بازخوانی سیر دگردیسی اسطوره اسب در گذر از حماسه به عرفان

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

زهرا عسگری ¹ (دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی از دانش‌گاه بین المللی امام خمینی قزوین، ایران)
سیدعلی قاسم زاده ² (استاد تمام زبان و ادبیات فارسی،دانش‌گاه بین‌المللی امام خمینی قزوین، ایران(نویسنده مسؤول))

تاریخ دریافت : 1401/01/12 تاریخ پذیرش : 1401/04/25 تاریخ انتشار : 1402/02/01

کلید واژه: حماسه, اسطوره, اسب, عرفان, دگردیسی,

چکیده مقاله :

اسب به عنوان توتم ایرانیان، اسطوره‌ای است که در متون آیینی- ادبی ادوار مختلف، حضوری چشمگیر داشته، اسطوره‌ای پرتکرار محسوب می‌شود. اسب به دلیل بهره‌مندی از طبیعتی دوگانه، در اساطیر و همچنین آموزه‌های عرفانی، هم‌ سمبل و نمادی از مضامین اهورایی و هم اهریمنی است که به دلیل محبوبیت آن در میان اقوام ایرانی، بیشتر به عنوان اسطوره‌ای نیک و مینوی شناخته می‌شود. این مقاله با روش تحلیل- محتوا در پی بررسی سیر دگردیسی اسطورۀ اسب در گذر از عصر حماسی به دورۀ عرفانی است که نتایج پژوهش نشان می‌دهد اسب در متون حماسی و پهلوانی، دارای نقش و جایگاه ویژه‌ای است که نیمۀ‌پنهان و تکمیل‌کنندۀ پهلوانان محسوب می‌شود و یاریگر آنان در تمام مراحل زندگی است. پس از گذر از عصر حماسی، اسب همچنان در متون عرفانی، نمادی از مضامین عالی است؛ اما به دلیل داشتن طبیعت سرکش، به عنوان نمادی از نفس نیز به کار رفته است؛ اما همین نفس، چون اسبی تعلیم‌پذیر، قابلیت رام شدن دارد که می‌توان با ریاضت و تمرین، آن را مطیع و رام ساخت.

چکیده انگلیسی:

Horse as a totem of Iranians is a myth that has a significant presence in ritualistic-literary texts of different periods and is considered a recurring myth. Horse has a dual nature in mythologies and also in mystical teachings and is both regarded as a symbol of divine and demonic themes.  For its popularity among the Iranians, horse is mostly recognized as a divine symbol. This article seeks to investigate the transformation of the horse myth through the epic era to the mystical period by content-analysis method. The results of the research show that the horse has a special role and position in epic and heroic texts that it is considered as a complement to heroes and helps them in all stages of life. After the epic era, the horse is still a symbol of sublime themes in mystical texts; but because of its rebellious nature, it is also used as a symbol of the soul, however the same soul, upon hard training and by austerity has the ability to be tamed.

منابع و مأخذ:

• ابی­الخیر، ایرانشاه. (1370). بهمن­نامه. تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی فرهنگی.


• ابی­الخیر، ایرانشاه. (1377). کوش­نامه. به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.


• اوشیدری، جهانگیر. (1386). دانشنامۀ مزدیسنا. چاپ چهارم، تهران: مرکز.


• انقروی، ملا اسماعیل. (1374). شرح کبیر بر مثنوی مولوی. ترجمۀ عصمت ستارزاده، تهران: زرین.


• ایاز، حمید و سهیلا موسوی سیرجانی. (1397). «تطبیق مفاهیم نمادین اسب در آثار حماسی، غنایی و عرفانی با تکیه بر شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی و مثنوی مولوی»، بهار ادب، شمارۀ 42: 263-284.


• بانوگشسب­نامه. (1382). تصحیح و توضیح روح­انگیز کراچی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• پورداوود، ابراهیم. (1326). فرهنگ ایران باستان، جلد اول، چاپ دوم، تهران: اساطیر.


• تاجیک محمدیه، حسن و مهرداد چترایی. (1397). «تحلیل ادبی نمادهای حماسی و اساطیری اسب در شاهنامه»، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، شمارۀ 9: 11-42.


• ذاکری، محسن. (1384). «رمزهای اساطیری، اسب در اساطیر»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 85 و 86: 154-158.


• رشیدالدین میبدی، ابوالفضل. (1393). کشف­الاسرار و عدّه­الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.


• سجادی­راد، سید صدیقه و کریم سجادی­راد. (1392). «بررسی اهمیت اسب در اساطیر ایران و سایر ملل و بازتاب آن در شاهنامه»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، شمارۀ 16: 99-128.
  سنایی غزنوی، مجدود بن­­آدم. (1387). حدیقه­الحقیقه و طریقه­الشریعه، تصحیح مدرس رضوی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• شوالیه ژان، گربران آلن. (1388). فرهنگ نمادها، جلد اول، ترجمه و تحقیق سودابه فضائلی، چاپ اول، تهران: جیحون.


• عبداللهی، منیژه. (1381). فرهنگ­نامۀ جانوران در ادب پارسی، تهران: پژوهنده.
  عطار نیشابوری، فریدالدین. (1377). منطق­الطیر، تصحیح سیدصادق گوهرین، چاپ سیزدهم، تهران: علمی فرهنگی.


• غیبی، سیدغلامرضا. (1396). «اسب در میدان رزم و بزم، با استناد به منظومه­های حماسی و پهلوانی پس از شاهنامه: گرشاسب­نامه، بهمن­نامه، کوش­نامه و فرامرزنامه»، ادبیات فارسی، شمارۀ 35: 25-48.


• فرامرزنامه. (1382). به اهتمام مجید سرمدی، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.


• قائمی، فرزاد و محمدجعفر یاحقی. (1388). «اسب پرتکرارترین نمادینۀ جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن­الگوی قهرمان»، متن­پژوهی ادبی، شمارۀ 42: 9-26.


• فروزانفر، بدیع­الزمان. (1373). شرح مثنوی شریف، تهران: علمی فرهنگی.


• فروید، زیگموند. (1362). توتم و تابو، ترجمۀ دکتر ایرج باقرپور، تهران: آسیا.


• قلی­زاده، خسرو. (1391). دانشنامۀ اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: پارسه.


• مولوی، جلال­الدین محمد. (1389). مثنوی معنوی، چاپ چهارم، تهران: الهام.


• نامور مطلق، بهمن. (1387). اسطوره متن هویت­ساز، تهران: علمی فرهنگی.


• نوری، محمد. (1385). «اخلاق و عرفان تمثیلی، بررسی اسب به عنوان یک نماد معنوی»، نشریۀ اخلاق، شمارۀ 4: 57-87.


• هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1391). کشف­المحجوب، تصحیح ژکوفسکی، چاپ چهارم، تهران: طهوری.


• یونگ، کارل گوستاو. (1352). انسان و سمبل­هایش، ترجمۀ ابوطالب صارمی، تهران:امیرکبیر.

References

• Abi Al-Khair, Iranshah. (1370). Bahman-nameh Corrected by Rahim Afifi, Tehran. Elmi Farhangi.


• Abi Al-Khair, Iranshah. (1377). Kush-nameh By Jalal Metini, Tehran: Elmi.


• Oshidari, Jahangir. (1386). Mazdasna encyclopedia. 4th Ch., Tehran: Markaz.


• Ankaravi, Mulla Ismail. (1374). Kabir's commentary on Maulavi's Masnavi. Trans. Esmat Sattarzadeh, Tehran: Zarrin.


• Ayaz, Hamid and Soheila Mousavi Sirjani. (2017). "Adaptation of the symbolic concepts of the horse in epic, lyrical and mystical works based on Ferdowsi's Shahnameh, Nizami's Khamsa and Maulavi's Masnavi", Bahar Adab, No. 42: 263-284.


• (1382). Proofreading and explanation of Karachi, first edition, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.


• Pordawood, Ibrahim. (1326). Ancient Iranian culture 1st Vol, 2nd ed, Tehran: Asatir.


• Tajik Mohammadieh, Hassan and Mehrdad Chetraei. (2017). "Literary analysis of the epic and mythological symbols of the horse in the Shahnameh", Persian language and literature, Islamic Azad University, Fasa branch, 9: 11-42.


• Zakari, Mohsen. (1384). "Mythological codes, horses in mythology", Book of the Month of Art, No. 85 and 86: 154-158.


• Rashiduddin Meibdi, Abulfazl. (2013). Kashf-al-Asrar and Adeh-al-Abrar, Ed. Ali Asghar Hekmat, 9th ed, Tehran: Amir Kabir.


• Sajjadi-Rad, Seyyed Siddiqa and Karim Sajjadi-Rad. (2012). "Examination of the importance of the horse in the mythology of Iran and other nations and its reflection in the Shahnameh", research journal of epic literature, No. 16: 99-128.


• Sanai Ghaznavi, Majdod Bin Adam. (1387). Hadiqa-al-Haqiqah and Qaba-al-Shari'a, corrected by Modares Razavi, 7th edition, Tehran: Tehran University Press.


• Chevalier Jean, Gerbran Allen. (1388). A culture of symbols, 1st vol.   Soudabe Fadaeli, 1st ed, Tehran: Jayhoon.


• Abdullahi, Manijeh. (1381). Dictionary of animals in Persian literature, Tehran:


• Attar Nishaburi, Fariduddin. (1377). Al-Tir logic, Ed. Seyyed Sadegh Goharin, 13th edition, Tehran:Elmi Farhangi.


• Ghaibi, Seyed Gholamreza. (2016). "Horse in the field of Razm and Bezam, with reference to epic and heroic poems after Shahnameh: Garshasbnameh, Bahmannameh, Kushnameh and Faramarznameh", Persian Literature, No. 35: 25-48.


• (1382). By the efforts of Majid Sarmadi, 1st ed, Tehran: Association of cultural works and experts.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1387). Shahnameh, Ed. Jalal Khaleghi Mutlaq, Tehran: Sokhn.


• Ghaemi, Farzad and Mohammad Jaafar Yahaghi. (1388). "The horse is the most frequent symbolic animal in the Shahnameh and its role in the evolution of the archetype of the hero", Literary Textology, No. 42: 9-26.


• Forozanfar, Badi al-Zaman. (1373). Commentary on Masnavi Sharif, Tehran: Elmi Farhangi.


• Freud, Sigmund. (1362). Totem and taboo, trans. Dr. Iraj Bagharpour, Tehran: Asia.


• Qolizadeh, Khosrow. (2011). Mythological encyclopedia of animals and related terms, Tehran: Parse.


• Molavi, Jalaluddin Mohammad. (1389). Masnavi Manavi, 4th ed, Tehran:


• Namvar Motlaq, Bahman. (1387). The myth of identity text, Tehran: Elmi Farhangi.


• Nouri, Mohammad. (1385). "Ethics and Allegorical Mysticism, Examining the Horse as a Spiritual Symbol", Journal of Ethics, No. 4: 57-87.


• Hajwiri, Abulhasan Ali bin Othman. (2011). Kashf al-Mahjub, corrected by Zhekovsky, 4th ed, Tehran:


• Jung, Carl Gustav. (1352). Man and his symbols, trans. Abu Talib Sarmi, Tehran: Amir Kabir.

References

• Abi Al-Khair, Iranshah. (1370). Bahman-nameh Corrected by Rahim Afifi, Tehran. Elmi Farhangi.


• Abi Al-Khair, Iranshah. (1377). Kush-nameh By Jalal Metini, Tehran: Elmi.


• Oshidari, Jahangir. (1386). Mazdasna encyclopedia. 4th Ch., Tehran: Markaz.


• Ankaravi, Mulla Ismail. (1374). Kabir's commentary on Maulavi's Masnavi. Trans. Esmat Sattarzadeh, Tehran: Zarrin.


• Ayaz, Hamid and Soheila Mousavi Sirjani. (2017). "Adaptation of the symbolic concepts of the horse in epic, lyrical and mystical works based on Ferdowsi's Shahnameh, Nizami's Khamsa and Maulavi's Masnavi", Bahar Adab, No. 42: 263-284.


• (1382). Proofreading and explanation of Karachi, first edition, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.


• Pordawood, Ibrahim. (1326). Ancient Iranian culture 1st Vol, 2nd ed, Tehran: Asatir.


• Tajik Mohammadieh, Hassan and Mehrdad Chetraei. (2017). "Literary analysis of the epic and mythological symbols of the horse in the Shahnameh", Persian language and literature, Islamic Azad University, Fasa branch, 9: 11-42.


• Zakari, Mohsen. (1384). "Mythological codes, horses in mythology", Book of the Month of Art, No. 85 and 86: 154-158.


• Rashiduddin Meibdi, Abulfazl. (2013). Kashf-al-Asrar and Adeh-al-Abrar, Ed. Ali Asghar Hekmat, 9th ed, Tehran: Amir Kabir.


• Sajjadi-Rad, Seyyed Siddiqa and Karim Sajjadi-Rad. (2012). "Examination of the importance of the horse in the mythology of Iran and other nations and its reflection in the Shahnameh", research journal of epic literature, No. 16: 99-128.


• Sanai Ghaznavi, Majdod Bin Adam. (1387). Hadiqa-al-Haqiqah and Qaba-al-Shari'a, corrected by Modares Razavi, 7th edition, Tehran: Tehran University Press.


• Chevalier Jean, Gerbran Allen. (1388). A culture of symbols, 1st vol.   Soudabe Fadaeli, 1st ed, Tehran: Jayhoon.


• Abdullahi, Manijeh. (1381). Dictionary of animals in Persian literature, Tehran:


• Attar Nishaburi, Fariduddin. (1377). Al-Tir logic, Ed. Seyyed Sadegh Goharin, 13th edition, Tehran:Elmi Farhangi.


• Ghaibi, Seyed Gholamreza. (2016). "Horse in the field of Razm and Bezam, with reference to epic and heroic poems after Shahnameh: Garshasbnameh, Bahmannameh, Kushnameh and Faramarznameh", Persian Literature, No. 35: 25-48.


• (1382). By the efforts of Majid Sarmadi, 1st ed, Tehran: Association of cultural works and experts.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1387). Shahnameh, Ed. Jalal Khaleghi Mutlaq, Tehran: Sokhn.


• Ghaemi, Farzad and Mohammad Jaafar Yahaghi. (1388). "The horse is the most frequent symbolic animal in the Shahnameh and its role in the evolution of the archetype of the hero", Literary Textology, No. 42: 9-26.


• Forozanfar, Badi al-Zaman. (1373). Commentary on Masnavi Sharif, Tehran: Elmi Farhangi.


• Freud, Sigmund. (1362). Totem and taboo, trans. Dr. Iraj Bagharpour, Tehran: Asia.


• Qolizadeh, Khosrow. (2011). Mythological encyclopedia of animals and related terms, Tehran: Parse.


• Molavi, Jalaluddin Mohammad. (1389). Masnavi Manavi, 4th ed, Tehran:


• Namvar Motlaq, Bahman. (1387). The myth of identity text, Tehran: Elmi Farhangi.


• Nouri, Mohammad. (1385). "Ethics and Allegorical Mysticism, Examining the Horse as a Spiritual Symbol", Journal of Ethics, No. 4: 57-87.


• Hajwiri, Abulhasan Ali bin Othman. (2011). Kashf al-Mahjub, corrected by Zhekovsky, 4th ed, Tehran:


• Jung, Carl Gustav. (1352). Man and his symbols, trans. Abu Talib Sarmi, Tehran: Amir Kabir.