• صفحه اصلی
  • شناسایی عوامل موثر بر کیفیت ارزیابی از یادگیری دانشجویان در آموزش مجازی دوران کرونا: چالشها و راهکارها

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : EETJ-2401-1072 بازدید : 165 صفحه: -

نوع مقاله: پژوهشی

شناسایی عوامل موثر بر کیفیت ارزیابی از یادگیری دانشجویان در آموزش مجازی دوران کرونا: چالشها و راهکارها

محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی

نازنین بنی اسدی 1 , الهام کرمعلی زاده 2

1 - استادیار، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران شمال، ایران،
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی- دانشکده علوم انسانی- دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال

تاریخ دریافت : 1402/11/08 تاریخ پذیرش : 1403/06/18 تاریخ انتشار : 1403/06/18

کلید واژه: آموزش عالی برخط(مجازی), سنجش الکترونیکی, ارزیابی یادگیری دانشجویان , کرونا (کوید- 19),

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر در کیفیت ارزیابی از یادگیری دانشجویان در آموزش مجازی دوره کرونا در دانشکده­های فنی و مهندسی دانشگاه شهید بهشتی واقع در پردیس شهید عباسپور، انجام شده و با شناسایی عوامل، راهکارهایی ارائه کرده است. براي اين منظور پژوهشگر عامل­ها، ملاک‌ها و نشانگرهاي مؤثر را از متون علمی استخراج و با استفاده از سه دور دلفي به تاييد گروه خبرگان(بیست تن از هیأت علمی دانشکده­های مذکور) رسانده است. طی این فرایند، 5 عامل، 16 ملاک و 34 نشانگر مؤثر در کیفیت این ارزیابی مورد تایید قرار گرفت. عوامل استخراج شده عبارتند از: نقش‌های ارزشیابی (آشنایی اعضای هیأت علمی با انواع ارزشیابی و تاکید بر استفاده از ارزشیابی تکوینی در کنار ارزشیابی پایانی)، نحوه طراحی آزمون (استفاده از شیوه های مجازی ارزشیابی، تاکید بر استفاده از شیوه هایی که مانع سرقت ادبی شوند، طراحی سوالات متناسب با شیوه مجازی و متناسب با موضوع و محتوای آموزش ارائه شده به شیوه مجازی)، اهداف آموزشی مورد ارزشیابی (اهداف حوزه شناختی و روانی - حرکتی)، بازخورد نتایج (فراهم نمودن بازخورد نتایج پیشرفت برای دانشجویان و اساتید و فراهم نمودن اطلاعات لازم برای بهبود و اصلاح عملکرد دانشجویان و اساتید) و فناوری (ایجاد بستر و محیط مجازی مناسب برای برگزاری آزمون‌های مجازی و ارائه پشتیبانی فنی).

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is identifying factors affecting the quality of online evaluation system of students' learning, during the COVID-19 pandemic in technical and engineering faculties of Shahid Beheshti University located in Shahid Abbaspur campus. For this purpose, the researcher has extracted affecting factors, criteria and indicators from literature review, modified and approved them by means of the expert group (20 faculty members) using three Delphi rounds. Based on the theoretical foundations and research findings, 5 factors, 16 criteria and 34 indicators affecting the quality of electronic evaluations were identified and confirmed. The extracted factors are: the roles of evaluation (faculty members' awareness of kinds of assessment due regard to formative assessment), the test design (designing exam questions, suitable to subject matter and content, also proper for online exam, which prevents plagiarism), the educational goals to be evaluated (the goals of the cognitive and the psycho-motor domain), feedback for the results (providing feedback on the progress results for students and professors and providing the necessary information to improve and correct the performance of students and professors) and technology (creating a suitable platform and virtual environment for holding online tests and providing technical support).

منابع و مأخذ:

بازرگان هرندی، عباس(1380). ارزشیابی آموزشی.تهران: سمت.
بازرگان هرندی، عباس (1381). سالنامه پژوهش و ارزشیابی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
بنی¬اسدی، نازنین و اسحاقی، فاخته (1400). بررسی، ارزیابی و تلفیق آموزش مجازی (الکترونیکی) در آموزش عالی کشورهای مختلف جهان در دوران قبل و حین دوران کوید19 ( کرونا) با توجه به تجربه کوتاه مدت دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران شمال و ارائه الگوی مناسب جهت ارتقاء کیفیت در سال تحصیلی 1399-1400. طرح پژوهشی درون سازمانی برگزیده. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.
بنی¬اسدی، نازنین و اسحاقی، فاخته (1403). مروری بر تجارب آموزش عالی الکترونیکی (مجازی) و مسئله ارزشیابی کیفیت: با نگاهی به دوران کووید ۱۹ (کرونا) (راهنمای عملی). تهران: تیمورزاده نوین.‬
بلوم، اس. بی؛ انگلهارت، ام، دی؛ فرست، ای جی ، هیل،دبلیو. اچ؛ و کراتول، دی. آر (1362). طبقه¬بندی هدفهای پرورشی: کتاب اول: حوزه شناختی.ترجمه علی اکبر سیف و خدیجه علی آبادی. تهران: انتشارات رشد.تاریخ انتشار به زبان اصلی ، 1956.
خورشیدی، عباس و ملک شاهی راد، محمدرضا (1382). ارزشیابی آموزشی. تهران: نشر یسطرون، 1382.
رضایی، علی محمد (1399). ارزشیابی از آموخته¬های دانشجویان در دوران کرونا: چالش‌ها و راهکارها. فصلنامه روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، 16،(56) ، 214-179.
رضائي، مهناز و فدائي حيدري، زهرا (1400). روش‌ها، چالش‌ها و مشکلات ارزشیابی برخط در یادگیری زبان خارجی فرانسه، در شرایط بحرانی شیوع ویروس کرونا: مورد مطالعه دانشگاه تبریز، ایران‎. پژوهش زبان و ادبیات فرانسه, دانشگاه تبريز.
رضایی، علی محمد، دلاور، علی، احدی، حسن و درتاج، فریبرز (1389). ساخت و اعتباریابی پرسشنامه ایرانی ارزشیابی دانشجویان از کیفیت آموزشی (ISEEQ)، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی.1 (1).
روشنی علی بنه سی، حسن؛ فتحی واجارگاه، کورش و خراسانی، اباصلت (1396). چالش‌های کیفیت ارزشیابی برنامه درسی دوره آموزش مجازی (مورد مطالعه: دانشگاه شهید بهشتی). مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 7 (18)، 29-52.
سفیدی، فاطمه، رجبی زاده میرک آباد، سمیه، انحاری، یوسف و رمضانی، معصومه (1401). میزان رضایت و کیفیت آزمون‌های برخط از دیدگاه دانشجویان دندانپزشکی قزوین. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی ، (22)، 139-133.
سیف، علی اکبر (1386). اندازه¬گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی.تهران: دوران، 1386.
صمدی پور، اعظم؛ بنی اسدی، نازنین و کاوسی، اسماعیل (1401). شناسایی عوامل مؤثر درارزشیابی کیفیت آموزش در دانشگاه و ارائه مدل مناسب. فصلنامه مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی. ش40، دوره 12.
عباسی کسانی، حامد، شمس مورکانی، غلامرضا، سراجی، فرهاد و رضایی زاده، مرتضی(1398). ابزارهای ارزشیابی یادگیرندگان در محیط یادگیری الکترونیکی. فصلنامه رشد فناوری، 16، (61).
عظیمی، سید امین، زمانی، بی بی عشرت و سلیمانی، نسیم (1395). بررسی کیفیت نظام ارزیابی عملکرد دانشجویان در آموزش مجازی ایران و روسیه. دوماهنامه علمی پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(3)،223-214.
معظمی، مجتبی؛ محمدخانی، کامران؛ دلاور، علی و داودی، محمد (2018). شناسایی ابعاد و مؤلفه¬ها¬ی ارتقای کیفیت آموزشی درآموزشکده¬های سما دانشگاه آزاد اسلامی و تعیین سهم هر یک از آن¬ها. دوماهنامه علمی-پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 9(33)، 105-126.‎

Altbach, P. G., & de Wit, H. (2020). Responding to COVID-19 with IT: A transformative moment? International Higher Education, 103, 3–4.
Baleni, Zwelijongile Gaylard (2015). Online formative assessment in higher education: Its pros and cons. Electronic Journal of e-Learning, Volume 13, Issue 4, 2015.
Balula, Ana& Moreira, António (2014) . Evaluation of Online Higher Education: Learning, Interaction and Technology . New York: Springer International Publishing.
Bilen, Eren & Matros, Alexander (2021). Online cheating amid COVID-19. Journal of Economic Behavior and Organization, 182, 2021,196-211
Castle, S.R., Author,C. & Mcguire, C.J. (2010). An analysis of student self-assessment of online, blended, and face-to-face learning environments. Implications for Sustainable Education Delivery, 3(3):36-40. https://doi.org/10.5539/ies.v3n3p36
Chan, Roy Y. , Bista, Krishna & Allen, Ryan M. (2021) Routledge Studies in Global Student Mobility- Online Teaching and Learning in Higher Education during COVID-19_ International Perspectives and Experiences.NY: Routledge.
Chaudhary S. & Niradhar D. (2013). Assessment in Open and Distance Learning System (ODL): A Challenge. Journal of Open Praxis, 2013; 3:207-216.
Fox, K., Bryant, G., Srinivasan, N., Lin, N., & Nguyen, A. (2020, October 6).. Tyton Partners
Gamage, Kelum A.A., Silva, Erandika K. de, Gunawardhana, Nanda. (2020). Online Delivery and Assessment during COVID-19: Safeguarding Academic Integrity. Education Science,10(11), 301; https://doi.org/10.3390/educsci10110301
Govindarajan, Vijay & Srivastava, Anup (2020). What the Shift to Vitual Learning Could ¬ Mean for the Future of Higher Education. Harvard Business Review,March 31, available at hbr.
Islam, Zahirul; Rahman, Mostafizur & Islam, Kabirul. (2013). Online Examination System in Bangladesh context. International Journal of Science, Environment and Technology, Vol. 2, No 3, 2013, 351 – 359.
Kearns, Lorna R. (2012). Student Assessment in Online Learning: Challenges and Effective Practices. MERLOT Journal of Online Learning and Teaching, Vol. 8, No. 3, September 2012.
Khan, Sarah, Azim Khan, Rashid.(2019). Online assessments: Exploring perspectives of university student. Education and Information Technologies, (2019) 24:661–677.
Leiber, Theodor (2019). A general theory of learning and teaching and a related comprehensive set of performance indicators for higher education institutions, Quality in Higher Education, 25:1, 76-97.
Madani Hosseini, Mahsa; Egodawatte, Gunawardena, Ruzgar, Nursel Selver. (2021) Online assessment in a business department during COVID-19: Challenges and practices. The International Journal of Management Education, Volume 19, Issue 3, November 2021, 100556
Mgutshini, Tennyson, Oparinde, Kunle and Govender, Vaneshree(2021). Covid-19_ Interdisciplinary Explorations of Impacts on Higher Education. African Sun Media under the SUN PRESS imprint.
Ruhe, Valerie& Zumbo, Bruno D. (2008). Evaluation in Distance Education and E-Learning_ The Unfolding Model, New York:The Guilford Press.
Taylor institute(2021). Retrieved from https://taylorinstitute.ucalgary.ca/resources/five-principles-for-meaningful-online-assessment
Vlasceanu.l, Grunberg. L. & parlea, D. (2004). Quality Assurance and Accreditation: A Glossary of Basic Terms and Definitions; Bucharest، UNESCO – CEBRS، paper on higher ducation. http:// www. cepesro/ publications/ Defavlt. html.
متن کامل:


تاریخ پذیرش: 18/06/1403

تاریخ دریافت: 18 /11/1402

شناسایی عوامل موثر بر کیفیت ارزیابی از یادگیری دانشجویان در آموزش مجازی دوران کرونا: چالش ها و راه کارها

نازنین بنی اسدی1*، الهام کرمعلی زاده 2

 

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج،  دوره2، شماره3 تابستان   1403

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر در کیفیت ارزیابی از یادگیری دانشجویان در آموزش مجازی دوره کرونا در دانشکده­های فنی و مهندسی دانشگاه شهید بهشتی واقع در پردیس شهید عباسپور، انجام شده و با شناسایی عوامل، راه کارهایی ارائه کرده است. براي اين منظور پژوهشگر عامل­ها، ملاک‌ها و نشانگرهاي مؤثر را از متون علمی استخراج و با 

استفاده از سه دور دلفي به تاييد گروه خبرگان(بیست تن از هیأت علمی دانشکده­های مذکور) رسانده است. طی این فرآیند، 5 عامل، 16 ملاک و 34 نشانگر مؤثر در کیفیت این ارزیابی مورد تایید قرار گرفت. عوامل استخراج شده عبارتند از: نقش‌های ارزشیابی (آشنایی اعضای هیأت علمی با انواع ارزشیابی و تاکید بر استفاده از ارزشیابی تکوینی در کنار ارزشیابی پایانی)، نحوه طراحی آزمون (استفاده از شیوه های مجازی ارزشیابی، تاکید بر استفاده از شیوه هایی که مانع سرقت ادبی شوند، طراحی سوالات متناسب با شیوه مجازی و متناسب با موضوع و محتوای آموزش ارائه شده به شیوه مجازی)، اهداف آموزشی مورد ارزشیابی (اهداف حوزه شناختی و روانی - حرکتی)، بازخورد نتایج (فراهم نمودن بازخورد نتایج پیشرفت برای دانشجویان و اساتید و فراهم نمودن اطلاعات لازم برای بهبود و اصلاح عملکرد دانشجویان و اساتید) و فناوری (ایجاد بستر و محیط مجازی مناسب برای برگزاری آزمون‌های مجازی و ارائه پشتیبانی فنی).

 

کلمات کلیدی: آموزش عالی برخط(مجازی)، سنجش الکترونیکی، ارزیابی یادگیری دانشجویان ،  کرونا (کوید- 19).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

استفاده از آموزش‌های مجازی(برخط) و فن‌آوری الکترونیک در  برخی دانشگاه‌های جهان  از اواخر دهه 1980 آغاز شد. با وجود تمام فعالیت‌های انجام گرفته از آن زمان تاکنون ، هرگز این تلاش‌ها به صورت یک چرخش و حرکت  همه‌جانبه جهانی در نیامده بود. به دنبال اعلام پاندمی کرونا از سوی سازمان جهانی بهداشت و مجازی شدن آموزش عالی در سطح جهانی از نیمسال دوم سال تحصیلی 1398 ـ 1399، دانشگاه‌ها با تحولی اساسی روبه‌رو شدند. اگرچه هدف آغازین آموزش مجازی، جلوگیری از متوقف شدن فرآیند یادگیری در آموزش عالی کشورها بود، با توجه به اینکه آموزش برخط با تمام مزایایش، کمتر از آموزش حضوری مؤثر دانسته می‌شد، کیفیت آموزش مجازی و ارتقا آن در حدی نزدیک به آموزش حضوری، به اصلی‌ترین دغدغه دست‌اندرکاران آموزش دانشگاهی تبدیل شد( بنی­اسدی و اسحاقی، 1400).

در میان پژوهش های انجام شده در زمینه کیفیت آموزش عالی مجازی در دوران کووید-19، مسئله‌ای که به طور خاص کمتر بدان پرداخته شد، کیفیت سنجش و ارزشیابی میزان آموخته­های دانشجویان و کیفیت برگزاری امتحانات در دانشگاه مجازی است. هر چند در دوره های آموزش مجازی برخی راهبردها مثل : بحث مجازی ، تکالیف نوشتاری ، تکالیف عملی و تجربی ، آزمونک های کلاسی ، پروژه ها و ارائه ها ( کسل3 و دیگران، 2010) به­کار گرفته شد، کووید ۱۹ چالش های بسیاری مثل آسان­تر بودن تقلب، کمبود تعامل استاد -دانشجو، کمبود منابع برخط یادگیری را در اجرای این موارد ایجاد کرد ( مگوتشینی و همکاران4، 2021)، زیرا هم اساتید هم دانشجویان، آموزش و تجربه­ کمی در این زمینه داشتند. از آنجا که رسانه محمل این آموزش، ابزار الکترونیک است، مسئله شکاف دیجیتال میان اساتید و دانشجویان که متعلق به گروه‌های سنی، نسلی، طبقاتی و دانشی متفاوت هستند نیز بر روی کیفیت این مسائل اثر ­گذاشت (گووینداراجان و اسریواستاوا5، 2020).

در این زمینه در متون علمی اصطلاحاتی همچون آزمون، سنجش و ارزیابی به کار می­رود: آزمون6: شیوه‌ای نظام‌دار برای مشاهده و توصیف یک یا چند ویژگی فردی به کمک  مقیاس رتبه‌ای یا مقیاس عددی( کرونباخ، 1970، نقل در بازرگان، 1381)است. سنجش7: فرآیندی که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز تصمیم‌گیری درباره دانش آموزان، برنامه‌های درسی و سیاست‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سنجش اصطلاح کلی‌تری از آزمودن و اندازه‌گیری است و الزاماً به کمیت منحصر نمی‌شود و می‌تواند به صورت غیر کمی (توصیفی) هم گزارش شود و ارزشیابی (ارزیابی)8: تعیین ارزش برای هر چیزی یا داوری و قضاوت ارزشی همراه است که با توجه به کیفیت صورت می‌گیرد. ارزشیابی یعنی داوری درباره کیفیت یا ارزش اطلاعات به دست آمده از سنجش‌های مختلف. (سیف، 1386، ص 30-39). از نظر بازرگان( 1380) ارزیابی آموزشی به قضاوت درباره پدیده‌های آموزشی می‌پردازد. برای این منظور باید از اندازه‌گیری‌های آموزشی استفاده کرد و میزان صفت متغیر در پدیده آموزشی را از جنبه مورد نظر اندازه گرفت و پس از آن به قضاوت پرداخت (بازرگان، 1380، ص22 ).

پنج اصل برای یک آزمون مجازی معنادار از یادگیری عبارتند از: تمرکز بر یادگیری، ساختار متعادل یا انعطاف پذیر، ارائه دستورالعمل های واضح و بازخورد کیفیت،  در صورت امکان جایگزین کردن امتحانات زمان بندی شده با انواع دیگر ارزیابی و تاکید بر صداقت علمی (موسسه تیلور9، 2021).

رضائی و فدائی حیدری (1400) در مقاله‌‌ی "توصیف شیوه‌ها و روش‌های ارزشیابی برخط دروس نوشتاری، چالش‌ها و مشکلات حاصل از آن که گروه زبان فرانسه دانشگاه تبریز در دوران قرنطینه با آنها دست و پنجه نرم می‌کند." نشان دادند اکثر اساتید و دانشجویان از شیوه‌های اجرایی ارزشیابی برخط و مشکلات حاصل از آن ناراضی هستند، از جمله مهم‌ترین این مشکلات، افزایش تقلب میان دانشجویان، اعتبار و پایایی پایین نمرات امتحانی، مشکلات فنی سیستم آموزشی برخط، عدم وجود تعامل موثر بین اساتید و دانشجویان بود. سفیدی و همکاران (1401) در بررسی «میزان رضایت و کیفیت آزمون های برخط از دیدگاه دانشجویان دندانپزشکی قزوین» نشان دادند که میزان رضایت و کیفیت آزمون‌های برخط از دیدگاه دانشجویان بالاتر از متوسط است و این موضوع بیانگر رضایت دانشجویان از کیفیت این نوع ارزشیابی است. رضایی (1399) در بررسی «چالش‌های شیوه­های ارزشیابی از آموخته‌های دانشجویان در دوران کرونا با تاکید بر عدالت ارزشیابی» راهکارهایی را برای مقابله با این چالش‌ها پیشنهاد داده است. نتایج نشان داد مهم‌ترین شیوه­های ارزشیابی از آموخته­های دانشجویان در دوران کرونا عبارتند از: 1- امتحان حضوری 2- امتحان کتبی مجازی 3- امتحان شفاهی مجازی 4- پرسش و پاسخ شفاهی 5- ارائه های مجازی 6- کارپوشه الکترونیکی 7- ارزشیابی چندگانه یا تلفیقی.

عباسی کسانی و همکاران (1398) در بررسی «ابزارهای ارزشیابی یادگیرندگان در محیط یادگیری الکترونیکی» پیشنهاد کردند در محیط­های الکترونیکی که امکان ارزشیابی حضوری و چهره به چهره وجود ندارد، مربیان به جای استفاده از یک ابزار برای ارزشیابی فراگیران، از چند ابزار مختلف استفاده نمایند. نکته مهم اینکه هدف مربیان از ارزشیابی بهبود کیفیت یادگیری باشد نه صرفا برگزاری یک آزمون. روشنی علی بنه‌سی و همکاران (1396) در بررسی «چالش‌های کیفیت ارزشیابی برنامه درسی دوره‌های آموزش مجازی در دانشگاه شهید بهشتی» نشان دادند ارزشیابی برنامه درسی الکترونیکی با چالش مدیریتی- اجرایی مواجه است.

علاوه بر موارد ذکر شده، عظیمی و همکاران (1395) در پژوهشي به شناسايي چالش‌هاي ارزشيابي عملکرد تحصيلي دانشجويان در دوره­هاي الکترونيکي پرداخته­اند و به ترتيب مسائل فني، مسائل پداگوژيکي، مسائل رواني و مسائل اخلاقي را به‌عنوان چالش‌هاي اساسي اين حوزه معرفي نموده­اند.

همچنين مدني حسيني و همکاران10 (2021) از دانشگاه رايسون کانادا، چالش‌ها و شيوه­هاي ارزشيابي آنلاين در دانشکده بازرگاني را در طول پاندمي کوويد 19 مورد بررسي قرار داده­اند و حفظ يکپارچگي تحصيلي، سازگاري با محيط جديد، مسائل فني و اضطراب را به‌عنوان چالش‌هاي اصلي معرفي کردند. آنها براي غلبه بر این چالش‌ها، طراحي آزمون­هاي آزمايشي، ايجاد آگاهي و برقراري ارتباط را پيشنهاد مي­دهند. برگزاري آزمون­هاي آزمایشی موجب سازگاري دانشجويان با محيط­ آزمون­هاي مجازي مي­گردد و با ايجاد آگاهي در کنترل استرس دانشجويان نقش موثري دارد.

 بنی اسدی و اسحاقی (1400) در بررسی چالش‌ها، راهکارها و فرصت‌های آموزش مجازی دوره کرونا دریافتند که افت نمرات دانشجویان به خاطر مسائل مربوط به تجهیزات و سخت افزار یا ضعف در مهارت استفاده از رایانه یا فعالیت در محیط وب است. مسائل محیط برنامه نرم افزار، قطعی و ضعف در اتصال اینترنت، فراهم نبودن تجهیزات و امکانات به‌طور برابر، ترافیک و کندی جریان اینترنت در ساعت هایی که کلاس های بیشتری تشکیل می­شوند، به‌عنوان چالش‌های موجود در این زمینه توسط ایشان شناسایی شد.

کرنز11 (2012) در «سنجش دانشجویان در آموزش برخط: چالش‌ها و شیوه­های مؤثر مطالعه» برنامه‌های درسی 24 دوره برخط را مورد بررسی قرار داد و دلایل ایجاد چالش‌ها را به شرح زیر دسته‌بندی کرد: 1-تاثیر فاصله فیزیکی بین مربی و فراگیر 2- ضرورت انطباق دانشجویان با تکنولوژی مورد استفاده در برقراری ارتباط با وی 3-  حجم کار و مسائل مربوط به مدیریت زمان 4- نیاز مستمر به جمع آوری داده­های ارزیابی و ارائه بازخورد مصاحبه­شوندگان. خان و عظیم‌خان12 (2019) نیز در بررسی «ارزیابی­های برخط از دیدگاه دانشجویان دانشگاه» نشان دادند درک دیدگاه­های دانشجویان می­تواند به شناسایی موانع و مروجین در پذیرش ارزیابی­های برخط در سطح کارشناسی کمک کند. این مطالعه نشان داده است که دانشجویان نیاز به ارزیابی­های برخط را درک نکرده­اند. دانشجویان احساس می­کردند که ارزیابی­های برخط برای دروس عملی محدود­کننده بوده و منجر به افت نمرات شده است. چادری و نیر ادهر13 (2013) در بررسی «استراتژی‌های ارزیابی در سیستم آموزش باز و از راه دور» برای مقابله با سناریوی در حال تغییر در آموزش باز و از راه دور، چالش‌های پیش رو را مشخص کرده، پیشنهادهای سازنده­ای برای پاسخگویی به مسائل ارزیابی ارائه کردند. گاميج14 و همکاران در سال 2020 در بررسی «ارائه و ارزیابی برخط در طول دوران کرونا: حفاظت از صداقت تحصیلی» نشان دادند که در زمینه کووید 19، لازم است نامحدود بودن منابع در دسترس دانشجویان برای تقلب را در نظر بگیریم. بالني15 (2015) در پژوهشی به بررسی «جوانب مثبت و منفی ارزیابی تکوینی برخط در آموزش عالی» پرداخته و نشان داد که ارزشیابی برخط موثر می‌تواند از طریق بازخورد تکوینی( در طول دورۀ تحصیلی) دانشجو و تمرکز بر فرایند آموزش نه نتیجه پایانی را صورت بگیرد و تعهد دانشجو را با تجربیات ارزشمند یادگیری غنی سازد. بیلن و ماتروس16 (2021) در پژوهشی «تقلب برخط در میان کووید- 19» را بررسی کردند. آنها تصریح کردند بهترین راه حل قابل اجرا، یک خط مشی امتحان برخط یکنواخت است که در آن دوربینی از صفحه کامپیوتر و اتاق هر دانشجو عکس بگیرد. آنها توصیه می­کنند از نمره دادن بر اساس منحنی خودداری شود و به دانشجویان وقت کمتری داده شود. اسلام17 و همکاران (2013) در بررسی «ارزیابی­های برخط در کشور بنگلادش» ویژگی­های مختلف سیستم آزمون برخط را مورد بحث قرار داده­اند. این سیستم به ادمین یا سوپر ادمین امکان می‌دهد تا آزمونی را از یک بانک سؤال ایجاد کند که شامل حوزه‌های موضوعی مختلف است. جدای از این امکانات، تعداد زیادی از شرکت کنندگان ممکن است به‌طور همزمان از مکان های جغرافیایی مختلف در بنگلادش برای امتحان شرکت کنند. این باعث صرفه جویی در وقت و هزینه آنها می‌شود و همچنین آنها را از دشواری سفر می­رهاند.

هدف ارزشیابی به‌طور عمده به شناسایی نقاط ضعف و قوت دانشجویان و ارائه بازخورد به آنها، اصلاح و بازبینی شیوه‌های تدریس، اصلاح برنامه درسی، ارائه گزارش به ذینفعان و مدیران نظام آموزشی، تهیه داده‌های مورد نیاز برای تصمیم‌گیری‌ها و تعیین نمره دانشجویان مربوط می­شود. با توجه به آنچه گفته شد با اینكه کيفيت ارزشيابي عملكرد تحصيلي در دوره­هاي مجازي از اهميت ويژه­اي برخوردار بوده، چالش‌هايي را به همراه دارد كه در خور توجه و چاره جویی است.

در راستای توسعه آموزش‌های مجازی در کشور، دانشگاه شهید بهشتی به‌عنوان یکی از بزرگترین دانشگاه‌های کشور در سال 1385 اقدام به راه‌اندازی اولین دوره‌های مجازی خود نمود و در حال حاضر، این مرکز دوره‌های الکترونیکی در 28  رشته در مقطع کارشناسی ارشد را برگزار کرده است. پس از شیوع کرونا در کشور در این دانشگاه نیز کلیه کلاس ها در کلیه مقاطع به مدت چهار نیمسال به‌صورت مجازی برگزار شده و ارزیابی پایانی آنها نیز به‌صورت غیرحضوری صورت پذیرفته است. بررسی کیفیت نظام ارزشیابی از یادگیری دانشجو در دانشگاه‌ها و به ویژه در رشته­هاي فنی و مهندسی به دليل نقش خطیر این رشته‌هاي تحصيلی در تربیت مهندسان متخصص و کار آمد نيازمند بررسی و تحقيق است. در این پژوهش تلاش شده است تا  عوامل موثر در کیفیت نظام ارزشیابی یادگیری دانشجویان رشته های فنی و مهندسی (مهندسی برق، مهندسی مکانیک و مهندسی عمران)  این دانشگاه واقع در پردیس فنی و مهندسی شهید عباسپور بررسی شود. 

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر رویکرد از نوع تحقیقات پیمایشی(توصیفی) است. با در نظر گرفتن «شیوه گردآوری داده ها» از یک سو به دلیل جمع آوری اطلاعات تحقیق از منابع علمی( چاپی و الکترونیک) پژوهش حاضر کتابخانه­ای(اسنادی) بوده و از سوی دیگر با توجه به استفاده از پرسشنامه جهت نظرسنجی از خبرگان، پژوهشی میدانی به شمار می­رود. با در نظر گرفتن «زمان» از نوع تحقیقات مقطعی است زیرا این پژوهش به آزمون‌های مجازی برگزارشده در دوران کرونا می‌پردازد که در بازه زمانی سال 1398 تا 1400 برگزار شده است. در شناسایی عامل­ها، ملاک‌ها و نشانگر­های مؤثر در کیفیت نظام ارزشیابی از روش کیفی استفاده شده است. ملاك18هاويژگي‌ها يا جنبه‌هايي از پديده( عامل) مورد ارزيابي كه قضاوت درباره آن‌ها انجام مي‌پذيرد(بازرگان، 1380، 34) و نشانگر19ها  زمینه‌های عملکردی و خاصی را که در عمل مورد نیاز است ،تعریف می‌کنند و عملکرد واقعی را با هدف‌های تعیین شده مقایسه می‌کنند. (ولاسينو، گرونبرگ و پارلآ20، 2004 ).

جامعه آماري اين پژوهش شامل خبرگان است.  شرایط در نظر گرفته شده برای خبرگان در این پژوهش دارا بودن مدرک دکتری، حداقل 15 سال سابقه کار به‌عنوان هيأت علمی یکی از دانشکده‌های پردیس فنی و مهندسی شهید عباسپور ، حداقل مرتبه استادیاری، علاقمندی و انجام فعالیت‌های ویژه در زمینه ارزشیابی دانشجویان به‌صورت فردی یا در غالب مسئولیت‌های اجرایی مانند سابقه فعالیت به‌عنوان مدیر گروه یا معاون آموزشی بوده است. اعضای هيأت علمی انتخاب شده در مورد عامل­ها، ملاک‌ها و نشانگرهای استخراج شده، مورد پرسش قرار گرفتند که برای رسیدن به اشباع نظری تعداد بیست نفر از ایشان کافی تشخیص داده شد.

پژوهشگر طی سه مرحله عامل­ها، ملاک‌ها  و نشانگرهای استخراج شده را برای اظهار نظر در اختیار گروه خبرگان قرار داد و برای تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده در طی مراحل زير از روش دلفی استفاده شد :

·       به‌منظور به­دست آوردن نظر خبرگان از پرسشنامه با طیف لیکرت پنج درجه­ای استفاده شد.

·       پرسشنامه دور اول دلفی که شامل دو بخش مجزا بسته و بازپاسخ بود به تعداد 20 پرسشنامه (به روش گلوله برفی) به‌صورت غیر حضوری و اینترنتی بین اعضای پانل توزیع گردید و نتایج جمع‌آوری گردید.

·       با یافته‌های دور اول دلفی پرسشنامه دور دوم  تهیه و به‌صورت غیر حضوری و پست الکترونیک بین 20 نفر از اعضای پانل توزیع گردید و نتایج جمع­آوری گردید.

·       تکنیک دلفی در سه مرحله اجرا شد که در مرحله دو و سه، نتایج یکسان نشان داد که توافق جمعی حاصل است.

 

یافته‌ها

در این بخش ابتدا عامل­ها، ملاک‌ها  و نشانگر­ها براساس مطالعات کتابخانه‌ای و مقالات استخراج شده است. عامل­های نقش‌های ارزشیابی (بازرگان، 1380، 23-24) (سیف 1386، 94-99)، نحوه طراحی آزمون (سیف 1386، 159-239)، (بازرگان 1380، 180-223)، اهداف آموزشی مورد ارزشیابی (سیف، 1386، 128-137) (بلوم، 1362)، بازخورد نتایج (خورشیدی و ملک شاهی راد، 1382، ص 51) و فن‌آوری(روئه و زومبو21 ، 2009) و (بالولا و موریرا22، 2014) استخراج شد. سپس عامل‌ها، ملاک‌ها  و نشانگرها با پرسشنامه دلفی از نظر روایی و پایایی بررسی شده است. پژوهش حاضر به‌منظور به­دست آوردن نظر خبرگان راجع به «عوامل موثر در کیفیت نظام ارزشیابی از یادگیری دانشجویان در آموزش مجازی: دانشکده‌های فنی مهندسی دانشگاه شهیدبهشتی» انجام شده است. 

 

ویژگی دموگرافیک افراد خبره در جدول (1) گزارش گردیده است.

 

جدول 1- فراوانی و درصد فراوانی افراد خبره در مرحله دلفی (یافته پژوهشگر)

درصد فراوانی

فراوانی

مولفه

متغیر

100

20

مرد

جنسیت

5.0

1

استاد

مرتبه علمی

45.0

9

استادیار

50.0

10

دانشیار

100.0

20

کل

30.0

6

دانشکده مهندسی برق

دانشکده محل خدمت

35.0

7

دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست

35.0

7

دانشکده مهندسی مکانیک و انرژی

100.0

20

کل

 

100 درصد افراد خبره (20 نفر) جنسیت مرد بوده و بیشتر افراد استادیار و دانشیار بوده و دانشکده محل خدمت تقریبا با نسبت برابر دانشکده مهندسی برق، دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست، دانشکده مهندسی مکانیک و انرژی بوده است.

پرسشنامه دوره اول دلفی که شامل دو بخش مجزا بسته و باز به تعداد 20 پرسشنامه (به روش گلوله برفی) به‌صورت غیر حضوری و اینترنتی بین اعضای پانل توزیع گردید. که پس از پیگیری برای دریافت پاسخ‌ها بازگشت و نهایتاً به‌طور متوسط 20 نفر از اعضا پرسشنامه را تکمیل و ارسال نمودند. در این دور لیستی از مولفه‌های تاثیر‌گذار و مناسب با پژوهش‌های پیشین استخراج شده بود ارائه گردید. در بخش اول پرسشنامه یاد شده پاسخ گو باید نظر خود را درباره اهمیت مولفه‌های ذکر شده با انتخاب یکی از گزینه‌های موجود در مقابل آنها اعلام می‌کرد. گرین ۱۹۸۲ معتقد است که حداقل ۷۰% خبرگان شرکت کننده در فرایند دلفی گزینه‌های زیاد و خیلی زیاد باید دارای اتفاق نظر باشند.  در بخش دوم پرسشنامه، اعضای خبرگان نظرات خود را در غالب پاسخ باز در مورد چالش‌ها، راهکارهای و فرصت‌های ایجاد شده در ارزشیابی­های مجازی اعلام نمودند.

با توجه به یافته‌های دور اول دلفی، پرسشنامه دور دوم به‌صورت غیر حضوری و پست الکترونیک بین 20 نفر از اعضای پانل (همراه با میانگین پاسخ‌ها) توزیع گردید و پیگیری برای دریافت پاسخ آنها از هفته بعد از توزیع آغاز شد. در این بخش پاسخ‌دهندگان مجدد نظر خود را درباره میزان اهمیت هر یک از عوامل با انتخاب یکی از گزینه‌های موجود در مقابل آنها اعلام نمودند. جهت تجزیه و تحلیل یافته‌های توصیفی حاصل از دور دوم، شاخص‌هایی که درصد اجماع آنها بالاتر از 7/0 بود مورد تایید قرار گرفتند و در دور دوم دلفی 5 عامل، 11 ملاک و 22 نشانگر مورد شناسایی قرار گرفته و به اتفاق نظر دست یافتند که نتایج در جداول (2) و (3) ارائه شده است.

 

جدول 2- اهمیت مؤلفه‌های مؤثر دور اول دلفی (یافته‌های پژوهش گر)

مولفه

دور اول دلفی

دور دوم دلفی

میانگین دور اول

انحراف معیار

اجماع

نتیجه

میانگین دور اول

انحراف معیار

اجماع دور دوم

نتیجه

1. نقش‌های ارزشیابی (عامل)

4.30

0.571

95

تایید

4.25

0.550

95

تایید

1.1.آشنایی اعضای هيأت علمی با انواع ارزشیابی(ملاک)

4.00

0.459

90

تایید

4.05

0.394

95

تایید

1.1.1.میزان آشنایی اعضای هيأت علمی با انواع ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و نقش آنها(نشانگر)

3.95

0.686

75

تایید

4.10

0.553

90

تایید

1.2.استفاده از ارزشیابی آغازین یا تشخیصی برای سنجش نیازها(ملاک)

2.80

0.894

25

تایید نشده

2.35

0.587

0

تایید نشده

1.2.1میزان استفاده از پیش آزمون مناسب با هدف سنجش میزان دانش قبلی(نشانگر)

2.80

0.951

25

تایید نشده

2.40

0.754

5

تایید نشده

1.3. تاکید بر استفاده از ارزشیابی تکوینی در کنار ارزشیابی پایانی(ملاک)

4.20

0.696

85

تایید

4.25

0.639

90

تایید

1.3.1.میزان استفاده از آزمون‌های مستمر و پیوسته در طول نیمسال تحصیلی به جای استفاده از آزمون‌های پایانی در ارزشیابی های پیشرفت تحصیلی به شیوه مجازی(نشانگر)

4.25

0.716

85

تایید

4.30

0.657

90

تایید

1.3.2.میزان تاثیر ارائه کارهای تحقیقی و فعالیت های مرتبط با موضوع درس در ارزشیابی های پایانی به شیوه مجازی(نشانگر)

3.65

0.745

50

تایید نشده

3.45

0.510

45

تایید نشده

2.نحوه طراحی آزمون(عامل)

4.50

0.513

100

تایید

4.50

0.513

100

تایید

2.1. استفاده از شیوه‌های مجازی ارزشیابی(ملاک)

3.95

0.826

75

تایید

4.10

0.641

85

تایید

2.1.1.میزان تسلط و مهارت اعضای هيأت  علمی به شیوه‌های ارزشیابی مجازی(نشانگر)

4.25

0.716

85

تایید

4.30

0.657

90

تایید

2.1.2.میزان استفاده از شیوه‌های ارزشیابی سازگار با شیوه مجازی(نشانگر)

3.85

0.745

75

تایید

4.00

0.649

80

تایید

2.1.3.میزان استفاده از ارزیابی های کیفی به جای کمی(نشانگر)

3.15

0.813

30

تایید نشده

2.75

0.639

10

تایید نشده

2.1.4.میزان استفاده از شیوه‌های نوین ذهن(نشانگر)

3.50

0.607

55

تایید نشده

3.55

0.510

55

تایید نشده

2.2. تاکید بر استفاده از شیوه هایی که مانع سرقت ادبی شوند.(ملاک)

4.50

0.761

95

تایید

4.50

0.761

95

تایید

2.2.1. میزان استفاده از روش‌های ارزشیابی که از تقلب و سرقت علمی دانشجویان جلوگیری نماید.(نشانگر)

4.60

0.503

100

تایید

4.60

0.503

100

تایید

2.3.طراحی سؤالات متناسب با شیوه مجازی(ملاک)

4.25

0.716

85

تایید

4.30

0.657

90

تایید

2.3.1. میزان استفاده از سؤالات استنباطی و بازپاسخ(نشانگر)

3.50

1.000

60

تایید نشده

3.60

0.681

60

تایید نشده

2.3.2.میزان استفاده از سؤالاتی که مهارت‌های عملی دانشجویان را اندازه‌گیری نماید.(نشانگر)

3.60

0.883

55

تایید نشده

3.20

0.768

40

تایید نشده

2.3.3.میزان طراحی سؤالاتی که پاسخ به آن ها مستلزم تفکر دانشجویان می‌باشد.(نشانگر)

4.30

0.733

85

تایید

4.35

0.671

90

تایید

2.4. طراحی سؤالات متناسب با محتویات آموزشی ارائه شده به شیوه مجازی (ملاک)

3.95

0.686

75

تایید

4.05

0.605

85

تایید

2.4.1. میزان کفایت و جامعیت روش‌های ارزشیابی اساتید در پوشش دادن محتوای دروس تدریس شده در آموزش مجازی(نشانگر)

3.95

0.510

85

تایید

4.00

0.459

90

تایید

3.اهداف آموزشی مورد ارزشیابی (عامل)

4.30

0.657

90

تایید

4.25

0.639

90

تایید

3.1. وجود اهداف و ملاک های روشن(ملاک)

4.05

0.605

85

تایید

4.15

0.489

95

تایید

3.1.1. میزان توجه به اهداف آموزشی مشخص در ارزشیابی به شیوه مجازی(نشانگر)

3.70

0.657

60

تایید نشده

3.50

0.513

50

تایید نشده

3.2. اهداف حوزه شناختی(ملاک)

3.50

0.827

55

تایید نشده

3.60

0.503

60

تایید نشده

3.2.1. میزان استفاده از آزمون هایی که توانایی تحلیل و به کاربستن مفاهیم توسط دانشجویان را اندازه  گیری نماید.(نشانگر)

3.95

0.826

75

تایید

4.10

0.641

85

تایید

3.2.2.میزان استفاده از آزمون هایی که توانایی قضاوت و داوری کمی و کیفی دانشجویان درباره امور را اندازه‌گیری نماید.(نشانگر)

3.60

0.883

55

تایید نشده

3.30

0.657

40

تایید نشده

3.2.3.میزان استفاده از آزمون هایی که توانایی آفریدن و میزان خلاقیت دانشجویان را اندازه‌گیری نماید(نشانگر)

3.90

0.788

65

تایید نشده

4.05

0.686

80

تایید

3.3. اهداف حوزه عاطفی(ملاک)

2.70

0.801

5

تایید نشده

2.50

0.607

0

تایید نشده

3.3.1. میزان استفاده از آزمون هایی که اثرات آموزش بر اندیشه و نگرش دانشجویان را اندازه‌گیری نماید.(نشانگر)

3.05

1.146

30

تایید نشده

2.75

0.851

20

تایید نشده

3.3.2. میزان استفاده از آزمون هایی که اثرات آموزش بر ارزشها و نظامند کردن ارزش های دانشجویان را اندازه‌گیری نماید.(نشانگر)

2.85

0.875

20

تایید نشده

2.60

0.681

10

تایید نشده

3.4. اهداف حوزه روانی - حرکتی(ملاک)

3.10

0.718

25

تایید نشده

2.85

0.671

10

تایید نشده

3.4.1. میزان استفاده از آزمون هایی که اثرات آموزش بر توسعه مهارت‌های دانشجویان را اندازه‌گیری نماید.(نشانگر)

3.70

0.571

65

تایید نشده

3.75

0.444

75

تایید

3.4.2. میزان استفاده از آزمون هایی که اثرات آموزش بر ارتقاء مهارت‌های عملی دانشجویان را اندازه‌گیری نماید.(نشانگر)

3.75

0.716

70

تایید نشده

3.85

0.587

75

تایید

4. بازخورد نتایج(عامل)

4.20

0.523

95

تایید

4.20

0.523

95

تایید

4.1.فراهم نمودن بازخورد نتایج پیشرفت برای دانشجویان و اساتید(ملاک)

4.05

0.686

80

تایید

4.10

0.641

85

تایید

4.1.1.میزان پایش پیشرفت و ارائه بازخورد منظم به دانشجویان با انجام ارزشیابی های مجازی در طول نیمسال تحصیلی (نشانگر)

3.85

0.671

70

تایید نشده

4.00

0.562

85

تایید

4.1.2.میزان نمایش تصویری از آنچه دانشجو آموخته است.(نشانگر)

3.35

0.745

40

تایید نشده

3.00

0.649

20

تایید نشده

4.1.3.میزان ارائه بازخورد مناسبی برای اعضای هيأت علمی دانشگاه از نحوه عملکرد خودشان(نشانگر)

4.00

0.725

85

تایید

4.05

0.686

90

تایید

4.2. فراهم نمودن اطلاعات لازم برای بهبود و اصلاح عملکرد دانشجویان و اساتید(ملاک)

4.10

0.553

90

تایید

4.15

0.489

95

تایید

4.2.1.میزان ارائه اطلاعات لازم در خصوص نقاط قوت و ضعف دوره آموزشی(نشانگر)

4.00

0.725

75

تایید

4.10

0.641

85

تایید

4.2.2.میزان ارائه  اطلاعاتی که باعث بهبود و بهسازی کیفیت تدریس گردد.(نشانگر)

4.25

0.550

95

تایید

4.25

0.550

95

تایید

4.2.3.میزان ارائه اطلاعات لازم که منجر به تشخیص نقاط قوت و ضعف یادگیری دانشجویان شده باشد.(نشانگر)

4.20

0.523

95

تایید

4.25

0.444

100

تایید

5. فن‌آوری(عامل)

4.50

0.607

95

تایید

4.50

0.607

95

تایید

5.1. ایجاد بستر و محیط مجازی مناسب برای برگزاری آزمون‌های مجازی(ملاک)

4.25

0.716

85

تایید

4.30

0.657

90

تایید

5.1.1. میزان کارایی سامانه مجازی دانشگاه برای برگزاری آزمون‌های مجازی(نشانگر)

4.30

0.733

85

تایید

4.40

0.598

95

تایید

5.1.2. میزان فراهم بودن امکانات لازم در سامانه مجازی دانشگاه  برای اجرای روش‌های متفاوت ارزشیابی مجازی(نشانگر)

4.30

0.865

85

تایید

4.35

0.745

85

تایید

5.1.3. میزان استفاده از فن‌آوری از قبیل کنترل هوشمند، دوربین، رمز و ابزار مناسب برای احراز هویت دانشجویان و ارتقاء اعتبار و سلامت امتحانات(نشانگر)

4.55

0.686

90

تایید

4.60

0.598

95

تایید

5.2. ارائه پشتیبانی فنی(ملاک)

3.95

0.759

70

تایید نشده

4.10

0.641

85

تایید

5.2.1.میزان ارائه خدمات فنی و پشتیبانی برای رفع مشکلات احتمالی دانشجویان و اساتید در برگزاری ارزشیابی مجازی(نشانگر)

3.95

0.605

80

تایید

4.05

0.510

90

تایید

5.2.2.میزان فراهم نمودن تمهیدات لازم برای جلوگیری از قطعی سامانه در حین برگزاری ارزشیابی(نشانگر)

4.50

0.513

100

تایید

4.50

0.513

100

تایید

5.2.3.میزان پیش بینی روش‌های جایگزین در صورت قطعی سامانه، اینترنت و یا برق(نشانگر)

4.40

0.681

90

تایید

4.45

0.605

95

تایید

5.3. برگزاری نظر سنجی در مورد سامانه موجود جهت بهبود کیفیت و ارتقا وضع موجود(ملاک)

3.55

0.945

60

تایید نشده

3.35

0.875

55

تایید نشده

5.3.1.میزان برگزاری نظر سنجی از دانشجویان و اساتید در مورد سامانه مجازی دانشگاه جهت رفع نواقص و بهبود کیفیت موجود(نشانگر)

3.40

0.940

45

تایید نشده

3.15

0.813

35

تایید نشده

 

براساس آمار توصیفی دور اول همه عامل‌ها (5 عامل) مورد تأیید قرار گرفتند. در کل 33 مؤلفه مورد تأیید قرار گرفتند و 22 مولفه شامل 7 ملاک و 15 نشانگر  که درصد اجماع آنها پایین‌تر از 7/0 بود در دور بعدی مورد بررسی قرار گرفتند. در دور دوم 5 شاخص دیگر نیز مورد تایید قرار گرفتند. جدول (2)، میانگین و انحراف معیار در دورهای دلفی را نشان می‌دهد همانطور که می‌توان دید در بیشتر موارد در دور دوم میانگین افزایش و انحراف معیار کاهش یافته است.

بخش دوم پرسشنامه دور اول روش دلفی به ارائه عوامل مؤثری اختصاص داشت که در لیست بخش اول موجود نبود اما از نظر پاسخ‌دهندگان مهم و کلیدی به حساب می‌آمد. در این بخش از پاسخ‌دهندگان خواسته شده بود که عامل، مؤلفه‌ها و نشانگرهایی که در لیست ارائه شده موجود نمی‌باشند به همراه توضیح کوتاه ارائه کنند. در این بخش پاسخ‌دهندگان موردی را مطرح نکردند. با توجه به نتایج حاصل از این پرسشنامه، میانگین و درصد پاسخهای موافق و کاملا موافق هر یک از مولفه‌ها به دست آمد.  تکنیک دلفی در سه مرحله اجرا شد که مراحل دوم و سوم نتایج مشابه هم بود. در مرحله سوم، به توافق جمعی رسیدیم و شاخص‌های نهایی شدند. نتایج آزمون کندال در مراحل مختلف تکنیک دلفی در جدول (3) مشاهده می‌شود.

 

 

 

 

جدول 3- آماره‌های آزمون کندال (یافته‌های پژوهش گر)

شاخص‌ها

مرحله اول

مرحله دوم

تعداد

20

20

ضریب کندال

0.337

0.515

آماره کای دو

364.486

555.821

درجه آزادی

54

54

معناداری

0.000

0.000

 

براساس نتایج جدول (3) مقدار به دست آمده برای آماره آزمون کندال در مرحله دوم 0.515 در سطح خطای یک درصد معنی‌دار است، چنین استنباط می‌شود که بین پاسخگویان در ارتباط با سؤالات توافق معنی‌دار وجود دارد و مقدار به دست آمده برای آماره کندال نشان می‌دهد بالای 50 درصد توافق وجود دارد. با مشورت با استاد راهنما، استاد مشاور و تحلیل‌گر روند کار دلفی متوقف شد.

در سوال باز مطرح شده چالش‌های آموزش مجازی از دیدگاه اعضای هيأت علمی عبارت بودند از:

 

مهم‌ترين چالشي که از سوي اعضاي هيأت علمي مورد توجه قرار گرفته است موضوع اعتبار پاسخ گويي، عدم کنترل شخص پاسخ گو و سرقت علمي است. چالش بزرگ در اين زمينه آن است که در اغلب موارد تشخيص هويت پاسخ دهنده براي اساتيد امکان­پذير نيست و ممکن است فرد ديگري به جاي دانشجو پاسخگوي سؤالات باشد. برخي از اساتيد نيز اظهار داشتند که گاهي تصحيح پاسخ­نامه­ها نشان مي­دهد برخي از دانشجويان به‌صورت گروهي به سؤالات پاسخ داده­اند و يا در پاسخ گويي به يکديگر ياري رسانده­اند. قطعي و کندي اينترنت و عواقب حاصل از آن را از چالش‌هاي اساسي ارزشيابي­هاي مجازي دانسته‌اند. از نظر ایشان يکسان نبودن شرايط آزمون براي همه دانشجويان نتايج ارزشيابي را تحت تاثير قرار مي­دهد. در عین حال پاسخ­دهندگان به مزایای آزمونهای مجازی از جمله عدم محدوديت زماني و مکاني براي برگزاري آزمون، ايجاد فرصت تحصيل از راه دور حتي در خارج از کشور، صرفه جويي در وقت، هزينه، انرژي و منابع طبيعي، به وجود آمدن فرصت تحصيل همزمان با اشتغال، آرامش محيطي بيشتر و کاهش استرس­هاي ناشي از حضور در جلسات امتحان، اشاره داشته­اند.

 

 

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

 

در طول بهار 2020 (1399) بسیاری از دانشجویان و اساتید برای نخستین بار یادگیری و یاددهی برخط را تجربه کردند. در جریان این انتقال، دانشگاهیان تطبیق­پذیری حیرت انگیزی از خود نشان دادند و این امر در آن‌ها شایستگی، اعتماد به نفس و کنجکاوی برای تدریس بیشتری در دوره‌های مجازی ایجاد کرد(فاکس و دیگران23، 2020). تغییر ناگهانی از آموزش حضوری به آموزش مجازی، آزمونی برای سنجش توانایی نظام آموزش عالی دراین زمینه بود. آلتباخ و دوویت24 ( 2020) اذعان داشتند که توسعه دوره‌های تحصیلی برخط نیازمند مهارت و نحوۀ جدید تفکر درباره تربیت و اقتصاد است و از این دیجیتال شدن عقب­گردی وجود ندارد . دوره کووید 19 نشان داد که انجام آن امکان پذیر است در حالی که اثر بخشی آن همچنان مورد پرسش است( چان، بیستا و الن25،2021: 241-242).

مجازی شدن آموزش عالی پس از پاندمی کرونا با چالش­هایی نیز همراه بوده است، که بخشی از این چالش­ها به سنجش و ارزشیابی یادگیری دانشجویان در این آموزش برمی­گردد. شرایط جدید فرصت­هایی را نیز پیش روی نظام آموزش عالی قرار داده که مهمترین آن استفاده از فناوری­های جدید در آموزش است. همچنین می­توان به آگاهی مسئولین امر، از اهمیت یادگیری الکترونیکی و تلاش در جهت بهبود زیرساخت­ها برای رونق هر چه بیشتر آموزش مجازی و ترکیبی در کنار آموزش حضوری حتی بعد از پایان دوره پاندمی کرونا اشاره کرد( بنی­اسدی و اسحاقی، 1403). لیبر26(2019) کیفیت یاددهی- یادگیری در آموزش عالی را با رویکردی کل نگر شامل چهارزیرمجموعه:محیط یاددهی- یادگیری،فرایندهای یاددهی،فرایندهای یادگیری، نتایج یادگیری و سنجش آن می­داند. در واقع ارزشيابي جزء لاينفک هر نوع نظام آموزش است به همين دليل کيفيت ارزشيابي از اهميت بالايي برخوردار است. سیستم آموزش مجازی نیز همانند هر سیستم آموزشی شامل درونداد، فرایند و برونداد می­باشد که برای دستیابی به کیفیت مطلوب آموزشی لازم است هر یک از این سه عنصر در سطح مطلوبی از کیفیت قرار داشته باشند.

 بر اساس مباني نظري و پيشينه تحقيق 5 عامل، 16 ملاک و 34 نشانگر مؤثر در کيفيت ارزشيابي­هاي مجازي مورد شناسايي و در سه دور دلفي مورد تایید قرار گرفت. براساس آمار توصیفی در دور اول همه عامل‌ها (5 عامل) مورد تأیید قرار گرفتند. 22 مولفه شامل 7 ملاک و 15 نشانگر که درصد اجماع آنها پایین‌تر از 7/0 بود در دو دور بعدی مورد بررسی قرار گرفته که 5 شاخص دیگر نيز در اين مرحله مورد تایید قرار گرفتند. پژوهشگر به کمک نظرات خبرگان و متخصصان حوزه آموزش عالی و تأیید آنان مدل شکل 1 را ارائه نموده است. مدل طراحی شده با مدل بنی‌اسدی و اسحاقی (1400)، صمدی پور و همکاران(1401) و معظمی و همکاران (2018) در بخش ارزیابی از یادگیری دانشجویان همسو است.

img0 

شکل 1- مدل نهایی پژوهش (یافته پژوهشگر)

   

پیرو مطالب بیان شده ، راهکارهایی جهت رفع مسائل و چالش­های آموزش الکترونیکی به تفکیک عوامل زیر پیشنهاد می­شود:

-در خصوص عامل اهداف آموزشی(اهداف حوزه شناختی و حوزه روانی - حرکتی)، پيشنهاد مي­شود اهداف آموزشی مورد ارزیابی محدود به حیطه شناختی( آن هم در سطح سنجش محفوظات) نباشد و اساتيد فقط از يک روش خاص همچون آزمون­هاي کتبي استفاده نکرده و از مجموعه­اي از روش­ها جهت ارزشيابي دانشجويان استفاده کنند.

  -در زمینه عامل بازخورد نتایج  مورد ارزشیابی(فراهم نمودن بازخورد نتایج پیشرفت برای دانشجویان و اساتید و فراهم نمودن اطلاعات لازم برای بهبود و اصلاح عملکرد دانشجویان و اساتید)، نظرسنجی مداوم و مستمر از دانشجویان و اساتید جهت برآورد رضایت ایشان  از آموزش مجازی، سنجش، اطلاع رسانی و مسائل موجود برگزار شود.

-در ارتباط با عامل نقش‌های ارزشیابی (آشنایی اعضای هیأت علمی با انواع ارزشیابی و تاکید بر استفاده از ارزشیابی تکوینی در کنار ارزشیابی پایانی)، و عامل نحوه طراحی آزمون(استفاده از شیوه های مجازی ارزشیابی، تاکید بر استفاده از شیوه هایی که مانع سرقت ادبی شوند، طراحی سؤالات متناسب با شیوه مجازی و متناسب با محتویات آموزشی ارائه شده به شیوه مجازی) پیشنهاد می­شود جهت آشنایی بیشتر اعضای هیأت علمی با الزامات سنجش و ارزیابی آموزش مجازی، دوره های دانش افزایی در ارتباط با مباحث تربیتی در آموزش مجازی برای اساتید رشته­های فنی و مهندسی برگزار شده،

به کیفیت تدریس اساتید از طریق ارزشیابی های دقیق و معتبر به عنوان عامل موثر در ارتقاء شغلی ایشان توجه ­شود.

در زمینه عامل فن آوری(ایجاد بستر و محیط مجازی مناسب برای برگزاری آزمون‌های مجازی و ارائه پشتیبانی فنی)  و چالش هایی که به این عامل مربوط می­شود ، با در نظر گرفتن اينکه رفع بسياري از موانع و مشکلات به زيرساخت­هاي کشور مربوط است، پيشنهادهای زیر با توجه به نظر خبرگان ارائه می­شود:

- ارتقاء سامانه دانشگاه و استفاده از بستر­هاي مجازي به­روز، ايجاد فرصت شرکت در آزمون مجدد در صورت قطعي اينترنت، تنظيم وقت برگزاري آزمون در زمان­هايي که احتمال کمتري براي قطعي برق يا اينترنت وجود دارد، همکاري بيشتر اساتيد با دانشجويان به هنگام بروز مشکلات فني.

 همچنین برخی پیشنهادهای ارائه شده از سوی پاسخ­دهندگان که در ارتباط با سایر عوامل نیز قرار می­گیرد، از جهت کاهش احتمال تقلب در آزمونهای مجازی و بالا بردن اعتبار نمرات امتحانات مجازی عبارتند از :

- طراحي چند دسته پرسشهای متفاوت با زمان پاسخگويي بيشتر، تايپ نکردن پاسخ­ها و ارسال عکس از پاسخ­هايي که با قلم نوشته شده­­اند، پايش برخط و استفاده از دوربين، کاهش دادن اثر ارزشيابي­هاي پاياني در نمره نهايي دانشجو و همفکري با دانشجويان براي يافتن روش­هاي بهتر برگزاري آزمون.

- استفاده از نرم افزارهای هوشمند و استفاده از فن‌آوری و دوربین و رمز و ابزار مناسب برای احراز هویت دانشجویان.

-قرار دادن بازرسی و کنترل هوشمند در سیستم برای حضور وغیاب دانشجو و استاد در کلاس درس و زمان آزمون. 

با توجه به اهمیت نیازهای آموزشی واقعی دانشجویان وپرهیز ازسرقت علمی ، ارزیابی‌های کاربردی وعمقی‌تر، جدیت بیشتر در رعایت حق کپی رایت و توجه به ارزیابی هايی از نوع پروژه با توجه به مسائل و نیازهای روز کشور، پيشنهاد مي­شود در نظام ارزیابی عملکرد دانشجویان با تأکید بر موارد فوق الذکر از اهمیت نمره امتحان پایانی کاسته شود تا دانشجويان به جای معطوف کردن ذهن و انرژی خود برای کسب نمره بهتر، نیروی خود را بر انجام صحیح پروژه، تحقیق و تکلیف محول شده و کاربردی کردن یادگیری متمرکز کنند.

محقق تنها به بررسي عوامل موثر در ارزشيابي­هاي مجازي دانشکده­هاي موجود در پرديس فني و مهندسي شهيد عباسپور، از پرديس­هاي دانشگاه شهيد بهشتي پرداخته است. با توجه به تفاوت ماهيت دروس فني و مهندسي با دروس رشته­هاي علوم انساني و علوم پايه پيشنهاد مي­شود اين پژوهش در ساير دانشکده­هاي اين دانشگاه و ساير دانشگاه‌ها نيز صورت پذيرد.

 

 

منابع 

 

-بازرگان هرندی، عباس(1380). ارزشیابی آموزشی.تهران: سمت.

 

-بازرگان هرندی، عباس (1381). سالنامه پژوهش و ارزشیابی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.      

 

-بنی­اسدی، نازنین ؛ اسحاقی، فاخته (1400). بررسی، ارزیابی و تلفیق آموزش مجازی (الکترونیکی) در آموزش عالی کشورهای مختلف جهان در دوران قبل و حین دوران کوید19 ( کرونا) با توجه به تجربه کوتاه مدت دانشگاه آزاد اسلامی ـ  واحد تهران شمال و ارائه الگوی مناسب جهت ارتقاء کیفیت در سال تحصیلی 1399-1400. طرح پژوهشی درون سازمانی برگزیده. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

 

- بنی­اسدی، نازنین ؛  اسحاقی، فاخته (1403). مروری بر تجارب آموزش عالی الکترونیکی (مجازی) و مسئله ارزشیابی کیفیت: با نگاهی به دوران کووید ۱۹ (کرونا) (راهنمای عملی). تهران: تیمورزاده نوین.‬

 

-بلوم، اس؛ بی، انگلهارت، ام، دی؛ فرست، ای جی ، هیل،دبلیو. اچ؛ و کراتول، دی. آر (1362). طبقه­بندی هدفهای پرورشی: کتاب اول: حوزه شناختی.ترجمه علی اکبر سیف و خدیجه علی آبادی. تهران: انتشارات رشد.تاریخ انتشار به زبان اصلی ، 1956.

 

-خورشیدی، عباس ؛ ملک شاهی راد، محمدرضا (1382). ارزشیابی آموزشی. تهران: نشر یسطرون، 1382.

 

-رضایی، علی محمد (1399). ارزشیابی از آموخته­های دانشجویان در دوران کرونا: چالش‌ها و راهکارها. فصلنامه روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، 16،(56) ، 214-179.

 

-رضائي، مهناز ؛ فدائي حيدري، زهرا (1400). روش‌ها، چالش‌ها و مشکلات ارزشیابی برخط در یادگیری زبان خارجی فرانسه، در شرایط بحرانی شیوع ویروس کرونا: مورد مطالعه دانشگاه تبریز، ایران‎. پژوهش زبان و ادبیات فرانسه, دانشگاه تبريز.

 

-رضایی، علی محمد، دلاور، علی، احدی، حسن ؛ درتاج، فریبرز (1389). ساخت و اعتباریابی پرسشنامه ایرانی ارزشیابی دانشجویان از کیفیت آموزشی (ISEEQ)، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی.1 (1).

 

-روشنی علی بنه سی، حسن؛ فتحی واجارگاه، کورش ؛ خراسانی، اباصلت (1396). چالش‌های کیفیت ارزشیابی برنامه درسی دوره آموزش مجازی (مورد مطالعه: دانشگاه شهید بهشتی). مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 7 (18)، 29-52.

 

-سفیدی، فاطمه، رجبی زاده میرک آباد، سمیه، انحاری، یوسف ؛ رمضانی، معصومه (1401). میزان رضایت و کیفیت آزمون‌های برخط از دیدگاه دانشجویان دندانپزشکی قزوین. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی ، (22)، 139-133. 

 

-سیف، علی اکبر (1386). اندازه­گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی.تهران: دوران، 1386.

 

-صمدی پور، اعظم؛ بنی اسدی، نازنین ؛ کاوسی، اسماعیل (1401). شناسایی عوامل مؤثر درارزشیابی کیفیت آموزش در دانشگاه و ارائه مدل مناسب.  فصلنامه مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی. ش40، دوره 12.

 

-عباسی کسانی، حامد، شمس مورکانی، غلامرضا، سراجی، فرهاد ؛ رضایی زاده، مرتضی(1398). ابزارهای ارزشیابی یادگیرندگان در محیط یادگیری الکترونیکی. فصلنامه رشد فناوری، 16، (61).

 

-عظیمی، سید امین، زمانی، بی بی عشرت ؛ سلیمانی، نسیم (1395). بررسی کیفیت نظام ارزیابی عملکرد دانشجویان در آموزش مجازی ایران و روسیه. دوماهنامه علمی پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(3)،223-214.

 

-معظمی، مجتبی؛ محمدخانی، کامران؛ دلاور، علی ؛ داودی، محمد (2018). شناسایی ابعاد و مؤلفه­ها­ی ارتقای کیفیت آموزشی درآموزشکده­های سما دانشگاه آزاد اسلامی و تعیین سهم هر یک از آن­ها. دوماهنامه علمی-پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 9(33)، 105-126.‎

 

 

 

 

-Altbach, P. G., & de Wit, H. (2020). Responding to COVID-19 with IT: A transformative moment? International Higher Education, 103, 3–4.

 

-Baleni, Zwelijongile Gaylard (2015). Online formative assessment in higher education: Its pros and cons. Electronic Journal of e-Learning, Volume 13, Issue 4, 2015.

 

-Balula, Ana& Moreira, António (2014) . Evaluation of Online Higher Education: Learning, Interaction and Technology . New York: Springer International Publishing.

 

 

-Bilen, Eren & Matros, Alexander (2021). Online cheating amid COVID-19. Journal of Economic Behavior and Organization, 182, 2021,196-211

 

-Castle, S.R., Author,C. & Mcguire, C.J. (2010). An analysis of student self-assessment of online, blended, and face-to-face learning environments. Implications for Sustainable Education Delivery, 3(3):36-40. https://doi.org/10.5539/ies.v3n3p36

 

-Chan, Roy Y. , Bista, Krishna & Allen, Ryan M. (2021) Routledge Studies in Global Student Mobility- Online Teaching and Learning in Higher Education during COVID-19_ International Perspectives and Experiences.NY: Routledge.

 

-Chaudhary S. & Niradhar D. (2013). Assessment in Open and Distance Learning System (ODL): A Challenge. Journal of Open Praxis, 2013; 3:207-216.

 

-Fox, K., Bryant, G., Srinivasan, N., Lin, N., & Nguyen, A. (2020, October 6).. Tyton Partners

 

-Gamage, Kelum A.A., Silva, Erandika K. de, Gunawardhana, Nanda. (2020). Online Delivery and Assessment during COVID-19: Safeguarding Academic Integrity. Education Science,10(11), 301; https://doi.org/10.3390/educsci10110301

 

-Govindarajan, Vijay & Srivastava, Anup (2020). What the Shift to Vitual Learning Could ­ Mean for the Future of Higher Education. Harvard Business Review,March 31, available at hbr.

 

-Islam, Zahirul; Rahman, Mostafizur & Islam, Kabirul. (2013). Online Examination System in Bangladesh context. International Journal of Science, Environment and Technology, Vol. 2, No 3, 2013, 351 – 359.

 

-Kearns, Lorna R. (2012). Student Assessment in Online Learning: Challenges and Effective Practices. MERLOT Journal of Online Learning and Teaching, Vol. 8, No. 3, September 2012.

 

-Khan, Sarah, Azim Khan, Rashid.(2019). Online assessments: Exploring perspectives of university student. Education and Information Technologies, (2019) 24:661–677.

 

-Leiber, Theodor (2019). A general theory of learning and teaching and a related comprehensive set of performance indicators for higher education institutions, Quality in Higher Education, 25:1, 76-97.

 

-Madani Hosseini, Mahsa; Egodawatte, Gunawardena, Ruzgar, Nursel Selver. (2021) Online assessment in a business department during COVID-19: Challenges and practices. The International Journal of Management Education, Volume 19, Issue 3, November 2021, 100556

 

-Mgutshini, Tennyson, Oparinde, Kunle and Govender, Vaneshree(2021). Covid-19_ Interdisciplinary Explorations of Impacts on Higher Education. African Sun Media under the SUN PRESS imprint.

 

-Ruhe, Valerie& Zumbo, Bruno D. (2008). Evaluation in Distance Education and E-Learning_ The Unfolding Model, New York:The Guilford Press.

 

-Taylor institute(2021). Retrieved from https://taylorinstitute.ucalgary.ca/resources/five-principles-for-meaningful-online-assessment

 

-Vlasceanu.l, Grunberg. L. & parlea, D. (2004). Quality Assurance and Accreditation: A Glossary of Basic Terms and Definitions; Bucharest، UNESCO – CEBRS، paper on higher ducation. http:// www. cepesro/ publications/ Defavlt. html.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Identifying affecting factors on the quality of students' online learning evaluation in COVID-19 era: challenges and solutions

 

Abstract

 

The purpose of this study is identifying factors affecting the quality of online evaluation system of students' learning, during the COVID-19 pandemic in technical and engineering faculties of Shahid Beheshti University located in Shahid Abbaspur campus. For this purpose, the researcher has extracted affecting factors, criteria and indicators from literature review, modified and approved them by means of the expert group (20 faculty members) using three Delphi rounds. Based on the theoretical foundations and research findings, 5 factors, 16 criteria and 34 indicators affecting the quality of electronic evaluations were identified and confirmed. The extracted factors are: the roles of evaluation (faculty members' awareness of kinds of assessment due regard to formative assessment), the test design (designing exam questions, suitable to subject matter and content, also proper for online exam, which prevents plagiarism), the educational goals to be evaluated (the goals of the cognitive and the psycho-motor domain), feedback for the results (providing feedback on the progress results for students and professors and providing the necessary information to improve and correct the performance of students and professors) and technology (creating a suitable platform and virtual environment for holding online tests and providing technical support).

      

 

KEYWORD: Online higher education, electronic assessment, students' learning evaluation, COVID-19.      

 

 

 

 

[1]  استادیار، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران شمال، ایران(نویسنده مسئول) nazaninbaniasadi@gmail.com

[2]  دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی- دانشکده علوم انسانی- دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال. alizadeh.elham60@gmail.com

[3]  :Castle et al 

[4] : Mgutshini et al. 

[5] :Govindarajan & Srivastava

[6]  :test

[7]  :Assessment

[8] : Evaluation

[9]  :Taylor institute

[10] : Madani Hosseini et al

[11] : Kearns

[12] : Khan &| Azim Khan

[13]  :Chaudhary& Niradhar

[14] : Gamage

[15]  :Baleni

[16]  :Bilen & Matros

[17] : Islam

[18] : criteria

[19] : indicator

[20] : Vlasceanu,Grunberg &Parlea 

[21]  :Ruhe& Zumbo

[22] : Balula & Moreira

[23] : Fox et al

[24] . Altbach & de Wit

[25] . Chan, Bista & Allen

[26] 1. Leiber


سکوی نشر دانش

سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]