تازیان‌نامه پارسی (خلاصه خاوران‌نامه ابن حسام خوسفی)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

- مرتضوی، منوچهر. (1384). مکتب حافظ، مقدمه‌ای بر حافظ‌شناسی، تبریز: ستوده.

- مسرت، مهین .(1385). ایزد سروش در اوستا برخی از متون پهلوی و شاهنامه. مطالعات ایرانی مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال پنجم، شماره دهم، پاییز، صص 280- 249.

- مشهدی، میرزامحمدرفیع .(متخلص به باذل). (1383). حمله حیدری، تهران: اسلام، چاپ هشتم.

- مصاحب، غلامحسین.(بی‌تا). دایرة‌المعارف فارسی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. جلد اول.

- معین، محمد.(1384). مزدیسنا و ادب پارسی، تهران: دانشگاه تهران: چاپ دوم، جلد دوم.

- معین، محمد. (1326). مزدیسنا و ادب پارسی، تهران: دانشگاه تهران.

- مینوی خرد.(1364). ترجمه احمد تفضلی، تهران: توس، چاپ دوم.

- مؤذنی، علی‌محمد؛ میر، محمد؛ خوارق عادات (معجزات – کرامات) از نظر مولانا در مثنوی معنوی، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، نمایه شده در سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پرتال جامع علوم انسانی، صص53- 39.

- نفیسی (ناظم‌الاطبا)، علی‌اکبر. (بی‌تا). فرهنگ نفیسی، با مقدمه محمدعلی فروغی، تهران: خیام.

- نیبرگ، هنریک ساموئل.(1383). دین‌های ایران باستان، ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.

- منزوی، علی‌نقی .(1379). سیمرغ و سی‌مرغ، تحلیل منطق‌الطیر عطار و طرح یک نمایشنامه، تهران: راه مانا، چاپ دوم.

- موله، ماریژان .(1377). ایران باستان، ترجمه ژاله آموزگار، تهران: توس، چاپ پنجم.

- هینلر، جان .(1385). شناخت اساطیر ایران، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر، چاپ دوم.

- یشت‌ها.(1377). گزارش ابرهیم پورداود، تهران: اساطیر.