تأثیر سرودهای پهلوانی در شکل¬گیری داستان‌های حماسی فارسی
محورهای موضوعی : حماسه
فرزاد قائمی
1
(
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد
)
کلید واژه: گوسان‌ها, شاهنامه, سرود, حماسه فارسی, داستان حماسی, سرودهای شفاهی,
چکیده مقاله :
شالودة قصه‌های حماسی را در میان اقوام مختلف بشری، سرودها و روایت‌های شفاهی پراکنده‌ای دانسته‌اند که توسط راویان و سرایندگان دوره گرد، سینه به سینه نقل شده است. این روایت‌ها گاهی همراه با موسیقی و حرکت‌های نمایشی و آیینی برای مردم و اشراف بوده که در حین روایت دستخوش دگرگونی‌های بنیادین نیز می‌شده است. در این جستار، ابتدا به نظریات پژوهشگران دربارة سرودهای شفاهی و راویان آنها در میان ملل مختلف جهان و نقش این اشعار در شکل‌گیری آثار حماسی بزرگ پرداخته شده، سپس شواهدی دربارة پیشینة شفاهی این روایت‌ها در ایران باستان و نقش اجتماعی و هنری گوسان‌های پارتی که اصلی‌ترین سهم را در تحقق این جریان عهده‌دار بودند، ارائه شده است. در نهایت سنت کتابت این روایت‌های شفاهی که در عصر ساسانی اوج گرفته، مورد بررسی قرار گرفته است، جریانی که تداوم آن در عصر اسلامی، در قالب ترجمة این آثار به عربی و فارسی و بازآفرینی شاعرانة آنها توسط شاعران ایرانی، نهضت شاهنامه سرایی در ایران خاوری و متعاقباً گنجینة غنی ادبیات حماسی فارسی را تشکیل داده است.
The basis of the epic stories among different human ethnic groups is known to be the chants and scattered oral narratives told by the minstrels and public entertainers. Often accompanied by music and dramatic, theatrical and ritual movements, these narratives were performed for the aristocrats and for the people and sometimes sur place underwent fundamental transformations. In this article first the views of the scholars regarding the oral chants and their narrators among different nations and the role of these poems in the formation of grand epic works were dealt with. Then evidence regarding the oral history of these narrations in ancient Iran and the social and artistic role of Ashkani minstrels who had the major part in the realization of this oral tradition has been presented. Finally, the tradition of recording these oral narratives reaching its peaks in the Sassanid era has been investigated. This created a trend whose continuation in the Islamic era in terms of translation of these works into Farsi and Arabic and their poetic recreation by the Iranian poets has produced the movement of the composition of Shahnameh in the Eastern Iran, and later on led to the formation of the rich Persian literature treasury.
- بویس، مری و هنری جورج فارمر، (1368) دو گفتار دربارة خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمة بهزاد باشی، تهران، آگاه.
- تفضلی، احمد: «آرامی»،(1378) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 1، تهران، بنیاد دائرة المعارف، 287-9.
- تفضلی، احمد، (1383) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ چهارم، تهران، سخن.
- خالقی مطلق، جلال (1372): گل رنج‌های کهن (برگزیدة مقالات دربارة شاهنامة فردوسی)، به کوشش علی دهباشی، تهران، مرکز.
- خالقی مطلق، جلال (ترجمه و نگارش): (1386) حماسه: پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- صفا، ذبیح الله: (1379) حماسه سرایی در ایران؛ از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
- فردوسی، ابوالقاسم: (1385) شاهنامه (از روی چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، 4 مجلد (9ج)، چاپ هشتم، تهران، نشر قطره.
- کریستن سن، آرتور: (1385) ایران در زمان ساسانیان، مترجم: غلامرضا رشید یاسمی، چاپ پنجم، تهران، صدای معاصر.
- کویاجی، جهانگیرکوورجی: (1371) پژوهش‌هایی در شاهنامه، گزارش و ویرایش: جلیل دوست‌خواه، نشر زنده رود.
- نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر: (1352) تاریخ بخارا، ترجمة ابونصر محمد بن نصر القباوی، به تصحیح مدرس رضوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف: (1378) کلیات خمسة نظامی، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به اهتمام پرویز بابایی، چاپ سوم، تهران، علمی.
- ی‍ادگ‍ار زری‍ران (۱۳۷۴) م‍ت‍ن پ‍ه‍ل‍وی با ترجمه فارسی و آوان‍وی‍س‍ی لات‍ی‍ن و س‍ن‍ج‍ش آن با شاهنامه، یحیی م‍اه‍ی‍ار‌ن‍واب‍ی، تهران، اس‍اطی‍ر.
- Benveniste, E.:(1930) "Le texte du Draxt Asūrīk et versification pehlevie", J.A., 217. , ii, pp. 193-225.
- Bowra, Cecil Maurice: (1964) Heroic Poetry, reprint, Macmillan.
- Boyce, Mary:(1975) A History of Zoroastrianism: A History of Zoroastrianism, Brill.
- Boyce, Mary:(1968) "the Manichaen Literature in Middle Iranian", Handbuch der Orienalistik, Leiden, 67-76.
- Darmesteter, Jorge: (1887) Les origins de la poésie persane, Paris.
- David E. Bynum: (1971)The making of Homeric verse, Clarendon Press.
- Henning, W. B.: (1943) "The Book of Giants", B.S.O.A.S. 11, 52-74.
- Lyons, Malcolm Cameron: (1995) The Arabian Epic: Heroic and Oral Story-telling, Cambridge University Press.
- Parry, Milman & David E. Bynum: (1980) Serbo-Croatian Heroic Songs, Translated by David E. Bynum, Compiled by Milman Parry, Contributor David E. Bynum, Albert B Lord, Harvard University Press.
- Yen, Ping-Chiu: (1997) Proverbs, songs, epic narratives, folktales of East Asia: selected texts, parallel analysis and comparative approach, University Press of America.
