سیر تحول سیاست خارجی آمریکا نسبت به افغانستان بر اساس نظریات ژئوپلتیک

محورهای موضوعی : آمریکا

محمدجعفر جوادی‌ارجمند ¹ , مائده کریمی قهرودی ² , محسن اخباری ³

1 - دانشیار دانشگاه تهران
2 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی (مسائل ایران) دانشگاه تهران
3 - دانشجوی دکتری و پژوهشگر جامعه المصطفی

تاریخ دریافت : 1394/03/18 تاریخ پذیرش : 1394/06/11 تاریخ انتشار : 1394/08/15

کلید واژه: آمریکا, ژئوپلتیک, افغانستان, هارتلند ایدئولوژیک, جنگ علیه تروریسم, سیاست آف-پاک,

چکیده مقاله :

افغانستان به عنوان دولت حائل میان روسیه و اقیانوس هند و راه ترانزیت کالا از جنوب آسیا به آسیای مرکزی و اروپا از دیرباز در نظریات ژئوپلتیک اهمیت ویژه‌ای داشته به طوری که مورد توجه قدرت‌های زمان بوده است. با طرح دکترین انزواگرایی توسط مونروئه در سال 1823، آمریکا تا جنگ جهانی اول وارد تحولات بین‌المللی نگردید. با خروج ایالات متحده آمریکا از انزواگرایی و ورود به صحنه نظام بین‌الملل، این کشور نیز نه تنها با پی بردن به شاخصه‌های مادی ژئوپلتیک افغانستان، سیاست‌های خود را در این منطقه تنظیم نموده، بلکه با تکیه بر جنبه‌های نوین ژئوپلتیک اهمیت مضاعفی به افغانستان بخشیده است. این پژوهش سیاست خارجی آمریکا نسبت به افغانستان را بر اساس شاخصه های ژئوپلتیک در دوره‌های مختلف مورد بررسی قرار داده و نشان خواهد داد که آمریکا برای حفظ جایگاه خود در افغانستان از یک سو و رهایی از مفهوم استعمار سنتی کشورها مبتنی بر مولفه های جغرافیایی و اقتصادی ژئوپلتیک از سوی دیگر، به خلق مفهوم هارتلند ایدئولوژیک منطبق بر افغانستان پرداخته است.

منابع و مأخذ:

منابع فارسی

- اتوتایل، ژئاروید سیمون دالبی و پاول روتلج (1380)، اندیشه های ژئوپلتیک در قرن بیستم، ترجمه محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

- احمدی، حسین (1387)، تحولات منطقه ای افغانستان (به مناسبت همایش بین‌المللی میراث مشترک مکتوب ایران و افغانستان)، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- ببران، صدیقه و هاتف پوررشیدی، (1381)، «بررسی دیپلماسی رسانه ای ایران در افغانستان پس از سقوط طالبان»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال هجدهم، شماره اول، بهار، صفحات 134-123.

- بلوجی، حیدرعلی، (1380)، «مطالعه تطبیقی سیاست خارجی آمریکا در افغانستان»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 33، صفحات 90-59.

- تمنا، فرامرز، (1387)، سیاست خارجی آمریکا در افغانستان، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

- حکمت نیا، حسن، (1383)، «افغانستان هارتلند آسیا»، پیک نور، سال دوم، شماره اول، صفحات 110-85.

- خلیلی، محسن، جهانگیر حیدری و هادی صیادی (1392)، «پیوند کد و ژنوم ژئوپلتیک در سیاست خارجی (مطالعه موردی: افغانستان و ایران)»، فصلنامه پژو هش‌های روابط بین‌الملل، دوره نخست، شماره نهم، پاییز، صفحات 72-37.

- روح زنده، جمیله (1384)، گذری بر تاریخ روابط سیاسی ایران و افغانستان (از اوایل قاجاریه تا ظهور پدیده طالبان)، تهران، نشر صبحدم.

- ستاری، سجاد (1381)، «مداخله گرایی درافغانستان: ملاحظات و منافع راهبردی»، مطالعات منطقه‌ای: اسرائیل شناسی- آمریکا شناسی، جلد 11، صفحات 62-15.

- شفیعی، نوذر (1389)، «تبیین سیاست دولت نوین اوباما در افغانستان و پاکستان (آف-پاک)»، فصلنامه روابط خارجی، سال دوم، شماره پنجم بهار.

- صفوی، سید رحیم (یحیی) و عبدالمهدی شیخیانی (1389)، «اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ایالات متحده آمریکا در تهاجم نظامی به افغانستان»، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره سوم، تابستان، صفحات 24-1.

- عزتی، عزت‌اله (1371)، ژئوپلتیک، تهران، سمت.

- فرجی راد، عبدالرضا، محمدرضا درخور و هادی ساداتی (1390)، «ژئوپلتیک جدید افغانستان پس از 11 سپتامبر و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران»، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره دوم، بهار، صفحات 205-193.

- قاسمی، فرهاد (1390)، نظریه های روابط بین‌الملل و مطالعات منطقه ای، تهران، نشر میزان.

- گروه نویسندگان ابرار معاصر، (بهمن 1383)، کتاب آسیا 3 ویژه افغانستان پس از طالبان، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

- ملکوتیان، مصطفی (1383)، جغرافیا و سیاست، قم: انتشارات حق یاوران.

- مولایی، علیرضا (1382)، «11 سپتامبر و شکل‌گیری ژئوپلتیک جهانی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 17 و 18، صفحات 824-819.

- واعظی، محمد و اسماعیل باقری (1388)، «جایگاه افغانستان در سیاست خارجی آمریکا (با استفاده از نظریه ثبات هژمونیک)»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، ویژه افغانستان.

- هیل، کریستوفر، (1387)، ماهیت متحول سیاست خارجی، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

English Source

 - Brezezinski, Zbigniew (1998), The Grand Chessboard; American Primacy and its Geostrategic Imperatives, New York: Basic Books

 - Friedman, Norman (2007), Terrorism, Afghanistan and America’s New Way of War, Annapolis: Naval Institute Press.

-  Gukmen, Semra Rana (2010), Geopolitics and the Study of International Relations, Ankara: Middle East Technical University.

-  Guney, Aylin and Fulya Gokcan (2010), "The ‘Greater Middle East’ as a ‘Modern’ Geopolitical Imagination in American Foreign Policy", Geopolitics, 15, p.p 22-38, Available at:  http://www3.nccu.edu.tw/~lorenzo/Guney%20Middle%20East.pdf.

 -Jones, G.Seth, (2009), "US Strategy in Afghanistan", RAND Corporation.

- Katzman, Kenneth, (2011), "Afghanistan: Post-Taliban Governance, Security, and U.S. Policy", Congressional Research Service, p.p. 1-80, Available at: http://fpc.state.gov/ documents/organization/174244.pdf.

-  Taylor, P.J. (1994), Political Geography World Economy, Nation State and Locality, New York: Longman Scientific & Technical.