تقابل و تعامل با دیگری در شاهنامه فردوسی از منظر نشانه شناسی فرهنگی (از گیومرت تا فریدون)

محورهای موضوعی : حماسه

فرهاد طهماسبی ¹

1 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

تاریخ دریافت : 1397/11/02 تاریخ پذیرش : 1398/12/28 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, خود و دیگری, تعامل و تقابل, مرکز و حاشیه, جذب و طرد,

چکیده مقاله :

تقابل و تعامل با دیگری در فردوسی از منظر نشانه شناسی فرهنگی (از گیومرت تا فریدون) فرهاد طهماسبی* دانش یار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش گاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. تاریخ دریافت: 2/11/1397 تاریخ پذیرش: 30/4/1398 چکیده این مقاله موضوع تقابل و تعامل فرهنگی را از منظر نشانه شناسی فرهنگی، در بخش اساطیری، مورد بررسی قرار می دهد. در ابتدا مفاهیمی هم‎ چون خود و دیگری، طرد و جذب، آرامش و آشوب و سپهر فرهنگی که از مفاهیم بنیادین نشانه شناسی فرهنگی به شمار می آیند، به کوتاهی توضیح داده می شود. سپس با تکیه بر متن، مصادیق این مفاهیم، تحلیل و تشریح می گردد. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و برمبنای نظریه های نشانه شناسی فرهنگی است و نتایج نشان می دهد که بنابر متن فردوسی، فرهنگ ایرانی بنابه دلایل گوناگون، فرهنگی پذیرا بوده و در شرایط مختلف با دیگران نه فقط تقابل بل که تعامل هم داشته و از قدرت جذب و ترکیب قابل توجهی برخوردار بوده است، اما همواره به ثبات و تکرار چرخه وار بر مبنای سپهر فرهنگی نهادینه شده در آن، روی خوش نشان داده و از تغییر بنیادین روی گردان بوده است. کلیدواژه ها: خود و دیگری، تعامل و تقابل، مرکز و حاشیه، جذب و طرد، شاهنامۀ فردوسی. * . [e-mail]

چکیده انگلیسی:

Interaction and opposition with the other in Ferdowsi’s Shahnameh from the perspective of cultural semiotics (from Kayumars to Feraydon)   *Farhad Tahmasbi Associate Professor, Islamic Azad University, Science and research Branch, Tehran, Iran  Date of reception: 97/11/2 Date of acceptance: 98/4/30 Abstract This article investigates cultural interaction and opposition in mythological section of Shahnameh from the perspective of cultural semiotics.  At first concepts such as self and the other, attraction and repulsion, order and chaos, and cultural sphere which are considered as fundamental features of cultural semiotics are explained briefly, then relying on the text the aforementioned concepts are exemplified and analyzed.  This research is based on the descriptive analytical method employing cultural semiotics theories.  Results obtained show that according to Shahnameh text, Iranian culture due to various reasons is a receiving one and under different circumstances not only showed opposition but also interacted with the other.  The important feature of this culture is its considerable power of attraction and assimilation, however it has always welcomed stability and cyclic repetition based on the cultural sphere deeply imprinted on it all the more reason for being reluctant to fundamental change.   Keywords Self and the other, interaction, opposition, center, margin, attraction, repulsion, shahnameh Ferdowsi. * . [e-mail]

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-         آموزگار، ژاله. (1374). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.

-         ادگار، اندرو و پیترسج ویک. (1387). مفاهیم بنیادی نظریۀ فرهنگی، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

-         استنو، کاترینا. (1383). تصویر دیگری: تفاوت از ارسطو تا پیش داوری، ترجمۀ گیتی دیهیم، تهران: دفتر پژوهش‏ های فرهنگی با هم‏کاری مرکز بین المللی گفت ­وگوی تمدن‏ها.

-         پاکتچی، احمد. (1390). «معناسازی با چینش آشوب در نظم، در روی­کرد نشانه­ شناسی فرهنگی»، مجموعه مقالات نشانه­ شناسی فرهنگی، به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران: سخن، صص131 - 87.

-         ثلاثی، محسن. (1386). جهان ایرانی و ایران جهانی، تهران: نشر مرکز.

-         حصوری، علی. (1378). ضحاک، تهران: چشمه.

-         حصوری، علی. (1388). سرنوشت یک شمن از ضحاک به اودن، تهران: چشمه.

-         زرین کوب، عبدالحسین. (1381). نامورنامه (دربارۀ فردوسی و شاهنامه)، تهران: سخن.

-         سجودی، فرزان. (1390). «مکان جنسیت و بازنمایی سینمایی»، مجموعه مقالات نشانه­ شناسی مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن، صص95 – 79
.

-         صفا، ذبیح­الله. (1363). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق،  به کوشش احسان یارشاطر، نیویورک: Bibliotheca.

-         کمرون، جورج گلن. (1387). ایران در سپیده دم تاریخ، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: علمی و فرهنگی.

-         معین، بابک. (1390). «قنادی کاکا در کلاردشت شکل گیری فضایی میانه و غشایی»، مجموعه مقالات نشانه­ شناسی مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن، صص 204 – 185.

-         مکاریک، ایرناریما. (1388). دانش­نامۀ نظریه‏ های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

-         مؤذن جامی، محمد مهدی. (1379). ادب پهلوانی، تهران: قطره.

-         نجومیان، امیرعلی. (1390). «نشانه ­شناسی فرهنگی»، مجموعه مقالات نقدهای ادبی- هنری، تهران: سخن، صص 10 – 7.

-         یاحقی، محمدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و انتشارات سروش.