لعل سهرابکی گزارشی نویافته از نشان خاندان رستم

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

احترام رضائی ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه پیام نور، تهران، ایران)
سکینه غلامپور دهکی ² (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جویبار)

تاریخ دریافت : 1401/05/26 تاریخ پذیرش : 1401/07/23 تاریخ انتشار : 1402/02/01

کلید واژه: کلید واژه ها: لعل سهرابکی, بازوبند سهراب, نشان خاندان رستم, بدشگونی, جواهرالاسرار,

چکیده مقاله :

رشید تبریزی شاعر سدة یازدهم، در مثنوی جواهرالاسرار که اثریست در موضوع گوهرشناسی ضمن معرفی انواع لعل از لعلی زرد و کم‌ارزش سخن گفته موسوم به لعل سهرابکی. وی علت نام گذاری این گوهر را انتساب آن به بازوبند سهراب دانسته و معتقد است شومی و بدیمنی این گوهر باعث مرگ سهراب و شهرت این سنگ شده‌است.در این پژوهش که به شیوة کتابخانه‌ای و در دو بخش انجام یافته‌است؛ تلاش شده ابتدا با بررسی متون معتبر به خصوصیات مهره‌ها و بازوبندها، بویژه مهره‌های نشان خاندان رستم بپردازیم. سپس خصایص لعل را در کتب جواهرنامه‌ بررسی کرده و نظر رشید تبریزی در مورد لعل سهرابکی را مورد پژوهش قرار دهیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که محتملاً، بازوبند سهراب دارای لعل بوده، اما از رنگ و ارزش مادی آن جز روایت رشیدای تبریزی مطلبی نداریم. به نظر می‌رسد ماجرای پسرکشی توسط ابر پهلوان ایرانی هیچگاه در ذهن مردم ایران حل نشده بنابراین در باور رشیدای تبریزی یا یکی از منابع گوهرشناسی او و شاید باور عامة مردم سده‌های دهم و یازدهم ایران، تصوّر شومی لعل سهرابکی شکل گرفته‌است و تهمت بد شگونی به مهره بازو بند سهراب توجیهی گشته است عامه پسند برای تبرئه تهمتن.

چکیده انگلیسی:

In his work on gemology known as "Mathnavi-e Javahir-ul-Asrar", Rashid Tabrizi has introduced types of jewels and named a worthless and yellow coloured jewel (garnet) referred to as "La'al-e-Sohrabaki". He has stated the reason of such naming which is related to Sohrab's armlet. He hold that this jewel’s infelicity is the cause of Sohrab's death and the reason of its reputation.This librarian study has two parts. The first part tries to review reliable texts and, in this way investigates characteristics of beads and armlets, particularly those of Rostam's family. The second part is about features of garnet (La'al) and La'al-e-Sohrabaki and tries to state Rashid Tabrizi's opinion about this jewel. According to findings, it is likely that Sohrab's armlet has been adorned with a garnet. However, there is no mention of its colour and price. It seems that tragedy of son killing by the Iranian superhero, Rostam, is never removed from the Iranian minds and this is the reason for this jewel's infelicity in the opinion of Rashid Tabrizi or the people of 10th and 11th century. Thus, the accusation of infelicity attributed to Sohrab's bead of armlet is a popular justification for the exculpation of the hero.

منابع و مأخذ:

• آیدنلو، سجاد. (1391). طومار نقالی شاهنامه، انتشارات به نگار.


• آیدنلو، سجاد. (1389). «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی»، دوفصلنامه مطالعات داستانی، دوره 0، شماره 1، شهریور، صفحه5-36.


• احمد سلطانی، منیره. (1384). ژرف‌ساخت فرهنگ عامة ایرانی، چاپ اول، تهران، روزگار.


• اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب‌نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، کتابخانه طهوری.


• بالایی. (1387). «درفش کاویانی»، پایگاه کونگ فوتوآ، kungfutoa-ms.ir


• بنی اسدی، محمد علی.(1393). «بررسی نگاره‌های مرتبط با داستان ضحاک در شاهنامه شاه‌طهماسبی از منظر تصویرسازی»، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، ش32، صص4-25.


• بیابانی، محمد. (1369). حماسة درخت گلبانو، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز.


• بیرونی، ابوریحان. (1374). الجماهر فی الجواهر، تحقیق یوسف الهادی، انتشارات ملی و فرهنگی.


• بیغمی، محمد. (1388). فیروزشاه‌نامه، جِ سوم، به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری، نشر چشمه.


• توسی، خواجه نصیرالدین. (1348). تنسوخ‌نامة ایلخانی، با مقدمه و تعلیقات مدرس رضوی، بنیاد فرهنگ ایران، چاپخانة زر.


• توکل بیک.(1378). تاریخ دلگشا (شاهنامه نثر)، تصحیح احیا محمد آقازاده، انتشارات سوره.


• جواهر الاسرار موجود در نسخة منحصر به فرد کلیات رشیدای عباسی به شمارة 5566 کتابخانة ملی ملک.


• حصاری، میر هدایت. (1384). تذکرة ساقی‌نامه‌سرایان آذربایجان، انتشارات تابان.


• خاقانی شروانی. (1378). دیوان، تصحیح ضیاء الدین سجادی، چِ ششم، تهران: زوّار.


• خالقی مطلق، جلال. (1372). «یکی داستان است پـر آب چشـم» در «گل رنجهـای کهـن» کوشش علی دهباشی، چاپ اوّل، تهران: مرکز.


• دشتکی، محمد بن منصور. (1386). گوهرنامه، تصحیح منوچهر ستوده، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.


• دهخدا، علی اکبر. (1385). لغت‌نامه، انتشارات: دهخدا.


• ذوالفقاری، حسن. (1394). باورهای عامیانة مردم ایران، با همکاری علی اکبر شیری، چاپِ هفتم، نشر چشمه.


• رستگار فسایی، منصور. (1373). حماسة رستم و سهراب (توضیح و گزارش)، انتشارات جامی.


• زاوش، محمد. (1348). کانی‌شناسی قدیم، بنیاد فرهنگ ایران، چاپخانة خرمی.


• صداقت نژاد، جمشید. (1374). طومار کهن، دنیای کتاب.


• سعیدی، سید مصطفی و احمد هاشمی. (1399). طومار شاهنامه، چ سوم، انتشارات خوش نگار.


• فتحعلی بیگی، داوود و ولی الله ترابی. (1378). مشکین‌نامه (طومار نقالی)، چ دوم، نمایش وابسته به موسسه انجمن نمایش.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر دوم، زیر نظر احسان یارشاطر، ناشر: کالیفرنیا و نیویورک.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1373). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر چهارم، زیر نظر احسان یارشاطر، ناشر: بنیاد میراث ایران،کالیفرنیا.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1375). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر پنجم، زیر نظر احسان یارشاطر، ناشر: کالیفرنیا.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر ششم، زیر نظر احسان یارشاطر، ناشر: کالیفرنیا و نیویورک.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر هشتم، ناشر: مرکز پژوهش های حماسه های ایرانی(وابسته به مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی).


• فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران. (1392). موسسه تألیف ترجمه و نشر آثار هنری، متن شاهنامه طهماسبی، موزه هنرهای معاصر ایران.


• قزوینی، محمد بن مبارک شاه. (1394). جواهرنامه، تصحیح سمانه جعفری، انتشارات پرسش.


• کاشانی، عبدالله بن علی. (1385). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، نشر المعی.


• گلچین معانی، احمد. (1359). تذکرة پیمانه، انتشارات دانشگاه تهران.


• مداینی، مهدی و مهران افشاری. (1377). هفت لشکر(طومار جامع نقالی از کیومرث تا بهمن)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• ناکوک، عطاء بن یعقوب. (1384). حماسه برزونامه، به تصحیح علی محمدی، همدان، دانشگاه بوعلی.


• نسخه خطی مناظره گوهرها، به شماره بازیابی 5/56 ، نشانگر رکورد 49259، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.


• نصرآبادی،محمد طاهر. (1378). تذکره الشعرا، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی، جِ اول، انتشارات اساطیر.


• نظامی، محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری. (1383). جواهرنامه، به کوشش ایرج افشار، با همکاری محمد رسول دریا گشت، مرکز نشر میراث مکتوب.


• هانت، رولان. (1378). هفت کلید رنگ‌درمانی، تهران، نشر جمال الحق.


• واحد دوست، مهوش. (1379). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی، سروش.


• واردی، زرین تاج و مختارنامه، آزاده. (1386). «بررسی رنگ در حکایت‌های هفت‌پیکر نظامی»، فصلنامه ادب پژوهی، دانشگاه گیلان، س اول، ش دوم:صص167-189).


• یوسف زاده، محمد کاظم و نسرین کریم پور. (1390). «نقش و درفش؛ جستاری در روابط زیرساختی پهلوان، رنگ و نگاره در داستان رستم و سهراب»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش21، صص73-94.

references:

• Aidanlu, Sajjad. (2011). Tomar Naqali Shahnameh, Behnagar Publications.


• Aidanlu, Sajjad. (2010). "Study and analysis of several heroic customs in epic texts", Bi-quarterly journal of fiction studies, volume 0, No. 1, Shahrivar, 35-36.


• Ahmad Soltani, Munira. (2005). Deep construction of Iranian general culture, 1st ed, Tehran:


• Asadi Tosi, Abu Nasr Ali bin Ahmad. (1975). Gershasab Nameh, by Habib Yaghmai, Tahori Library.


• balaee (2008). "Darfesh Kaviani", Kung Futoa website, www.kungfutoa-ms.ir


• Bani Asadi, Muhammad Ali. (2013). "Examination of illustrations related to the story of Zahhak in the Shahnameh of Shah Tahmasabi from the perspective of illustration", Negre Scientific Research Quarterly, vol. 32, pp. 24-25


• Beyabani, Mohammad. (1990). Golbanu Tree Saga, 1stt ed, Tehran: Markaz.


• Boruni, Abu Rihan. (1995). Al-Jamahar Fi Al-Jawahar, Yusuf Al-Hadi's research, Melli & Farhangi publications.


• Beghmi, Mohammad. (2009). Firouz shahnameh, Vol. 3, by the efforts of Iraj Afshar and Mehran Afshari, Cheshmeh.


• Tosi, Khwaja Nasiruddin. (1969). Tensukh Nama Ilkhani, with introduction and notes by Modares Razavi, Iran Culture Foundation, Zar Printing House.


• Tawakel Beyk. (1999). Tarikh Delgosha (prose Shahnameh), Revised by Ihya Mohammad Aghazadeh, Surah Publications.


• Javaher al-Asrar, available in the unique version of Rashida Abbasi's Encyclopedia, No. 5566, Malik National Library.


• Hissari, Mir Hedayat. (2005). Biography of Saghiname Sarayan of Azerbaijan, Taban Publishing House.


• Khaghani Shervani. (1999). Divan, Ed. Ziauddin Sajjadi, 6th Ch., Tehran: Zavar.


• khalegh motlagh, Jalal. (1993). " a tragic story involving lots of weeping" in "Gol Ranjhaye Kohan" by the efforts of Ali Dehbashi, 1^st ed, Tehran: Markaz.


• Dashtaki, Muhammad bin Mansour. (2010). Goharnameh, corrected by Manouchehr Sotoudeh, Mirase Maktoub research center.


• Dehkhoda, Ali Akbar. (2006). Dictionary, Publications: Dehkhoda.


• Zulfiqari, Hassan. (2014). Folk Beliefs of Iranian People, in collaboration with Ali Akbar Shiri, 7th ed, Cheshmeh Publications.


• Rostgar Fasai, Mansour. (1994). The epic of Rostam and Sohrab (explanation and report), Jami Publications.


• Zavash, Mohammad. (1969). Ancient Mineralogy, Iranian Culture Foundation, Khorami Printing House.


• Sedaghat Nejad, Jamshid. (1995). Old scroll, world of books.


• Saidi, Seyed Mustafa and Ahmad Hashemi. (2019). Tomar Shahnameh, third chapter, Khoshnegar Publications.


• Fathali Beigi, Dawood and Waliullah Torabi. (1999). Mashkin Namah (Tomar Naghali), Ch. 2, a drama in association with Drama Institute.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1990). Shahnameh, by Jalal Khaleghi Motlaq, second book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: California and New York.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1994). Shahnameh, by the effort of Jalal Khaleghi Mutlaq, fourth book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: Iran Heritage Foundation, California.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1996). Shahnameh, by the efforts of Jalal Khaleghi Motlaq, fifth book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: California.


• Ferdowsi, Abulqasem. (2005). Shahnameh, by the efforts of Jalal Khaleghi Motlaq, the sixth book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: California and New York.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1990). Shahnameh, by the effort of Jalal Khaleghi Mutlaq, 8th book, publisher: Iranian Epics Research Center (affiliated with the Center for the Great Islamic Encyclopaedia).


• Art Academy of the Islamic Republic of Iran. (2012). Authoring Institute, translation and publication of works of art, the text of Tahmasabi's Shahnameh, Museum of Contemporary Arts of Iran.


• Qazvini, Muhammad bin Mubarak Shah. (2014). Javahernameh, Ed. Samaneh Jafari,  Porsesh Publications.


• Kashani, Abdullah bin Ali. (2006). Arais al-Jawahar and Nafais al-Atayeb, by Iraj Afshar, Al-Ma'i Publishing.


• Golchin Maani, Ahmed. (1980). History of Paymaneh(cup), University of Tehran Publications.


• Modaini, Mehdi and Mehran Afshari. (1998). Haft Lashkar (comprehensive scroll from Kiyomarth to Bahman), Research Institute of Humanities and Cultural Studies.


• Nakok, Ata bin Yaqub. (2005). Hamasa Barzounamah, corrected by Ali Mohammadi, Hamadan: Boali University.


• Manuscript of Gems Debate, retrieval number 5/56, record number 49259, Islamic Parliament Library.


• Nasrabadi, Mohammad Taher. (1999). Tadzire al-Shaara, introduction, corrections and comments by Mohsen Naji Nasrabadi, Vol. 1  , Asatir Publications.


• Nizami, Muhammad bin Abi al-Barakat Johari Nishaburi. (2004). Javahernameh, by the efforts of Iraj Afshar, with the cooperation of Mohammad Rasul Darya, became the publishing center of written heritage.


• Hunt, Roland. (1999). Seven keys to color therapy, Tehran, Jamal al-Haq publication.


• vahed doost, Mahvash. (2000). Mythological Institutions in Ferdowsi's Shahnameh, Soroush.


• Vardi, Zarin Taj and Mukhtarnameh, Azadeh. (2007). "An examination of color in the stories of Nezami’s haft Peykar", Literary Studies Quarterly, Gilan University, Year 1. No.  2   167-189.


• Yusufzadeh, Mohammad Kazem and Nasreen Karimpour. (2011). "pattern and banner; A research on the relationship between the infrastructure of Pahlavan, color and painting in the story of Rostam and Sohrab", Persian Language and Literature Research, Vol. 21, pp. 73-94.

references:

• Aidanlu, Sajjad. (2011). Tomar Naqali Shahnameh, Behnagar Publications.


• Aidanlu, Sajjad. (2010). "Study and analysis of several heroic customs in epic texts", Bi-quarterly journal of fiction studies, volume 0, No. 1, Shahrivar, 35-36.


• Ahmad Soltani, Munira. (2005). Deep construction of Iranian general culture, 1st ed, Tehran:


• Asadi Tosi, Abu Nasr Ali bin Ahmad. (1975). Gershasab Nameh, by Habib Yaghmai, Tahori Library.


• balaee (2008). "Darfesh Kaviani", Kung Futoa website, www.kungfutoa-ms.ir


• Bani Asadi, Muhammad Ali. (2013). "Examination of illustrations related to the story of Zahhak in the Shahnameh of Shah Tahmasabi from the perspective of illustration", Negre Scientific Research Quarterly, vol. 32, pp. 24-25


• Beyabani, Mohammad. (1990). Golbanu Tree Saga, 1stt ed, Tehran: Markaz.


• Boruni, Abu Rihan. (1995). Al-Jamahar Fi Al-Jawahar, Yusuf Al-Hadi's research, Melli & Farhangi publications.


• Beghmi, Mohammad. (2009). Firouz shahnameh, Vol. 3, by the efforts of Iraj Afshar and Mehran Afshari, Cheshmeh.


• Tosi, Khwaja Nasiruddin. (1969). Tensukh Nama Ilkhani, with introduction and notes by Modares Razavi, Iran Culture Foundation, Zar Printing House.


• Tawakel Beyk. (1999). Tarikh Delgosha (prose Shahnameh), Revised by Ihya Mohammad Aghazadeh, Surah Publications.


• Javaher al-Asrar, available in the unique version of Rashida Abbasi's Encyclopedia, No. 5566, Malik National Library.


• Hissari, Mir Hedayat. (2005). Biography of Saghiname Sarayan of Azerbaijan, Taban Publishing House.


• Khaghani Shervani. (1999). Divan, Ed. Ziauddin Sajjadi, 6th Ch., Tehran: Zavar.


• khalegh motlagh, Jalal. (1993). " a tragic story involving lots of weeping" in "Gol Ranjhaye Kohan" by the efforts of Ali Dehbashi, 1^st ed, Tehran: Markaz.


• Dashtaki, Muhammad bin Mansour. (2010). Goharnameh, corrected by Manouchehr Sotoudeh, Mirase Maktoub research center.


• Dehkhoda, Ali Akbar. (2006). Dictionary, Publications: Dehkhoda.


• Zulfiqari, Hassan. (2014). Folk Beliefs of Iranian People, in collaboration with Ali Akbar Shiri, 7th ed, Cheshmeh Publications.


• Rostgar Fasai, Mansour. (1994). The epic of Rostam and Sohrab (explanation and report), Jami Publications.


• Zavash, Mohammad. (1969). Ancient Mineralogy, Iranian Culture Foundation, Khorami Printing House.


• Sedaghat Nejad, Jamshid. (1995). Old scroll, world of books.


• Saidi, Seyed Mustafa and Ahmad Hashemi. (2019). Tomar Shahnameh, third chapter, Khoshnegar Publications.


• Fathali Beigi, Dawood and Waliullah Torabi. (1999). Mashkin Namah (Tomar Naghali), Ch. 2, a drama in association with Drama Institute.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1990). Shahnameh, by Jalal Khaleghi Motlaq, second book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: California and New York.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1994). Shahnameh, by the effort of Jalal Khaleghi Mutlaq, fourth book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: Iran Heritage Foundation, California.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1996). Shahnameh, by the efforts of Jalal Khaleghi Motlaq, fifth book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: California.


• Ferdowsi, Abulqasem. (2005). Shahnameh, by the efforts of Jalal Khaleghi Motlaq, the sixth book, under the supervision of Ehsan Yarshater, publisher: California and New York.


• Ferdowsi, Abulqasem. (1990). Shahnameh, by the effort of Jalal Khaleghi Mutlaq, 8th book, publisher: Iranian Epics Research Center (affiliated with the Center for the Great Islamic Encyclopaedia).


• Art Academy of the Islamic Republic of Iran. (2012). Authoring Institute, translation and publication of works of art, the text of Tahmasabi's Shahnameh, Museum of Contemporary Arts of Iran.


• Qazvini, Muhammad bin Mubarak Shah. (2014). Javahernameh, Ed. Samaneh Jafari,  Porsesh Publications.


• Kashani, Abdullah bin Ali. (2006). Arais al-Jawahar and Nafais al-Atayeb, by Iraj Afshar, Al-Ma'i Publishing.


• Golchin Maani, Ahmed. (1980). History of Paymaneh(cup), University of Tehran Publications.


• Modaini, Mehdi and Mehran Afshari. (1998). Haft Lashkar (comprehensive scroll from Kiyomarth to Bahman), Research Institute of Humanities and Cultural Studies.


• Nakok, Ata bin Yaqub. (2005). Hamasa Barzounamah, corrected by Ali Mohammadi, Hamadan: Boali University.


• Manuscript of Gems Debate, retrieval number 5/56, record number 49259, Islamic Parliament Library.


• Nasrabadi, Mohammad Taher. (1999). Tadzire al-Shaara, introduction, corrections and comments by Mohsen Naji Nasrabadi, Vol. 1  , Asatir Publications.


• Nizami, Muhammad bin Abi al-Barakat Johari Nishaburi. (2004). Javahernameh, by the efforts of Iraj Afshar, with the cooperation of Mohammad Rasul Darya, became the publishing center of written heritage.


• Hunt, Roland. (1999). Seven keys to color therapy, Tehran, Jamal al-Haq publication.


• vahed doost, Mahvash. (2000). Mythological Institutions in Ferdowsi's Shahnameh, Soroush.


• Vardi, Zarin Taj and Mukhtarnameh, Azadeh. (2007). "An examination of color in the stories of Nezami’s haft Peykar", Literary Studies Quarterly, Gilan University, Year 1. No.  2   167-189.


• Yusufzadeh, Mohammad Kazem and Nasreen Karimpour. (2011). "pattern and banner; A research on the relationship between the infrastructure of Pahlavan, color and painting in the story of Rostam and Sohrab", Persian Language and Literature Research, Vol. 21, pp. 73-94.