بررسی تاثیرات مولفه‌های کیفی فضاهای عمومی در ایجاد خاطره‌انگیزی بر مبنای جنسیت (مطالعه موردی: فضاهای شهری قزوین)
محورهای موضوعی : دو فصلنامه فضای زیستنرگس محمودی 1 , شادی پاکزاد 2 , مسعود الهی 3
1 - دانشجو ، گروه شهرسازی، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استادیار شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
3 - استادیار شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
کلید واژه: فضاهای شهری, خاطره انگیزی, تفاوت های جنسیتی, تحلیل ساختاری, قزوین.,
چکیده مقاله :
اين پژوهش به واکاوی حس خاطره‌انگیزی از دیدگاه جنسیتی و پیوند آن به زندگی روزمره در فضاهای عمومی شهری می‌پردازد. هدف از مطالعه پیشرو، بررسی مولفه‌های کیفی فضاهای عمومی در ایجاد خاطره‌انگیزی بر مبنای جنسیت است که با بررسی فضاهای شهری مهم شهر قزوین سعی شده است تحلیلی مبتنی بر ایجاد خاطره‌انگیزی در این فضای شهری ارائه شود. سوال اصلی پژوهش، درباره نحوه ارتباط ابعاد مختلف فضاهای عمومی شهری با شکل‌گیری الگوهای خاطره‌انگیزی بر مبنای جنسیت است. این تحقیق به روش تلفیقی کمی و کیفـی و رویکرد پژوهش از نوع همبسـتگی است. اطلاعات به روش مصاحبه ژرف‌نگر به‌صورت هـدایت گردآوری شده است و تجزیه‌وتحلیل داده‌های بخش کیفی با استفاده از تکنیک تم و با نرم‌افزار MAXQUDA2022.4 انجام شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌های بخش کمی با استفاده از نرم‌افزار 24SPSS و در سطح استنباطی برای آزمون مدل، از تکنیک مدل‌یابی معادلات ساختاری از نرم‌افزار Amos24 استفاده گردید. در گام اول بر اساس تکنیک مصاحبه، 6 مولفه اصلی و 24 زیر‌مولفه به‌عنوان مولفه‌های کیفی فضایی موثر بر خاطره‌انگیزی بر مبنای جنسیت شناسایی شدند، سپس با استفاده از داده‌های حاصل از پرسش‌نامه شهروندان و تحلیل عاملی و معادلات ساختاری مولفه‌ها در قالب 6 عامل؛ کالبدی، اجتماعی و بومی، فضایی، فرهنگی و ارزشی، ادراکی و روان‌شناختی قرار گرفتند. در ادامه نیز به بررسی تفاوت دیدگاه شهروندان زن و مرد در مورد تاثیر این عوامل بر کیفیت فضاهای شهری در ایجاد حس خاطره پرداخته شد که نتایج به دست آمده نشان داد در مولفه‌های اجتماعی و بومی، مولفه‌های فضایی، مولفه‌های فرهنگی و ارزشی، مولفه‌های ادراکی در دیدگاه زنان و مردان تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود و بهرهمندی مردان از پیکربندی و طراحی فضاهای مورد اشاره در ایجاد حس خاطره‌انگیزی در شهر قزوین بیشتر از گروه زنان است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که زنان میان حقوق خود در ایجاد پیکربندی فضاهای شهری و تعلق خاطره‌انگیزی به شهر ارتباط معناداری می‌بینند.
This research examines the sense of memory from a gender point of view and its link to everyday life in urban public spaces. The purpose of the forward study is to investigate the qualitative components of public spaces in creating a memorable experience based on gender, and by examining the important urban spaces of Qazvin city, an analysis based on creating a memorable experience in this urban space has been tried to be presented. The main research question is about how different dimensions of urban public spaces are related to the formation of memorable patterns based on gender. This research is a quantitative and qualitative integrated method and a correlational research approach. Information has been collected by in-depth interview method in a guided manner, and qualitative part data analysis was done using theme technique and with MAXQUDA2022.4 software. Analyzing the quantitative data using SPSS 24 software and at the inferential level for model testing, the structural equation modeling technique of Amos 24 software was used. In the first step, based on the interview technique, 6 main components and 24 sub-components were identified as spatial qualitative components affecting the memorability based on gender, then using the data obtained from the citizen questionnaire and factor analysis and structural equations of the components in the form of 6 factors physical, social and native, spatial, cultural and value, perceptual and psychological. In the following, the difference in the views of male and female citizens regarding the impact of these factors on the quality of urban spaces in creating a sense of memory was investigated. The obtained results showed that there are differences in the social and native components, spatial components, cultural and value components, perceptual components in the perspective of women and men, men benefit from the configuration and design of the mentioned spaces in creating a memorable feeling in Qazvin city more than It is a women's group. Also, the results show that women see a significant connection between their rights in creating the configuration of urban spaces and a memorable belonging to the city.
1 اسکندری، پدرام و فولادی وندا، مهسا و فیجانی، شکیلا. (1394). شناسایی مولفه‌های خاطره‌ساز در طراحی فضاهای عمومی کوالالامپور. 1، 17-1.
2 پاکزاد، جهان‌شاه و بزرگ، حمیده. (1391). الفبای روان شناسی محیط برای طراحان. تهران: انتشارات آرمانشهر.
3 پوراکبر، حمیدرضا و عباس‌زاده، شهاب. (1400). ساختمان خانه‌های ارزان در ایران. معماریشناسی، 4(18)، 51-1.
4 پورحسین‌روشن، حمید و پورجعفر، محمدرضا و علی‌اکبری، صدیقه. (1400). تبیین عدالت جنسیتی در فضاهای شهری مطالعه موردی: فضای شهری مجموعه خواهر امام رشت. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقهای، 4(10)، 145-115.
5 پورمحمدی، محمدرضا و روستایی، شهریور و خضرنژاد، پخشان. (1398). بررسی نقش حق به شهر بر احساس تعلق در میان گروه‌های جنسیتی (مطالعه موردی: فضاهای عمومی ارومیه). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری. 7(1)، 19-1.
6 ترکاشوند، عباس و جهان‌بخش، حیدر و کریمی‌نژاد، مریم. (1396). بازشناسی مولفه‌های تاثیرگذار بر شکل‌گیری هویت و خاطره جمعی در فضاهای شهری پیرامون پلهای تاریخی. معماری و شهرسازی ایران، (31)، 14-5.
7 تمدن، رویا. (1382). کاربست تئوری چیدمان فضای؛ شهرک امید. جستارهای شهرسازی، (7)، 39-37.
8 داوري، علي و رضازاده، آرش. (1392). مدل‌سازی معادلات ساختاري با نرم‌افزار Pls Smart. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهي.
9 دیده‌بان، محمد و پوردیهیمی، شهرام و ريسمانچیان، امید. (1392). روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره‌بندی فضايی محیط مصنوع، تجربهاي در دزفول. دوفصلنامه مطالعات معماري ايران، (4)، 65–37.
10 رحیمی، اکبر و واعظی، موسی و محمدی، حجت و باکویی، مائده. (1397). ارزیابی عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری، مطالعه موردی: مرکز شهر تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، 9(3)، 243-219.
11 رضویان، محمدتقی. (1381). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: منشی.
12 ریسمانچیان، امید و سایمون، بل. (1389). شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 2(43)، 56-49.
13 عسگری، علی و نقیبی‌راد، پرستو. (1392). ضرورت و معیارهای ثبت و ایجاد خاطره‌ی جمعی در فضای باز شهری. همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان.
14 کرمی، سروش و فخرایی، عباس و کرمی، ساناز و رسولی، محمدمهدی. (1395). ارزیابی معیارهای موثر بر خاطره‌انگیزی و تصویرپذیری فضاهای شهری. نشریه مطالعات محیطی هفت حصار ، (56)، 35-44.
15 نادری، سارا. (1392). درآمدی بر روایت زنانه از شهر. تهران: تیسا.
16 نظريان، اصغر. (1370). گسترش فضايی شهر تهران و پیدايش شهرک‌هاي اقماري. فصلنامه تحقیقات جغرافیايی، (1)، 139-97.
17 هاشمی، نسا و رستمی، مسلم. (2024). اولویت بندی نواحی شهری به منظور احداث فضای سبز (پارک‌ها) (نمونه موردی: منطقه ۳ شهرداری کرمانشاه). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 18(4)، 170-155.
18 URL1: اولادی، رضا. (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 95. از https://irna.ir/xjjXqK.
19 URL2: شهرداری قزوین. (1392). نقشه نواحي شهرداري قزوين. از https://images.app.goo.gl/1BZPRWdzNQChubE59.
20 Beebeejaun, Yasminah. (2016). Gender, urban space, and the right to everyday life. Journal of Urban Affairs, 39(3), 323-334.
21 Eyerman, Ron. (2002). Music in movement: Cultural politics and old and new social movements. Qualitative Sociology, 25, 443-458.
22 Fenster, Tovi. (2005). Identity issues and local governance: Women's everyday life in the city. Social identities,1136-21 (1) .
23 Franck, Kevin. (2002). Women and Environment. Handbook of Environmental Psychology New York, 347-362.
24 Halbwacks, Maurice. (1990). Space and collective memory. Studies on contemporary cultures, (9)3, 11-40.
25 Holmes, Mary. (2008). Gender and everyday life. (Mohammad Mahdi Labibi, Trans). tehran: afkar publication.
26 Hull IV, R. Bruce. & Lam, Mark. & Vigo, Gabriela. (1994). Place identity: symbols of self in the urban fabric. Landscape and urban planning, 28(2-3), 109-120.
27 Johnson Mohamadi, Asal. & Miles, Rebecca. (2014). Toward more inclusive public spaces: Learning from the everyday experiences of Muslim Arab women in New York City. Journal of Environment and Planning A, 46(8), 1892-1907.
28 Lewicka, Maria. (2008). Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past. ournal of environmental psychology, 28(3), 209-231.
29 Lim, William Siew-Wai. (2000). Memories and urban places.. City, 4(2), 270-.277
30 Lynch, Kevin. (1972). What time is this place?. Cambridge, mass: the MIT press.
31 Rossi, Aldo. (1982). The Architecture of the city. Cambridge, mass: the MIT press.
32 Shakibmanesh, Amir. & Ghorbanifar, Mahshid. (2018). Effects of Urban Spatial Configuartion and Physical Structure on Pedestraians Perception of Subjective Duration. Intraction Design and Architecture, (36), 95-117.
33 Stevenson, Deborah. (2013). Cities of culture: A global perspective. New York: Routledge.
34 Tuan, Yi-Fu. (1977). Space and place: The perspective of experience. London: University of Minnesota Press.
