بررسی رابطه بین حمایت فتحعلی شاه قاجار از هنر و استفاده سیاسی از آن

محورهای موضوعی : مسائل ایران

محمد معین‌الدینی ¹

1 - دانش‌آموخته پژوهش هنر از دانشگاه شاهد، مدرس دانشگاه سوره تهران

تاریخ دریافت : 1393/09/10 تاریخ پذیرش : 1393/12/02 تاریخ انتشار : 1394/02/15

کلید واژه: تبلیغات, سیاست, قاجار, فتحعلی‌شاه, شمایل‌نگاری,

چکیده مقاله :

این مقاله با بررسی منابع مکتوب پیرامون هنر و فرهنگ قاجار و با روش توصیفی به تحلیل نقش فتحعلی‌شاه در حمایت و همچنین نحوه بهره‌برداری سیاسی از هنر در دوره اول قاجار پرداخته می‌شود. فتحعلی‌شاه قاجار با شناختی که از تاریخ ایران داشت به‌خوبی توانست وجه کاربردی هنر را در راستای سیاست بقا و سلطه قدرت خودش به کارگیرد. وی برخلاف بسیاری از اسلاف خود، همانند شاهان باستان به یک جنبه قویی‌تر هنر نیز آشنا بود و آن قدرت تبلیغاتی هنر بود؛ ازاین‌رو با به خدمت گرفتن جمعی از برترین هنرمندان زمان خود موفق شد با صرف هزینه‌های بسیار از هنر همچون رسانه‌ای قدرتمند در جهت افزایش مشروعیت و سلطه سیاسی و اجتماعی خودش چه در بعد داخلی و چه در بعد خارجی بهره ببرد. این امر باعث شد که در زمان وی ایران شاهد یکی از دوران شکوهمند هنر ایرانی باشد؛ لیکن پس از مرگ وی سنت وی آن‌چنان که باید مورد پذیرش قرار نگرفت و مورد انتقاد و بی‌مهری واقع شد، با وجود این علی‌رغم اشتهار به بی لیاقتی در سیاست و کشورداری فتحعلی‌شاه یکی از مهم‌ترین حامیان هنر ایران باقی ماند.

منابع و مأخذ:

منابع فارسی

- بنجامین، ساموئل گریل ویلر (1363)، ایران و ایرانیان، ترجمه رضازاده ملک، تهران: گلبانگ.

- بهنام، جمشید (1386)، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فروزان روز.

- پاکباز، رویین (1384)، «زایش سنت، نمایش تجدد»، حرفه هنرمند: نشریه هنرهای تصویری، شماره 13.

- خلیلی، ناصر و رنویت استفان (1383)، گرایش به غرب (در هنر قاجار، عثمانی و هند)، ترجمه پیام بهتاش، جلد ششم از گزیده ده جلدی مجموعه هنر اسلامی، تهران: کارنگ.

- دیبا، لیلا (1378)، «تصویر قدرت و قدرت تصویر: نیت و نتیجه در نخستین نقاشی‌های عصر قاجار (1785 - 1834م)»، مجله ایران نامه، شماره 67، صص 452ـ423.

- ذکاء، یحیی (1354)، نگاهی به نگارگری ایران در سده‌های 12 و 13 ه.ق، تهران: انتشارات مخصوص دفتر فرح پهلوی.

- رابی، جولین (1385)، «چهره‌های قاجاری»، ترجمه مریم خلیلی، نشریه هنرهای تجسمی، شماره 23، تهران.

- رابینسون و دیگران (1351)، نگاهی به نگارگری سده های دوازدهم و سیزدهم در ایران، تهران: چاپ دفتر مخصوص شهبانو در ایران.

- رابینسون، ویلیام، گری، بازیل (1375)، هنر نگارگری ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.

- سریع القلم، محمود (1390)، اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، تهران: انتشارات فرزان.

- سعدی (1372)، کلیات سعدی: نصیحه الملوک، نسخه محمدعلی فروغی، تهران: نشر محمد.

- شمیم، علی‌اصغر (1384)، ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ یازدهم، تهران: مدبر.

- عروضی سمرقندی (بی تا)، چهارمقاله، تصحیح محمد قزوینی، به کوشش محمد معین، تهران: ارمغان.

- کوتزبوئه، موریس‌دو (1365)، مسافرت به ایران، ترجمه محمود هدایت، تهران: جاویدان.

- کورف، فیودور (1372)، سفرنامه بارون فیدودور کورف، ترجمه اسکندر ذبیحان، تهران: فکر روز.

- کوزنتسوا، ن،م،آ و دیگران (1386)، پژوهش‌هایی در تاریخ نوین ایران، مترجمان سیروس ایزدی و میترا ایزدی، تهران: ورجاوند.

- گل‌محمدی، حسن (1370)، تحقیق درباره زندگانی،احوال، اعمال، افکار و دیوان کامل اشعار فتحعلیشاه قاجار «خاقان»، تهران: اطلس.

- مستوفی، عبدالله (1371)، شرح زندگانی من؛ تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد 1، تهران: بی‌نا.

- مسکوب، شاهرخ (1378)، «درباره تاریخ نقاشی قاجار»، مجله ایران نامه، شماره 67، صص 422-405.

- معتضد، خسرو (1384)، قصه‌های قاجار، تهران: قطره.

- هدایت، مهدی قلی‌خان مخبرالسلطنه (1363)، گزارش ایران، تهران: نقره، چاپ سوم.

English Source

- Chayegan, D. (1960), “Dechirure” in: Debat, Gallimard, No. 42, Paris.

- Colin, Meredith (1971), "Early Qajar Administration. An Ananlysis of its Development and Functions", Iranian Studies.

- Sims, Eleanor (2002), Peerless Images, New York: Yale University Press.