بررسی تشبیهات اساطیری در توصیف طبیعت در سبک خراسانی و عراقی

محورهای موضوعی : حماسه

محمد خشکاب ¹ , علی عشقی سردهی ² , ابوالقاسم امیر احمدی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار.ایران
2 - عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، ایران
3 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار،ایران

تاریخ دریافت : 1397/02/28 تاریخ پذیرش : 1398/12/28 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: توصیف طبیعت, تشبیهات اساطیری, اشارات شاهنامه‌ای,

چکیده مقاله :

بررسی تشبیهات اساطیری در توصیف مظاهر طبیعتدر سبک خراسانی و عراقی محمد خشکاب* دانش جوی دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد سبزوار، دانش گاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران. علی عشقی سردهی** دانش یارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانش گاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران (نویسندۀ مسؤول). ابوالقاسم امیراحمدی*** دانش یار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانش گاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران. تاریخ دریافت: 28/2/1397 تاریخ پذیرش: 2/7/1397 چکیده کم تر اثر ادبی را می‌توان یافت که بر حسب نیاز خویش از خوان شاهنامه بهره‌ای نبرده باشد. از میان کارکردهای مختلف اشارات شاهنامه‌ای در موضوعاتی چون: مدح، تبیین مسائل حکمی و تعلیمی، پیوند با عرفان، مضامین غنایی و تغزل‌گونه، ساخت تمثیل، ترکیب سازی‌های بلاغی و...کارکرد آن در توصیف مظاهر طبیعت جلوه ای خاص یافته است. در این میان شعرا در قلمرو ادبی از تشبیهات اساطیری و حماسی در تصویرسازی‌های طبیعت گرایانۀ خود بهره برده‌اند. یکی از طرق وصف طبیعت، مشبهٌ‌به قراردادن هر یک از اشارات اساطیری و حماسی در مقابل مظاهر طبیعت است. عناصر رنگ، سپاهی، اشرافی و شکل هندسی بهترین وجوه تشابه مظاهر طبیعت با قهرمانان حماسی قرار می‌گیرد. الگوپذیری از اعمال و کردار بارز قهرمانان، اشارۀ صریح به اصل داستان، استفاده از تقابل‌های دوگانه و فضا سازی (براعت استهلال) از ویژگی های این نوع توصیفات به شمار می‌آید. تصاویر مادر در تشبیهات اساطیری در سبک خراسانی ساده، ابتکاری و دارای اصالت است و نتیجۀ احساس طبیعی و مستقیم شاعر از طبیعت است، امّا در سبک عراقی این نوع تشبیهات به هم راه عاطفه ای رقیق تر، با ایهام و پیچیدگی و بازی با کلمات تقلید، تکرار و تلفیق می شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی تشبیهات اساطیری در توصیف هر یک از مظاهر طبیعت در شعر برخی از شاعران سبک خراسانی و عراقی بپردازیم. * . [e-mail] ** . [e-mail] *** . [e-mail]

چکیده انگلیسی:

The study of mythological similes in describing nature manifestation in Khorasani and Eraqi style   *Mohammad Khoshkab PhD student, Persian Literature, Islamic Azad University, Sabzevar Branch, Iran **Ali Eshghi Sardehi Associate Professor, Persian Literature, Islamic Azad University, Sabzevar Branch, Iran ***Abolghasem  Amir Ahmadi Associate Professor, Persian Literature, Islamic Azad University, Sabzevar Branch, Iran Date of reception: 97/2/28 Date of acceptance: 97/7/2 Abstract There are few literary works which had not benefited from the treasury of Shahnameh.  Among the many reasons why Shahnameh is being consulted for subjects such as praise, defining philosophical and educational issues, mysticism, lyrical themes, making allegories and rhetorical compounds and the like, its function in describing the manifestations of nature stands out the most.  Meanwhile in literary domain poets had benefited from the epic and mythological similes for making nature orientated imageries.  One of the methods of describing nature is to equate each of the epic and mythological references to the vehicle when confronting nature components.  Elements of color, troops, aristocrats, geometrical shape are considered the best common factor between nature manifestations and epic heroes.  Following the example of champions’ heroic actions and deeds, direct reference to the main tale, use of binary oppositions, and creating a setting are among the features of these descriptions.  The images of mother in mythological similes in Khorasani style are simple, creative, and authentic and is the outcome of direct natural feelings of the poet incited by nature, however in Iraqi style these kind of similes appear with more sentimental feelings, and blend with ambiguity, complexity, verbosity, imitation, and repetition.  The purpose of this article is to study the mythological similes in describing each of the nature components in the poetry of certain poets of Khorasani and Iraqi style. * . [e-mail] ** . [e-mail] *** . [e-mail]

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- آذری اسفراینی، نورالدین حمزه بن علی ملک طوسی. (1390). دیوان، تحقیق و تصحیح محسن کیانی و سید عباس رستاخیز، تهران: کتاب­خانه، موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی.

- آیدنلو، سجاد. (1387). «آشناترین شاعر ادب فارسی با شاهنامه»، ادب­پژوهی، شمارۀ ششم، صص133 – 161.

- ابن یمین فریومدی. (1363). دیوان، به تصحیح و اهتمام حسین­علی باستانی­راد، تهران: کتاب­خانۀ سنایی.

- اسفرنگی، سیف‌الدین الاعرج احمد. (1396). دیوان، تصحیح انتقادی فرزاد جعفری، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1393). اسطوره، بیان نمادین، تهران: سروش.

- امامی، نصرالله. (1385). مبانی و روش­های نقد ادبی، تهران: جامی.

- انوری، علی بن محمد. (1337). دیوان، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی،2 جلد، تهران: بُن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- اومانی، اثیر. (1390). دیوان، تحقیق و تصحیح امید سروری و عباس بگ جانی، تهران: کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- بخارایی، ناصر. (1353). دیوان، به کوشش مهدی درخشان، تهران: انتشارات بنیاد نیکوکاری نوریانی.

- بدر چاچی. (1387). دیوان، تحقیق و تصحیح علی محمد گیتی­فروز، تهران: کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- بیلقانی، مجیرالدین. (1358). دیوان، تصحیح و تعلیق محمد آبادی، تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

- جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1341). دیوان کـامل، ویراستۀ هاشم رضی، تـهران: چاپ­خانه پیروز.

- حسن­لی،کاووس و لیلا احمدیان. (1386). «کارکرد رنگ در شاهنامۀ فردوسی با تکیه بر سیاه و سفید»، ادب­پژوهی، شمارۀ دو، صص 166-143.

- خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل بن علی نجار. (1338). دیوان، به کوشش ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.

- خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال­الدّین محمود. (1369). دیوان، به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.

- خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال­الدّین محمود. (1370). خمسۀ خواجوی کرمانی، به تصحیح سعید نیاز کرمانی، کرمان: دانش­گاه شهید باهنر کرمان.

- خوسفی، محمد بن حسام. (1366). دیوان، به اهتمام احمد احمدی بیرجندی و محمد تقی سالک، مشهد: سازمان حج  و اوقاف و امور خیریۀ استان خراسان.

- ساوجی، سلمان. (1376). کلیات، به تصحیح عباس­علی وفایی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

- سعد سلمان، مسعود. (1339). دیوان، به تصحیح رشید یاسمی، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات پیروز.

- شمس طبسی، قاضی شمس الدّین محمّد بن عبدالکریم. (1343). دیوان، به اهتمام تقی بینش، مشهد:کتاب­فروشی زوّار.

- عرفان، مصطفا و مهدی ماحوزی. (1391). «جای­گاه تشبیهات تلمیحی در ساختار غنایی شعر استاد حمیدی شیرازی»، پژوهش نامۀ فرهنگ و ادب، سال هشتم، بهار و تابستان، شمارۀ سیزدهم، صص27-62.

- عطار، شیخ فرید الدین محمّد. (1368). دیوان، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

- غیاث ‌شیرازی،کمال. (1390).دیوان، تحقیق‌ و تصحیح ‌محسن‌ کیانی و سید احمد بهشتی، تهران:کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- رامپوری، غیاث‌الدین محمد بن جلال‌الدین بن شرف‌الدین. ( 1375)‌. غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیر کبیر.

- غزالی، محمد. (1364). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، جلداول، تهران: علمی و فرهنگی.

- فاریابی، ظهیرالدین. (1381). دیوان، تصحیح امیر حسن یزدگردی به اهتمام اصغر دادبه، تهران: قطره.

- فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- فرخی سیستانی. (1388). دیوان، به کوشش محمّد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد اول، نیویورک:
Bibliotheca  

- فردوسی، ابوالقاسم.  (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد دوم، کالیفرنیا و نیویورک:
Bibliotheca

- فردوسی، ابوالقاسم. (1371). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد سوم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.

- فردوسی، ابوالقاسم.  (1375). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد پنجم، کالیفرنیا و نیویورک: انتشارات مزدا با هم­کاری بنیاد میراث ایران.

- فلکی شروانی، نجم­الدین محمّد. (1345). دیوان، به اهتمام و تصحیح و تحشیه طاهری شهاب، تهران: کتاب­خانه ابن­ سینا.

- قبولی هروی. (1386). دیوان، به کوشش یحیا خان­ محمد آذری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

- قطران تبریزی. (1362). دیوان، از روی نسخه تصحیح شده مرحوم محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.

- قمر اصفهانی، نظام الدین محمود. (1363). دیوان، به اهتمام تقی بینش، مشهد: انتشارات باران مشهد.

- کزّازی، میر جلال‌الدّین. (1393). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.

- کمال‌الدّین اصفهانی، ابوالفضل. (1348). دیوان، به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتاب­فروشی دهخدا.

- لطف الله نیشابوری، ابن سلیمان شاه. (1390). دیوان (چاپ عکس از روی دست­نویس شمارۀ 2321 کتاب­خانۀ ملی)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- ماحوزی، امیرحسین. (1390). بررسی تشبیه در غزلیات شمس تبریزی بر اساس ساختار و قلمرو، تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانش­گاه آزاد اسلامی.

- مختاری غزنوی، عثمان بن عمر. (1341). دیوان، به اهتمام جلال­ الدین همایی،: بن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- معزی نیشابوری، امیر. (1385). کلیات دیوان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد رضا قنبری، تهران: زوار.

- منوچهری دامغانی. (1375). دیوان، به اهتمام سیّد محمّد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

- مهرکی، ایرج و آرش غفرانی. (1393). «ازدواج مقدس»، پژوهش­نامۀ ادب حماسی، سال دهم، شمارۀهجدهم، صص 114- 95.

- ناصرخسرو قبادیانی. (1357). دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، ج 1، تهران: دانش­گاه مک­گیل منترال کانادا، مؤسسۀ مطالعات شعبۀ تهران با هم­کاری دانش­گاه تهران.

- نظامی گنجه‌ای. (1376 الف). شرفنامه، تصحیح و حواشی وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- نظامی گنجه‌ای. (1376 ب). لیلی و مجنون، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- نظامی گنجه‌ای. (1376 ج). خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- یاحقی، محمّد جعفر. (1394). فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.